Giyohvandlik - makkor kasallik



Muallif: E.S.Mahmudov, N.M.Nabiyeva
Hajmi: 179 Kb
Fayl tipi: pdf, zip
Saqlab olish
Online o'qish

Китобчада мавжуд наркотик моддалар, уларнинг инсон организмига таъсири, айниқса ссмирлар ва қизларга ксрсатадиган зарари ҳақида баён қилинади. Шунингдек, наркотик моддаларни истеъмол қилишга олиб келадиган сабаблар ва уларга қул бслиб қолишнинг шаклланиши ксриб чиқилади. Ааркотик моддаларга срганиб қолишга йсл қсймасликнинг асосий йсллари ва уларни ишлатиш ҳамда ишлаб чиқариш учун ксриладиган жазо чоралари баён стилади.
Китобча кенг аҳоли оммасига мслжалланган.

Ааркоманис инсонни ахлоқий жиҳатдан тубанликка тортади, ақл-идрокдан маҳрум стади, оқибатда киши жисмонан ҳолдан тосди ва дунёдан ксз юмади.
Ааркотик моддалар одамни айни куч-қувватга тслган даврида алкоголга нисбатан 4—6 баробар тезроқ ҳалокатга учратади. Ааркоманис сояиал жиҳатдан ҳам хавф туғдиради. Ааркотик моддаларга берилиб кетган одамлар шундай оғир жиностларга қсл урадиларки, ҳатто улар одам слдиришга ҳам жазм қилишлари мумкин. Ааркотик моддалар айниқса йигит ва қизларга жуда ҳалокатли таъсир стади, бу сша ёш даврининг сзига хос психологик хусусистларига боғлиқ бслади. Ҳали асаб-руҳисти барқарор бслмаган ссмир ёки ёш йигитнинг бу балога қарши туришга ирода кучи етмайди, сз ҳаракатларининг оқибатини баҳолай олмайди ва жамоат олдида сзини қандай тутаётганини онгли равишда таҳлил қилолмайди. Ааркотик моддаларни суиистеъмол қиладиган кишилар жиноий қонунчиликда бу моддаларни қонунга хилоф равишда тайёрлаш, сақлаш, ташиш ва сотиш учун қатъий жазо берилишини схши билмайдилар.
Юқоридагиларни сътиборга олиб, биз ушбу китобчада қайси моддалар наркотиклар қаторига киришини, уларнинг организмига ксрсатадиган таъсири хусусистларини ксрсатиб стдик. Ватанимиз ва чет сл муаллифларининг маълумотларидан фойдаланиб, одамнинг наркотик моддаларга срганиб қолишини, уларни сурункали равишда истеъмол қилганда организмда рсй берадиган сзгаришларни ва улардан воз кечгандан кейин ҳам унда қоладиган асоратларни қисқача баён стишга ҳаракат қилдик. Бу оғир касалликни даволаш йслларини қисқача баён стдик, чунки ҳозирги кунга қадар уни даволашнинг аниқ методлари мавжуд смас. Зеро бизнинг жамистимизда ҳам наркоманисга қарши барча кураш чоралари бу негатив ҳодисанинг олдини олишга қаратилиши керак.
Ушбу китобчани ёзишга киришар сканмиз, наркотик моддаларга онгсиз равишда берила бошлаган, шунингдек сз иш фаолистига ксра шу офатга қарши курашиши керак бслган одамларга наркотик моддаларнинг қанчалик хавфли сканини тушунтириб беришни сз олдимизга сгона мақсад қилиб қсйдик.

Бутун дунё жамоатчилиги ва медияина ходимлари аҳоли сртасида наркоманиснинг тобора кспайиб бораётганидан жуда ташвишга тушмоқдалар. Ааркоманис масаласи жуда муҳим сканини ҳисобга олиб, Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти (ВОЗ) нинг скспертлар комитети наркотик моддаларни истеъмол қилиш ҳалокатли равишда ортиб бораётганига бағишланган бир қатор махсус кенгашлар стказди. Бу кенгашларда наркотиклар ишлаб чиқариш ва уларни скспорт қилиш кспайгани, улар бошқа мамлакатларга ҳам олиб стилиб, сотилаётгани ҳамда ксплаб истеъмол қилинаётгани қайд қилинди. Ааркотиклар бизнеси Европанинг ривожланган мамлакатларида ва Америкада уларни сширинча ишлаб чиқарадиган ва сотадиган айрим доирадаги кимсаларнинг ҳамёнини тслдирадиган асосий йсл бслиб қолди. Бу маккор душман бизнинг мамлакатимизда ҳам тарқала бошлади. Кскнор, нашани қонунга хилоф равишда етиштириш, наркотикларни ишлаб чиқариш ва сотиш ҳоллари содир бслаётгани ҳақида матбуотда тобора кспроқ хабарлар босилмоқда. Афсуски, ксп кишилар наркотик моддаларга берилиш инсон иродасини бсғиб қсйишини ва орадан ксп вақт стмай кишини қаритиб, мункайтириб қсйишини ва қисқа вақт ичида ҳалокатга олиб келишини схши билмайдилар. Мана шунинг учун ҳам қайси воситалар наркотиклар сканини ва улардан сҳтиёт бслиш зарурлигини билиш керак.
Ааркотиклар шундай моддаларки, улар организм билан сзаро ҳамкорлик қилиб, руҳий ёки жисмоний тобелик пайдо қилади.
А уҳий жиҳатдан тобе бслиш шундай ҳолатки, бунда одамда дори моддадан қониқиш ҳисси пайдо бслади, кайфисти гсё кстарилади, бу препаратларни вақти-вақти билан ёки мунтазам равишда қабул қилиш зарур бслиб қолади. Айни пайтда киши бу препаратларга жисмонан тобе бслиб қолади, бунда наркотик модда унинг организмига киритилмай қсйса, одам сзини қссрга жой тополмайди. Ааркотик моддаларнинг баъзи турлари чой, кофе таркибида ҳам бслади. Уларга ҳам одам срганиб қолади, бироқ улар организмга унчалик таъсир қилмаганидан зарарли моддалар қаторига киритилмайди.
Ааркотик моддалар марказий нерв системасини рағбатлантиради ва уни депрессив ҳолатга олиб келади, киши тафаккурини ва ахлоқини бузади. Ааркотик моддаларга срганиб қолиш оқибатида одам наркоманга айланади ёки бу воситаларга ҳаддан ташқари ружу қилиш токсикоманис дардига мубтало қилади.

Ааркоманис — баъзи моддаларни ва химисвий препаратларни суиистеъмол қилиш оқибатида уларга ҳаддан ташқари ҳирс қсйиш ҳолатидир. Ааркоманис инсон руҳистини оғир тарзда бузади, организмни ишдан чиқаради. Ааркоманга ҳар қадамда слим таҳдид қилиб туради, бундай одам организмнинг ҳолдан тойишидан, препарат дозасини тасодифан оширишдан, текширилмаган моддани қабул қилишдан, уколдан зарарланишдан, депрессив ҳолатдан слиб қолиши мумкин. Ааркоман бслиб қолган киши бошқа ҳеч нарсага қизиқмай қссди, куч-қувватдан қолиб, меҳнат қобилистини йсқотади.

Токсикоманис марказий нерв системаси стимулсторларини қабул қилиш оқибатида пайдо бслади, бу ана шу томонлари билан наркоманисдан фарқ қилади. Бундай моддаларни қабул қилган дастлабки пайтларда одамнинг кайфисти гсё кстарилади, чарчоғи ёзилгандек, тетик, фикрлари аниқлашаётгандек ҳис қилади сзини, булар сохта, алдамчи ҳолатлардир, албатта. Бироқ токсик препаратларга одам срганиб қолгандан кейин касалликка хос аломатлар пайдо бслади: кишини уйқу босади, аъзои бадани қақшаб оғрийди, бсшашади, кайфисти тушиб кетади ва астено-депрессив ҳолат юзага келади. Ааркотик моддаларни узоқ муддат қабул қилиб юрган беморлар умуман ҳолдан тойиб қоладилар.
Ааркоманисга олиб келадиган моддаларнинг сони жуда ксп. Булардан қуйидагилар кенг тарқалган:

1. Афьюн ва унинг препаратлари, баъзи алколоидлар ва дериватлар, шунингдек, морфинга схшаб таъсир стадиган синтетик воситалар.
2. Уйқу дорилари, биринчи навбатда, барбитуратлар қаторига кирадиган воситалар.
3. Ааша ва унинг ҳосилалари (наша, марихуана).
4. Кокаин.
5. Марказий нерв системаси стимулсторлари.
Турли бсёқлар, органик сритувчилар, бензин ва бошқа кспгина препаратлар организмга заҳарли таъсир стади, бироқ уларга одам срганиб қолмайди.
Барча наркотик моддалар такрор қабул қилинадиган бслса, уларга организм срганиб қоладики, бу касалликка хос аломатдир.
Кузатувларнинг ксрсатишича, наркотик моддаларни бир ҳафта ёки бир ой қабул қилгандан кейин одам уларга срганиб қолар скан. Дастлабки пайтларда организмда паркотик моддаларга қарши курашишга ҳаракат қилади. Ааркотик моддаларга майл қсйиш ривожланган сари организмнинг уларга бслган сезгирлиги сусасди, айрим препаратларни кстариш қобилисти сса ортади.
Организмнинг препаратларни қанчалик тез кстара оладиган бслиб қолиши уларни қабул қилишнинг мунтазамлигига, бошқа томондан сса моддаларнинг хусусистига боғлиқ бслади. Масалан, организмнинг афьюн препаратларини кстариши 200 баробар ортиши мумкин, одам организми ҳолатига қараб сса бу бир неча йилгача сақланиши мумкин. Шундан кейин организмнинг препаратларни кстара олиш хусусисти аста-секин пасасди ва аввалги дозалар организмни қаттиқ заҳарлай бошлайди.
Ааркотик моддаларнинг, жумладан, героин дозасини ошириб юбориш оқибати слим билан тугаши ҳақидаги маълумотлар чет сл матбуотида тез-тез учраб туради. Турли наркотикларни қабул қилган организм бари бир улардан узоқ вақт мобайнида таъсирланиб, маълум жавоб реакяислари ксрсатиб туради.

Масалан, уйқу дорилари узоқ вақт мобайнида ичиб юриладиган бслса, одам организми уларга срганиб қолади. Тез қсзғаладиган, психопат одамлар, шунингдек ичкиликбозлар бундай дориларга тезроқ срганади. Уйқу дориларининг бирмунча дозаси одамни маст қилади, унинг ҳаракатлари, онги сзгаради, баъзан бемор шок ҳолатига тушиб қолади. Уйқу дориларини киши узоқ муддат мобайнида ичиб юрадиган бслса, унинг ақл-идроки бирмунча пасасди ва хотираси сусасди. Айни пайтда рефлектор реакяисларнинг барча турлари ортади, беморнинг мускуллари учади, боши қаттиқ оғрийди, қон босими пасасди, у жаҳлдор, ғазабкор ва ҳужумкор бслиб қолади. Агар наркотикнинг шу тури ичмай қсйилса, бемор тиришиб, тутқаноқ тутади.

Ааркоманиснинг бошқа оғир тури бангиликдир, бу наша, марихуана қабул қилиш оқибатида ривожланади. Бу наркотик моддаларни кспинча тамакига қсшиб чекадилар. Бу моддаларнинг ҳаммаси наша қсшиб тайёрланадиган ҳосилалардир.
Ааша чеккан одам карахт бслади, тентакнамо бслиб қолади, жиннига схшаб кулаверади, иштаҳаси очилади ва жинсий ҳиси ортади. Ааркотик моддани ксп қабул қилганда одамнинг ксзига нарсалар катта бслиб ксринади, ранглар ёрқинроққа схшайди. Аашани мунтазам равишда сурункали чекиб юрганда киши шахсисти шунчалик сзгариб кетадики, у бесаранжом, лоқайд, лапашанг ва одамови, бошқаларга аралашмайдиган бслиб қолади. Беморда психозлар пайдо бсладики, бу ҳолатни шизофренисдан ажратиб бслмайди.

Кокаиноманис наркоманиснинг бошқа бир тури ҳисобланади, бу кам учрайди. Кокаин истеъмол қилиш психомотор қсзғалишга ё бслмаса ваҳимали-депрессив ҳолатга олиб келади. Кокаиндан заҳарланганда кспинча психозлар, галлюяинаяислар пайдо бслади. Кокаинни тез-тез истеъмол қилиб турганда одам организми ниҳостда ҳолдан тосди, киши озиб кетади, уни уйқусизлик қийнайди, хотираси сусасди.
Юқорида айтиб стилган наркотик моддалар асосан соф ҳолда истеъмол қилинади. Бироқ шунақа наркоманлар борки, улар мавжуд бслган турли препаратларни ичаверадилар. Турли наркотик моддаларни аралаш ичиш ва бунинг устига ичкилик ичиш оқибатида улар организмга жуда оғир таъсир стади ва одамни тез ҳолдан тойдириб қссди. Сснгги пайтларда наркотик моддалардан ташқари, ёшлар сртасида тсғри келган нарсаларни, жумладан, бензинни ва турли органик бсёқларни ҳидлаш, нафасга олиш ҳоллари тез-тез учрайдиган бслиб қолди. Бу моддалар ҳам бошни айлантириб, гангитади, лоҳас қилади. Афсуски, улар жуда заҳарли, кишини оғир юрак етишмовчилигига, бсғилиб қолишга, спка ва бошқа ички органларнинг зарарланишига, шунингдек асабий-руҳий бузилишларга жуда тез мубтало қилади.
Бензин ва бошқа органик бсёқлар қонга тушиб, мис ҳужайраларини нобуд қилади, буйрак ва жигар тсқималарини емиради. Ана шу срамас одатга қсл урадиган одамлар орадан ксп вақт стмай оғир инвалид бслиб қолишлари, ҳар қандай меҳнатга сроқсиз одамга айланишлари мумкин.

Бу саволга жавоб олиш учун инсон психологиссини билиш керак, зеро ҳар қандай инсон бутун умр бсйи ижобий ҳис-ҳасжонлар билан ҳузур-ҳаловатда сшашга интилади, бу хусусистлар инсон психологиссига хосдир.
Бош мисда хурсандчилик сезгилари ёки ижобий ҳис-ҳасжонлар пайдо қиладиган махсус марказлар бслади. Одам организмига тушиб, ана шу «хурсандчилик сезгилари пайдо қиладиган марказ»га бевосита активлаштирувчи таъсир ксрсатадиган оқсиллар борлиги аниқланган. Маълум бслишича, бош мис тсқимасида морфинсимон субстаняис ёки бошқача айтганда, сндорфинлар ишланиб чиқар скан. Бундай ҳолда одам организми гсё мантиққа хилоф равишда сзи мустақил опиатлар ишлаб чиқаради. Бу субстаняислар соғлом организмда жуда оз миқдорда ишланиб чиқиб, ижобий ҳис-ҳасжонлар ва хурсандчилик сезгиларинияг пайдо бслишини бошқариб туради.
Тайёр стимулсторлар бслмиш турли наркотик моддалар организмга тушганда хурсандчилик сезгилари пайдо қиладиган марказлар (улар кайфистни схшилашга жавоб беради) активлашади, зсриқиш сусасди, одамни ваҳима босади, кайфисти гсё кстарилгандек бслади, сзини телбанамо хурсанд сезади. Морфинсимон субстаняисни ишлаб чиқарадигаи спстемани срганиш шуни ксрсатдики, у смо-япопал ҳолатларнинг шаклланишига, психиканинг бузилишига ва албатта биринчи навбатда морфин ва унинг ҳосилаларппи ишлатганда наркотик моддаларга тобеликнинг пайдо бслишига жуда сқин алоқада бслар скан, зеро морфин ва унинг ҳосилалари сз тузилишига ксра организм ишлаб чиқарадиган сндорфинларга сқин туради.
Илмий изланишларнинг натижалари одамнинг наркотик моддаларга майл қсйиши асосида ётадиган асосий механизмларни срганишга имкон берди. Бироқ одам биринчи марта наркотик моддалар билан қандай қилиб танишиши ҳақидаги фактлар ёритилмади.

Ааркотик моддаларни истеъмол қилган жуда ксп сонли одамлардан ссраб чиқилганда шу нарса маълум бсл» дики, киши биринчи бор наркотик моддани қизиқиш туфайли татиб ксрар скан. Ссраб чиқилган одамларнинг кспчилиги 16 дан 35 ёшгача бслган одамлар сди, лекин уларнинг кспчилигини ссмирлар ташкил стганди. Ааркотик моддаларни истеъмол қилган одамлар билан суҳбатда бслган йигит ва қизлар улардан бу нарсалар одамга қандай таъсир қилишини, кишини гсё хурсанд қилишини сшитадилар-да, улар ҳам қизиқиб, наркотикларни истеъмол қилиб ксрадилар. Ашлар наркотик моддаларни бир марта, сснгра иккинчи марта татиб ксрадилар, шундан кейин сзларини бу балодан тсхтата олмайдилар. Ашларнинг жуда кспчилиги — наркоманлар наркотак моддани биринчи марта қизиқиш, бошқаларга тақлид қилиш, кейинчалик сса сна кайфистни схшилаш мақсадида истеъмол қилганларини айтадилар, зеро бу сохта хурсандчиликдир.
Мана шу кичик мисолларнинг сзидан ксриниб турибдики, наркотик моддалар одамни тентак, телба қилиб қсс-ди, у озиб-тсзиб, чсп-устихон бслиб қолади.