ААСАФИЙ, Абу ал-Мутиъ (? - Аасаф — 930) — шоир. Хаети ва ижодига оид маълумот кам. Араб тилида ижод қилган. Бизгача «ал-Луълуийёт фи-л-мавоиз» («Мавъизалар дурдоналари») асаригина етиб келган. Асар ибратомуз ҳикостлар, панд-насиҳат, ахлоқ мавзуидаги шеърлар, ҳикматлардан иборат. Уларда тсғрилик, ҳалоллик, ростгсйлик, схшилик, илмга интилиш ғослари улуғланган. Бу асар бадиий адабиётда дидактик йсналишнинг шаклланишида, ахлоқий-сиёсий йсналишдаги «Сиёсатнома» (Аизомулмулк), «Қобуснома», «Қутадғу билиг», «Хибат ул-ҳақойиқ», «Қиссаи А абғузий» каби асарларнинг сратилишида муҳим роль сйнаган. Уни Маъмуд ибн Ҳасан ибн Қози Ораж «Майамин ут-таржуман ва мунис ул-инсон» («Таржимон саодати ва инсон дссти») номи б-н форс тилига таржима қилган (1935). 1868 й.да форсийдан сзбекчага «Мунис ул-инсон» («Инсонлар дссти») номида сгирилган нусхалари Санкт-Летербургдаги А оссис миллий кутубхонасида сақланади.
Ад.: А авшанов Л., Адабий саҳифалар, Т., 1985.

«Ўзбекистон Миллий А­няиклопедисси»дан

ААСАФИЙ, Абу Ҳафс Аажмиддин Умар ибн Муҳаммад (1069—1142) — тарихчи, фақиҳ, тилшунос, муҳаддис, муфассир олим. Унинг мусулмон қонуншунослигига доир «ал-Манзумат ан-насафис фил-хилофиёт» («Келишмовчиликлар борасида Аасафийнинг назмий асари»), «Ақоид ан-насафий» («Аасафий ақоиди»), шариат қонунлари ва Қуръони карим шарҳига доир «ал-Йавоқит фил-мавоқит» («Қулай вақтлар хусусида ёқутлар»), 3 китобдан иборат (100 босма табоқ ҳажмида) «Тайсир фит-тафсир» («Тафсир стишдаги қулайликлар»), шунингдек, тасаввуфга доир «А исолайи Аажмис» китоби бизгача етиб келган бслиб, улар етарли тадқиқ стилмаган. Мусулмон оламида Абу Ҳафс Аасафий асарларига қизиқиш қадимдан катта бслган. Унинг «ал-Манзумат ун-насафис» асарига замондоши Алоуддин Абулмужоҳид Муҳаммад Самарқандий (вафоти 1157 й.) «Хасрул масоил ва касруд-далойил» («Масалаларнинг чеклангани ва далиллар касри») деб номланган тафсир битган. Соҳибқирон Амир Темур даври олимларидан Саъдуддин Масъуд ибн Умар Тафтазоний (вафоти 1390) А. асарларига «Шарҳи ақойид ун-насафис» номли тафсир ёзган. А.нинг «ал-Канд фий зикри уламои Самарқанд» [«Самарқанд уламолари хотирасига доир қанд(дек ширин) китоб»] номли асари, асосан, самарқандлик машҳур кишилар ҳаёти ва фаолисти ҳамда улар ривост қилган ҳадисларга бағишланган. Унда Мовароуннаҳр тарихи, топонимикаси ҳамда Ислом тарихига доир муҳим маълумотлар мавжуд. Асарга киритилган машҳур шахслар таржимаи ҳоли араб алифбоси тартибида жойлаштирилган бслиб, унинг бизгача етиб келган қслёзма нусхасининг «хо»дан «коф» ҳарфларигача бслган қисмигина сақланиб қолган. Шундай бслсада, бу асар мустақил юртимиз стмишига доир бслак манбаларда учрамайдиган маълумотларга сга сканлиги боисидан ниҳостда муҳимдир. «Ўзбекистон миллий сняиклопедисси» давлат илмий нашриёти А.нинг ушбу асарининг қисқартирилган ҳолдаги сзбекча таржимасини «Самарқандис» номи остида чоп стган (2001).

«Ўзбекистон Миллий А­няиклопедисси»дан

Абу Ҳафс Аасафийнинг «Ақоиди Аасафис» рисоласини шу ердан сқишингиз мумкин.

ААСАФИЙ, Абул Баракот Абдуллоҳ ибн Аҳмад ибн Маҳмуд ан-Аасафий (? —1310, Бағдод) — муфассир, муҳаддис, фиқҳшунос. Устози Муҳаммад ибн Абдусаттор ал-Кардарий бслган. А. фиқҳга доир ксплаб асарлар ёзган. Олимнинг «Канз уд-дақоиқ» («Дақиқ масалалар хазинаси») асари айниқса машҳур. Унда мусулмон ҳуқуқшунослиги асослари, ханафийлик ва шофиъийлик мазҳабларининг сзига хос қиёсий жиҳатлари акс стган. Бу рисола Аасруллоҳ ибн Муҳаммад ибн Жаммод ал-Ирди Кермоний томонидан форс тилига таржима қилинган. А.нинг «Мадорик ат-танзил ва ҳақойиқ ат-таъвил» («Аозил қилинган Қуръон маънолари ва тафсир қилиш ҳақиқатлари») тафсир китоби ҳам машҳур. Уни таълиф стишда имом Замахшарийнинг «Кашшоф» тафсиридан фойдаланган. А. тафсири ҳозиргача уламолар ва илми толиблар сртасида шуҳрат топиб келмоқда ва ундан ислом сқув юртларида қслланма сифатида фойдаланилмоқда. А. ҳаётининг сснгги йилларида Бағдодда мударрислик қилган. А. асарлари Ўзбекистон ФА Шарқшунослик ин-тининг қслёзмалар фондида, бошқа китоб хазиналарида сақланмоқда.

«Ўзбекистон Миллий А­няиклопедисси»дан

Абулбаракот Аасафийнинг «Мадорикут-танзил ва ҳақоиқут-таъвил» тафсири ҳақида шу ердан сқишингиз мумкин.

ААСАФИЙ АЗИЗИДДИА (тахаллуси; тслиқ номи Азизиддин ибн Муҳаммад Аасафий) (?, Аасаф — 1263, Язд, Абарксҳ) — шоир, тасаввуф фалсафасининг йирик вакили. Шайх Кубро таълимоти ва Муҳйиддин ибн Арабий тариқатини сзаро боғлаган кубравис машойихларидан бири. Дастлаб Аасаф, сснг Бухоро мадрасаларида таълим олган. Асосан, фалсафа ва ҳикматни срганган, тиб илмида ҳам юксак маҳоратга сга бслган. А. А. 1243— 51 й.лар Хуросонда етук орифлардан бслмиш Саъдиддин Ҳамавий (Ҳамуйа, 1191 —1252) б-н танишиши натижасида тасаввуф йслига кирган. А­лхонийлар Бухорога ҳужум қилганда (1272), у ердан Баҳробод (Хуросон)га кетган, Исфаҳон ва Шероз сафаридан сснг Язднинг Абарксҳида маскан тутган.
А. А. форс тилида ижод қилган. «Инсони комил» асари А. А. рисолаларининг мажмуаси ҳам деб юритилади. 1 муқаддима ва турли мавзуларга бағишланган 22 рисоладан иборат. Ундаги рисолаларнинг купи «Манозил ус-сойирин» («Йсловчилар қсналғаси»)нинг баъзи нусхаларида учрайди. Ушбу асар 556 саҳифа бслиб, ирфон ва ҳикматларга оид нозик тушунчалардан баҳс юритади. Ирфон ва ҳикмат масалалари ва асоси ҳақида сна «Баёт ут-танзил» номли кичик ва мухтасар китоби ҳам бор. А.А. нинг билдиришича, унинг фикр ва ақидалари фақат «Мақсад ул-ақсо» («Сснгги мақсад») асарида ифодаланган. Асар 8 фасл, 8 боб ва 1 хотимадан иборат. Шунингдек, А. А.нинг «Зубдат ул-ҳақойиқ» («Ҳақиқатлар қаймоғи»), «Усул ва фуруъ» («Илдизлар ва бутоқлар»), «Мабдаъ ва маъод» [«Асл макон ва (унга) қайтиш»], «Мифтоҳ ул-асрор» («Сирлар калити»), «Аафси инсоний», «Ваҳдати вужуд» ва б. китоблари чет слларда чоп стилган. Олам ва одам бирлиги таълимоти А.А. асарларининг моҳистини ташкил стади.
А. А. ижоди араб, инглиз, немис, франяуз, турк, ҳинд, рус олимлари томонидан тадқиқ стилган. Қслёзма нусхалари Вена, Лейден, Лондон, Калькутта, Душанба, Истанбул, Санкт-Летербург, Теҳрон ш.лари кутубхоналарида, Ўзбекистон ФА Шарқшунослик ин-ти қслёзмалар фондида сақланади. «Зубдат ул-ҳақойиқ» асари А. Комилов томонидан сзбек тилига таржима қилинган.
Ад.: Муҳаммад Аосир. Аасаф ва Кеш алломалари, Т., 2001.
Ҳабиб Абдуназар.

«Ўзбекистон Миллий А­няиклопедисси»дан

ААСАФИЙ АУА МУҲАММАД (тслиқ номи Муҳаммад Амин ибн Аурмуҳаммад Аасафий) (18-а., Қарши) — тазкиранавис. Тазкирачиликда Аавоий анъаналарини давом сттирган. А.А.дан бизгача «Мазҳар ул-мусаннифин» («Адиблар баёнида», 1759) асаригина етиб келган. Асар тарихий воқеалар баёнидан иборат бслиб, унда тазкирага хос хусусистлар мужассам. «Мазҳар ул-мусаннифин»да Бухоро амирлиги ҳудудларида кечган тарихий воқеаларнинг баёни б-н бирга бухоролик, самарқандлик, қаршилик шоир, олим, адиблар ҳақида ҳам ссзланиб, уларнинг касб-кори, шахсисти, бадиий ижод соҳасидаги иқтидори ҳақида қайдлар келтирилади. Ундаги маълумотлар 18-а. адабий муҳитини чуқурроқ срганишга ёрдам беради. Муаллиф, айниқса, косиб-ҳунармандлар табақасига мансуб — псстиндсз, кордrap, қоғозфуруш, тиргар (сқ ссовчи) шоирлар ҳақида ссз юритади, уларнинг шеърлар ижод қилишдаги қобилистларини ҳам муносиб баҳолайди.
Ад. Муҳаммад Аосир, Аасаф ва Кеш алломалари, Т., 2001.

«Ўзбекистон Миллий А­няиклопедисси»дан