Muhammad Mustafo sallallahu alayhi vassallam yo‘lda bir joyda to‘xtab, lashkarga quduqdan suv chiqarib beringlar, deb buyurdi. Bir odam quduq oldiga borib, yana zudlik bilan qaytib keldi va «Quduqto‘la qon, suv yo‘q», deb xabar berdi. Mustafo sallallahu alayhi vassallam dedi: «Anglagil, Murtazo dardu ishlari, asrorini quduqqa so‘ylamish. Quduq uning dardu hasratini eshitgach, toqat qilolmasdan suvi qonga aylandi».
Jonida shunchalik hayajon va dardi bo‘lgan odamning dilida kina va hasad bo‘ladimi? Axir u besabab chumoliga ozor bermagan-ku! Sening joning tarafkashlik, hasad ichra qaynaydi, ammo Murtazo joni bunday bo‘lmagan, og‘zingni yum! Murtazoni o‘zingga qiyos qilma, zero ul Haqparast Haq ishqida g‘arq edi. U (Alloh yo‘lida) ish bilan shunchalik g‘arq ediki, senga o‘xshaganlarning fikru xayolidan bezor edi. Sen kina-adovatga berilgansan. Murtazo esa Payg‘ambar xayli oldida jangda mardonalik ko‘rsatardi. U senga o‘xshagan tarafkashlardan o‘n chandon mardonaroqedi, biroqhech kim bilan behuda tarafkashlik jangiga kirishmadi.

Siddiq ham, Umar, Ali ham Haq eranlari edilar va haqni tilardilar, ular hech qachon o‘zaro adovatda bo‘lmaganlar. Ularning maqsadlari ahli mo‘minni birlashtirish edi, ajratish, janjal va fitnalar qo‘zg‘atish emas edi.
Mo‘minlar oldida din xayri yo‘lidagi harakatni hech kim Haydar (Ali)chalik istagan emas. Holbuki u qanchadan-qancha jang va fitnalarni ko‘rdi, fitnachi qavmlarning qanchasini zo‘r bilan bartaraf etdi.
Ey (taassubchi) o‘g‘lon, sen Alidan bexabarsan, «Ali» so‘zidan «ayn», «lom» va «yo» ni bilib olgansan, xolos. Sen o‘z joning ishqi g‘amidasan, Ali esa o‘zgalar joniga yuz jon fido qilishga tayyor odam edi.
Agar sahobalardan biri o‘ldirilsa, pahlavon Haydar (Ali) behad g‘am chekardi: nega men ham o‘ldirilmadim, aziz jonim ko‘zimga xor ko‘rinmoqqa, deb aytardi. Rasul aytardi: Ey Ali, nima bo‘ldi, sen Haqning gurzisisan, kofirlar boshiga tushadigan, ammo joning ipakdan ham muloyim.

Bir kuni mushriklar Bilolning nozik taniga yuz cho‘p urdilar, beadad tayoq zarbidan tanasidan qon oqa boshladi, ammo har zarbdan keyin «Ahad», «Ahad» deb aytardi. Agar oyog‘ingga to‘satdan bir tikan sanchilsa, yo‘lingda sevgi va g‘azab qolmagay. Sahobalar, xalifai roshidinlar ana shunday edilar, sen esa unday emassan, sen taassub va ozor berishni xush ko‘rasan, shu uchun qavmni ergashtirolmaysan1. Sening ziyoningdan butparastlar qutulib qoldilar (ko‘paydilar), tilingdan esa sahobalar ranjiydilar. Behuda gaplar bilan devonni qoralama, agar tilingni tiysang — yutuq seniki bo‘ladi.

Xoh Ali bo‘lsin, xoh Siddiq bo‘lsin, har birining joni Allohyi taolo zikru fikriga cho‘mgan edilar. Agar Mustafo sallallahu alayhi vassallam bilan g‘orda Abubakr bo‘lsa, Murtazo kechalari payg‘ambar yonida uxlardi, toki bu ulug‘ insonning joniga ziyon yetmasin deb, jonini unga bag‘ishlagan edi. Siddiqham g‘orda Mustafo yori bo‘lib, jonini joniga tikkan edi. Har ikkalasi Payg‘ambar uchun jonbozlik ko‘rsatardilar, uni asrab joniga jon bilan hamdam bo‘ldilar. Sen ana shunga taassub qil (shundan o‘rnak ol), ularning mardligini qara va ibrat olginki, har ikkisi Jononga jon bag‘ishladilar. Agar sen ham mard bo‘lsang, ana shu mardlar qilgan ishni qil, ular kabi jon bag‘ishlashni fikr qil yoki jim turib, o‘zga fikru andeshadan voz kech.
Ey o‘g‘il, sen Ali yo Abubakrni bilasan, biroq Alloh, aql va jondan bexabardirsan. Sen bu behuda voqealar, gaplarni bahridan o‘tib, Robia kabi kecha-kunduz Haqning oshig‘i bo‘lgin. U bitta ayol edi, yo‘q-yo‘q, u yuzta erkakdan afzal edi. Oyog‘i uchidan to boshining farqigacha dard edi, dard! Undan birov so‘radi: «Ey ohu nolasi qabul bo‘lgan zot, sen Rasululloh yorlari haqida nima deysan?» Dedikim: «Men Haq (Yor) yodidan o‘zimga kelolmasman, qanday qilib yorlardan xabar berayin. Jon-dilim Haqyodida mahv bo‘lgandan keyin, xalqyodi bilan nima ishim bor. Men shundaymanki, joynamoz ustida sajdaga borganda ko‘zimga tikan kirib qolib, yerga qon oqdi, ammo men o‘z qonimdan bexabar edim, ana shunday dardi bo‘lgan kishining odamlar bilan kancha ishi bor. Haqni taniydigan bo‘lganimcha, boshqalarni qiyos qilib tanirdim, endi tanimasman».
Sen bu yo‘lda Alloh ham, Rasul ham emassan, bu raddu qabul (inkor va tasdiq)dan qo‘lingni tort. Birovlarning ishiga aralashish, ajratish va qo‘shishlar, tasdiq va inkorlardan pok bo‘l, sen bir hovuch tuproqsan, bu yo‘lda (Haq yo‘lida) tuproq bo‘l. Bir hovuch tuproq ekansan, tuproqdan gapir, barchani pokiza deb bilib, pok degin.

Payg‘ambari oxir zamon (me’roj tuni) Parvardigordan ummatimning ishini menga topshir, deb so‘radi. Toki ummatimning gunohidan hech kim xabar topmasin. Haqtaolo dedi: «Ey ulug‘ Payg‘ambarim, agar sen bul gunohni behisob ko‘rsang, unga chidash berolmaysan, hayron bo‘lib qolasan. Uyatdan yashirinib olasan. Bibi Oishakim, senga jon kabi edi, bir bo‘hton oqibatida dilingga shubha dardi bo‘lib qadaldi, sen ahli majoz so‘zlarini eshitding, so‘nfa uni avvalgiday o‘z joyiga yubording (kechirib, pokiza tutding). Shuni bilki, ummating orasida gunohkorlari ko‘p. Sen bu barcha gunohlarga chidash berolmaysan, ummatingni Allohga topshir. Agar sen jahonda ummating gunohidan boshqalar xabarsiz qolishini istasang, ularning gunohidan sen ham xabarsiz bo‘lishingni istayman. Sen oyoqni tirama va yuzingni yonga burma, ummatning ishini kecha-kunduz menga topshir. Ummatning ishi Mustafo ishiga o‘xshamaydi, bu ish sening hukmingdan o‘nglanmaydi. Hukm etishni qo‘y va tilni tiy, taassub (tarafkashlik)ga berilma va yo‘lingga qayt? Ular (qolgan payg‘ambarlar) qilgan ishni qilgin, salomat borib, o‘z yo‘lingdan qolma», dedi.
Ey, shubhaga berilgan odam. Sen ham Payg‘ambar shafoatidan umid qilsang, Siddiq kabi sadoqat bilan qadam qo‘ygin yoxud Foruq kabi adolatni ixtiyor et. Yoki Usmon kabi hayoli va halim bo‘l yoki Haydar singari saxovat va ilm dengiziga aylan. Yoki xomush bo‘lib, mening pandimni eshitib, ketaver. Oyog‘ingni ko‘tarib, boshingni saqlab yuraver. Sen sidqda Abubakru ilmda Haydar kabi mard emassan, nafs mardisan, shu bois xam har zamon kofirroqsan. Kofir nafsingni o‘ldir, mo‘min bo‘lgin, nafsni o‘ldirgan bo‘lsang, endi xotirjam va omonlikdasan. Taassub (tarafkashlik)da bu behad so‘zlarni so‘zlaysan, o‘zboshimchalik bilan payg‘ambarlik qilasan (payg‘ambar nomidan gapirasan). Shar’ingda qabul qiladigan so‘zing bo‘lmasa, Rasulning yorlaridan so‘zlashga nima haqqing bor?
Ey Alloh, meni bunday behuda so‘zlar aytishdan, yo‘q, taassubchilar, mazhabparastlarga qo‘shilishdan saqla! Mazhabparastlikdan jonimni pok qilg‘il. Koshkiydi bu qissa devonimda (kitobimda) bo‘lmasaydi!

BIRINCHI MAQOLA

QUSHLARNING SIFATI

Ey yo‘lboshchi bo‘lgan Hudhud, marhabo, haqiqatda, har bir Vodiyning xabarchisi bo‘lgan, marhabo. Ey, Sabo chegarasiga sayring xushdur, Sulaymon bilan suhbating ham xushdur. Sen Sulaymon sirlarining sohibisan, shuning uchun senda faxrlanish toji bor.
Devni zindonda band qilib tur, Sulaymonga munosib bo‘lib sirni saqla. Devni (nafsni)zindonband qilganingda Sulaymon bilan G’ayb soyaboni qasdida parvoz etajaksan.*


Ey Muso sifatli janob musicha, o‘rningdan turib ma’rifat haqida musiqor (asbobini) chalgin. Musiqashunos odam jon-dildan Xilqat lahni ovozining asosini musiqa qilib oladi. Sen Muso kabi Tur tog‘ida olov — mash’alani ko‘rgansan, axir. Ham jafogar Fir’avndan uzoqlash, ham kuylashda Tur tog‘i qushi bo‘lgin, tilsiz va hayajonsizni aqlsiz angla va quloq solib, nayni eshit.

Ey Tubi daraxtida o‘tiruvchi To‘ti, marhabo, sening kiyiming harir shohi, tavqing (bo‘yinbog‘ing) esa olovday qizg‘ish rangda tovlanadi. (Ammo) olov rangli tavq do‘zax uchundir, harir esa jannatdan nishona beradi. Halil (Ibrohim) singari kimki Namruddan qutulgan bo‘lsa, olov o‘rtasida ham bemalol o‘tirishi mumkin. Namrud boshini qalam boshini kesganday kesib tashla, Halilullohday olovga qadam qo‘y. Namrud vahshatidan pok bo‘lsang agar, harir kiiimingni kiy, u holda olovday bo‘yinbog‘ing qo‘rqinchli emas.
Ey olijanob Kaklik, haq yo‘lida hormay xirom et, irfon ko‘chasida noz bilan sayr et. Bu yo‘l ravishini qahqah etib, dadil yur. Baytulloh sandoni (temirchilarning temir kundasi) uzra halqa urib joy olgin. Qashshoqlikdan o‘z tog‘laringdan voz kech, toki tog‘ingdan urg‘ochi tuya chiqsin*. Agar yosh urg‘ochi tuyani topib egallasang, sut va asal arig‘ining oqishini ko‘rasan. Agar masalliq kerak bo‘lsa senga, tuyangni hayda, u tuya o‘zi solih (komil) inson qoshiga olib boradi.


Ey qanotlari chiroyli, ko‘zi o‘tkir qush, marhabo, qachongacha g‘azabli, tund bo‘lib yurmoqchisan? Azal ishqi nomasini oyoqlaringga bog‘la va bu bandni toabad yechma. Tug‘ma aqlingni Ko‘ngilga almashtir, toki abad va azalni bir deb tushungil. Mardlarcha tabiat chorcho‘basi — to‘rt unsurni sindirgin va Vahdat g‘ori ichidan joy olgin. G’orda qaror topganingdan keyin, Sadri olam (Muhammad Mustafo) g‘orda sengayorbo‘lg‘usi.

Ey, olijanob Alast me’roji Durroj(qirg’ovul) «bale» farqida alast tojini ko‘rgansan. «Alast» ishqini jon bilan eshitding, nafsni «bale»dan bezor qilgin. Negaki nafsning «bale»si (ha deb turishi) balo girdobidir, sening ishing axir girdobda o‘nglanadimi? Nafsni Iso eshagiday yondirib tashla, keyin xuddi Iso kabi jonni Jonongatopshirgin. Nafs eshagini yondirib, jon qushini erkin parvoz ettirgin, toki senga Ruhulloh (Jabrail) peshvoz chiqsin.


Ey ishq bog‘ining bulbuli, marhabo, ishqning dardu dog‘idan bir nola qil. Dovud kabi dilning dardidan yoqimli nola et, toki oshikdar har damda yuz jonni bag‘ishlasinlar. Ma’nida Dovudiy bo‘g‘zing (halqing)ni och, halquming kuyi bilan xalqqa yo‘l ko‘rsat. Shum nafs yo‘liga bog‘lanishni qo‘y, Dovud kabi o‘z temiring (vujuding)ni mumga aylantir. Agar o‘sha temiring (vujuding) mum kabi yumshasa, sen ishqda Dovud kabi qiziysan.

Ey sakkiz eshik tovusi, marhabo, yetti boshli ilon zaxmi (yarasi)dan quyding. Bu ilon bilan birga bo‘lish qoningga ta’sir etib, seni jannatdan quvib chiqardi. Tubi daraxtini yo‘ldan oldirdi, tabiat bandiga solib, sening qo‘nglingni qora qildi. Toki sen shu ilonni o‘ldirmasang, ushbu asror (ilohiy sirlar)ga oshno bo‘lolmaysan. Agar sen shu palid ilondan xalos bo‘lsang, Odam seni o‘zi bilan jannatga olib kiradi.


Ey uzoqni ko‘ruvchi zebo husnli Tazarv (Tustovuq), marhabo, kelgin, ko‘ngil chashmasini nur dengiziga cho‘mgan holda ko‘r. Ey zulmat qudug‘ida qolgan, tuhmat qamoqxonasida mubtalo bo‘lib qolgan, o‘zingni bu qorong‘u quduqdan qutqar va Rahmoniy arsh (ostidan) boshingni chiqar! Yusuf kabi o‘zingni zindon va quduqdan olib chiq, toki Izzat Misrida podshoh bo‘lg‘aysen. Agar shunaqa mamlakatni zabt eta olsang, Yusufi siddiq senga rahbar bo‘lg‘uvsi.

Damsozu xushnavo qumrining ovozi keladir. U shod borib, yana diltang(xafa) bo‘lib qaytadi. Xafaligingning sababi qon ichra qolganing Zunnunning ziqligi hibsida qolganing uchundir. Ey, nafs nahangi yo‘lida sargardon bo‘lgan. Qachongacha badxohlik azobini chekasan, ul badxoh (yomon yo‘lga boshlovchi) baliqning boshini uz, toki oyning boshini silashga (oyga ko‘tarilishga) qurbing yetadigan bo‘lsin. Nafsing nahangidan qutula olsang, ulug‘lik masnadida (taxtida) Yunusga hamdam bo‘lasan.


Marhabo, ey foxta (choliqushi), qo‘shig‘ingni boshla, toki yetti osmon boshingga gavhar (nur) sochsin. Bo‘yningda vafo bo‘yinbog‘i bor ekan, bevafolik qilishing mumkin emas. Vujudingdan toki bir tuk boqiy qolar ekan, seni boshdan-oyoq bevafo deb atayman. Agar botiningga sho‘ng‘ib, o‘zingdan qutilib chiqsang, ma’no sari aql bilan yo‘l topa olasan. Aql seni ma’nolar olamiga olib kelgach, Xizr senga tiriklik suvini ichiradi.