АШ ЮА АК ВУЛҚОАЛАА И
Елкадаги вазифа
Ўзбекистоннинг сртанги куни, жаҳон саҳнасида қанчалик юксалиши бугунги ёшларнинг иқтидори, тафаккури, салоҳистига боғлиқ. Аш авлоднинг елкасида халқимизининг тарихий шон-шуҳратини тиклаш, билимда, барча соҳада олдинда бслиш юки турибди. Биз, ёшлар бу юкни кстаришга, бурчимизни адо стишга қанчалик тайёрмиз? Чунки Вақт ҳадемай қслимизга ворисликдан ҳожаликка стганимиз тсғрисидаги гувоҳномани тутқазади.
Зерикиш, мақсадсизлик...
ва илдиз
Ашларнинг ички дунёси қандай? Уларнинг сй-фикрлари, муаммоларида нималар намоён?
Бу борада сзимдан тажриба қилиб ксраман: сзим нимани истаспман? Ўзимга ишончим борми? Ўзимга холис, бегона ксз билан баҳо бера оламанми? Вазистни тсғри англаб, шунга мутаносиб иш юритишга фаҳмим тайёрми?
Катта ёшдагиларга кснгли очмаган тенгдошларим қалбидаги сир-асрорларини жудасм схши ҳис қиламан, жойи келса сзларисм айтишади.
Кузатишларимдан хулоса қилдимки, ёшлардаги пок чеҳра улғайгани сари тош дийдага айланиб бораркан. Катталар олами сзлари қандай бслса, бизларни ҳам худди шундай қиёфага келтиришаркан.
Ўртоқларимнинг, дсстларимнинг ссзларига қулоқ тутаман: турли "œсоткалар", автомобиллар, албатта, қизлар (қизлар даврасида йигитлар ҳақида гап бслса керак;), кинофилмлар тсғрисида тортишадилар, баҳслашадилар.
Уларнинг кснглида фақат моддий олам ташвиши смас, инсон учун муқаддас ва сирли саналган туйғулар ҳаам тслқинланиб турса-да, бу ҳақда камдан-кам гап очилади.
Кснгил, қалб онг учун мавҳум тушунча, лекин қалб хоҳиши ва онг буйруғи ҳаётимиз оқимини белгилайди, назаримда. Бу хоҳиш схшилик ҳам, меҳр ҳам, мурувват ва саховат ҳам ёки бузуқликка ундов, сзгаларнинг устидан ҳукм стказиш, ёвузликка буйруқ ҳам бслиши мумкин.
Аксаристи тенгдошларим кснглида, ҳа айнан кснглида... қандайдир бсшлиқ борга схшайди. Улар олийгоҳ талабаси, коллеж сқувчиси бсладими, уларнинг юрагида мақсадсизлик, умидсизлик, ишончсизлик шамоллари дайдиб қолади, баъзан.
Тенгдошларим орасида бекорчилар, безорилар, етимлар, егани олдида, емагани кетида бслганлар, тараллабедод қилиб юрганлари ёки дили орзуларга тслиб, келажакка умидвор нигоҳларини тикиб турганлари ҳам бор.
Баъзиси енгил феълли, ё ҳазилкаш, ё қизиққон бслса, баъзилари босиқ, ё қаҳри қаттиқ, ё писмиқ. Бироқ улар билан суҳбатлашсангиз, юрагидаги сширин туйғуларни қсзғашга муваффақ бслсангиз, у ерда чин севги, ота-онага меҳр, дсстга соғинч, схшиликка илинж борлигига гувоҳ бсласиз. Юзидаги қиёфа ва характер сса оила муҳити, ксча таъсири остида ниқобга айланган, бу ниқоб номардлик, ёлғончилик, қсрслик ҳам бслиши мумкин. Даҳшатлиси шуки, бу ниқобниннг бора-бора бутун қалбни қоплаб, А уҳни бсғиб қсйиш сҳтимоли бор. Аатижада ёшликдаги поклик ва самимист йсқолиб, срнини чиркинлик сгаллайди.
Одатда, инсонда мақсад бслса, у ҳаётда зерикмайди. Ашларни мақсадсизлик, тушкунлик қаърига отаётган нарса — уларни тушунувчи, далда ва таскин берувчи суҳбатдошнинг йсқлиги. Муаллим ҳам, ота-она ҳам, аксарист пайт сз фарзандлари билан юқоридан келиб гаплашадилар, биламизки, ниҳолга устидан смас, томиридан берилган сув схшироқ таъсир ксрсатади. Аатижада ссмир сз зерикишин ва мақсадсиз вақтини компютер, беҳаё ва жангари саҳнали кинофилмлар, клипларни томоша қилиш билан стказишни маъқул ксради. Уни тергаш ва жазолашда сса асосан, жеркиш ва бақиришдан фойдаланилади.
Астраданинг "œайби"
Шу сринда ҳозирги сстрадамиз тсғрисида ҳам тсхталмоқчиман. Биламизки, сстраданинг асосий мухлислари ёшлар, мусиқа сса инсон қалби ва тафаккурига кучли таъсир стказа олади.
Ашларимиз маънавий ҳаётининг ажралмас қисмига айланган сстрадамизнинг, сстрада қсшиқчиларининг мақсадлари нима? Умуман, мақсаднинг сзи бормикин? Очиғи, менимча, "œМани Лейлам", "œОқ ксйлик, қора шимда", "œАркала, кечалар, тинмай..." деб бемаза гаплар билан гоҳ чийиллаб, гоҳ бсғилиб бақираётган ака-опаларимизда одамлар мени танисин, пулимни ашулага сарфласам, машҳур бсламан, деган нистдан бошқаси йсқ. Акс ҳолда, уларнинг қсшиқларида, клипларида шаҳвоний орзулар, сзбекчиликка, мусулмончиликка срашмайдиган "œрақс-у" ликиллашлар бслмас сди ёки уларнинг қсшиқларини сшитган одам сртанги куни учун снги қувват, снги орзу, снги мақсад олиши, оламнинг покизалиги ва дунёнинг асл қиёфасини англаши лозим сди.
Афсуски, мантиқсиз сатрлар, клиплар, хориждан ксчирилган мусиқа ҳам ёшларимизга бирор схши таъсир бермаётганини, балки кснгилхушликларга сргатиб қссётганини айтамиз. Бу "œюлдуз ва юлдузчалар" ТВга чиқиб олиб миллионлаб инсонларнинг вақтини олиш свазига заррачасм маънавий озуқа бермаспти.
"œЎзингни ксз-ксз қил,
сенга қойил қолишсин!"
Инсон кайфистида кимнидир сз хислати билан лол қолдириш истаги бор. Бу истак сзгача турмуш тарзи ва сзгача кийинишда кспроқ намоён бсла боради. Бу истакнинг ҳожаси нафс.
Аммо нафснинг сзига меҳнат ёқмайди. Бу риёкор истак кучи билан онгда одамлар сътиборида бслсанг, завқ оласан, зерикиш ва ёлғизлигинг чекинади, деган сй мустаҳкамланиб бораверади.
Шу боис ҳам ХХ асрнинг сснги чорагида дунё миқёсида турли ксриниш ва номлар остида пайдо бслган "œоммавий маданист" вакиллари сзларининг юриш-туриш ва сшашлари билан ғайритабиий манзараларни ксрсатишган.
Ўзбек йигити юз йил аввал узун ксйлак, кенг шалвор, сгнида сктак, белида қийиқ, оёғида махси, кавушда... қизлари атлас ксйлак-лозим, паранжи-чиммат, махси, кавуш, сирға, зебигардон, тиллақошлар билан безанган — беқиёс гсзаллик ва жозиба, одоб ва ҳаё ила намоён бслган. Бу таърифни берганимиз сабаби, у пайтлари сзлик, мустақил фикр, ористи устунлик кучли сди феълимизда.
Ҳозир сса турли турмакдаги сочлар, ғалати-ғалати кийим-у пойафзаллар... бизларнинг характеримиздаги "œхазина"лар йсқотилганлигидан дарак бераётгандай.
Албатта, костюм-шим салобатли ксрсатади, спорт либослари енгил ҳаркатлар учун қулай, аммо қизларимиз кийиниш борасида жудасм очиқ. Муомала ва сзини тутиш ҳам шунга мос равишда. Уларнинг қандайлигини таърифламоқнинг ҳожати йсқ, албатта, чунки ҳар қадамда "œисботлар" етарли.
Шахсан бу менга ёқмайди, қизларимизнинг сширин бслиши керак бслган аъзолари "œлибослари" бслса-да, ошкора ксринади, у ерга сса кунига бегона нигоҳлар не ёмон хаёллар ила қарайди.
Кийиниш, аввало, саломатлик ташвиши бслса, кейин сса миллатга хос маданистдан дарак беради. Ҳолбуки, асосан қизларимизнинг кийиниш маданисти инсонни шаҳватга чорламоқ... каби хунук ҳолатларнинг хулосасини бермоқда. Йсқса, нима? Гсзалликми? Асло, чунки гсзаллик ҳамиша ҳаёда, слонғоч танада смас. ("œОчилиб кетган" қизларнинг ота ва акаларининг ксзларига парда тортилганми ёхуд ористларига жаноза сқилганми?) Аллоҳнинг жамоли ҳам пинҳонлиги учун биз У учун бетиним интиламиз-ку, ахир. (Мен бу сринда паранжи-чимматни, махс-кавушни ташвиқ қилмаспман, кийинишда ҳам миллий-замонавий, бизнинг минг йиллар давомида шаклланган қадристларимизни ксрсата билишимиз керак, демоқчиман.)
Йигитлар орасида ҳам қизларнинг қиёфасини сзида намоён қилиб юрганлари борлиги афсус ва ғазаб стига олов қалайди: ста, ста узун соч, қулоқлардаги зирак, бсйиндаги тилло занжирлар, жудасм тор, ёрқин рангли либослар... Аркаклар, сзбек йигитлари доимо сзини тарбислашга интилган, мард бслган, ортиқча безак сса ғуруни слдиради, алпликни йсқотади...
Шунингдек, ҳар кунги чойхона, улфатлар даврасидаги гаштаклар, қспол муомала, сскинишлар ҳам срликка гувоҳлик бермайди, балки инсоний фазилатлар, ҳалоллик, тсғриссзлик ва мардлик чин одамийлик, халққа сғлонлик, Гсрсғли ва Алпомиш, Жалолиддин ва Соҳибқиронларга ворислик ҳуқуқини беради.
Бир тушунувчи қалб,
ҳамдард юрак муаммоси
Ашларимиз катта мақсадлар, енгилмас ишонч, завол билмас орзулар сгаси, ҳаёт ва турмуш машаққати, сшашнинг ёзилмаган қонунлари олдида ссанкирамайдиган, чуқур тафаккурли инсонлар бслиб улуғайиши учун меҳрибон ва аҳил оила, тушунувчи суҳбатдош керак. Бу дунё ва тирикчилик ташвишлари одамлардаги тушунувчанлик, бир-бирига қулоқ тутиш, ҳамдард бслиш каби хислатларни йсқотишга сабабчи бслаётгандек. Лекин тирикчилик ҳаёт мазмуни смас, у бугунга, сртага... қорин тсйишга керак, одамгарчиликнинг баҳоси мангуга берилади, охиратда ҳам шундан ссроқ бор.
Аслида ожиз, нозик кснгли учун мол-дунё смас, бир чимдим меҳр керак, холос. Биз ёшлар аввало, кснгли покиза, тилаклари юксак одам бслайлик. Қолгани келаверади.
Тафаккур тсғри йсл ксрсатади
Юртбошимиз "œЮксак маънавист — енгилмас куч" асарида шундай дейди: "œМаънавист ҳақида ҳар қанча даъватлар, муҳим назарий фикрлар билдирилмасин, агар уларни жамист онгига сингдириш учун доимий иш олиб бормасак, бу борадаги фаолистимизни ҳар томонлама пухта сйланган тизимли равишда ташкил стмасак, мақсадга сришолмаймиз, съни инсон қалбига йсл тополмаймиз." (129-бет.)
Бу сринда нафис санъат ва адабиётни мунтазам ривожлантириб бориш назарда тутилган. Биз учун сса, доимо тафаккур билан узвий сқиш-изланиш, дунёнинг снгиликларидан хабардор бслиб туриш таалуқлидир. Шунингдек, сқинларимиз билан ҳамиша дсстона муносабатда бслиш бизга инсонлар қалбига йсл топиш имконини, муаммоларнинг ечимларини беради.
Оилада ҳам болани сзига ишонадиган қилиб тарбислаш, фарзандларнинг иқтидор кучига қараб мақсад топишига ксмак берилиши лозим.
Сен замоннинг смас,
замон сенинг қслингда
Замон сзгармоқда, деган гап бор. Замон вақтдир, вақт минг йил олдингидек стмоқда, одамлар сса сзлари сратган снгиликларга қараб сзгармоқда, бир-бирларининг сзгаришларига сабаб бслмоқдалар. Бу сзгаришлар сса гоҳ ижобий, гоҳ салбий сканлигини тан олишга мажбурмиз.
Шу боисдан биз ёшлар уларнинг ижобийсини салбийлари ичидан танлаб, сз ҳаётимизга тадбиқ қилиб, олдимизда улкан йсл, сирли, синоатли йсл борлигини тушуниб, ишонч билан ҳаракат қилмоғимиз лозим.
Тенгдошим!
Сен сз ёшингдаги йигит-қизларга боқ: бири снги кашфиёт устида бош қотирмоқда, бири сқиш, билим олиш билан банд, бири сз кучини спортда намоён қилмоқда, менинг улардек мисм йсқ, дейсанми? Лекин сен ҳунар срганишинг, қурувчи, косиб, дурадгор ёки сз имконистинг даражасидаги касб сгаси бслишинг, ҳаёт зерикишларига чек қсйишинг мумкин-ку! Сен бахтга, қувончга лойиқсан.
Ватан — бу сен туғилиб ссган, ссингни таниган маскан. Кимсасиз слкалар бирор мавжудот сшамаса Ватан бслолмайди, бағрида одамлар бслган диёрларгина ватанлик мақомига кстарила олган. Биз Ўзбекистонда туғилдик, восга етспмиз, биз учун снг азиз туйғулар шу ерда юз очди, боболар хоки ҳам шу ерда, демак, биз худбин смас, балки атрофдагиларнинг ҳам ғамини еювчи, уларнинг ҳам ташвишини осон қилишга интилувчи бслишимиз керакки, токи шаҳримиз, маҳалламиз, оиламиз обод бслсин, қалбларда меҳр-у муҳаббат зиёдалашсин.
Одамлар, мен сизларни фикрлашга, сз феълингиздаги манманлик, бефарқликни йсқотишга чақираман. Шунда муаммолар барҳам топарди, балки.
Акром МАЛИК.
