BANI QURAYZA G’AZOTI

Payg‘ambar alayhis-salom Xandaq jangidan qaytib, hali jangovar liboslarini yechib ulgurmaslaridan Olloh taolo musulmonlar tang ahvolda qolganda ularga qarshi xiyonatkorona bosh ko‘targan yahudiylar bilan orani ochdi qilib, bu zamindan quvib chiqarishini amr etdi. Rasululloh sahobalarga asr namozini bani Qurayza yerida o‘qishni buyurib, o‘zlari ularning orqasidan yo‘lga tushdilar. U kishining o‘rniga Madinada Abdulloh ibn Ummu Maktum qoldi. Ali ibn Abu Tolib bayroqdor bo‘lib, sahobalarni jadal boshlab ketdi.
Jangga otlanganlarning soni uch ming nafar edi. Sahobalarning bir qismi rasulullohning buyrug‘ini manzilga tezroq yetish ma’nosida tushunib namozdigarni yo‘lda o‘qidi, ikkinchi guruh esa bu farmonni ayni ma’nosida anglab, ibodatni bani Qurayzada bir oz kechikib ado etdi. Rasululloh ularning hech qaysisini ayblamadilar. Bani Qurayza yahudiylari quyundek shiddat bilan bostirib kelayotgan musulmonlarni ko‘rgach, o‘takalari yorilgudek bo‘lib, shosha-pisha qo‘rg‘onlariga yashirinib olishdi. Ular o‘z qilmishlarini — va’daga vafo qilmay musulmonlarni tang ahvolda qoldirib, g‘anim bilan til biriktirishganini, bu munofiqliklari uchun kechirilmasliklarini yaxshi bilishardi.

Musulmonlar ularni yigirma besh kun muhosara qildilar. Yahudiylar to‘qnashuv muqarrarligini, agar muhosara shu zaylda davom etaversa ochlikdan qirilib bitajaklarini, yaxshisi musulmonlarni insofga keltirib, xuddi bani Nazir qabilasidek faqat mol-mulkini olib yurtidan chiqib ketishga ijozat so‘rash kerakligini anglab yetishdi. Biroq rasululloh ularning talabiga rozi bo‘lmadilar. Yahudiylar hech narsasini olmay, choponini yelkasiga tashlab chiqib ketajaklarini aytishdi. Sarvari olam bunga ham ko‘nmadilar, nimaga hukm etsalar shunga rozi bo‘lmagunlaricha qamalda saqlayajaklarini bildirdilar.

Yahudiylar: "Bizga Abu Lubobani yuborgin. U bilan kengashib bir qarorga kelaylik", deyishdi. Abu Luboba yahudiylarning ittifoqchisi Avs qabilasidan bo‘lib, bola-chaqasi, mol-mulki yahudiylarning qo‘lida edi. Ular Abu Lubobadan nima qilish kerakligi haqida maslahat so‘rashdi. "Agar payg‘ambar alayhis-salomning hukmiga rozi bo‘lsanglar, qix, — u kaftining qirrasi bilan tomog‘ini kesib ko‘rsatdi. — Kallanglar ketadi, hammangiz o‘limga hukm etilasiz". Abu Luboba bu gapni aytishga aytdi-yu, biroq shu zahoti Xudoga, payg‘ambarga xiyonat qilganini tushundi.
Yahudiylarning qarorgohidan qaytgach rasulullohga ro‘para kelishdan uyalib Madinaga yo‘l oldi, o‘zini ustunga bog‘latib, payg'ambar alayhis-salomga xabar yubordi va qilmishiga yarasha jazo kuta boshladi. Rasululloh: "Agar Abu Luboba to‘g‘ri kelib menga uchrashganda afv etardim, o‘z bilgicha ish tutgan ekan, Ollohdan hukm tushguncha qimir etmay tursin", dedilar. Chorasiz qolgan bani Qurayza yahudiylari rasulullohning amriga bo‘ysunishdi.

Payg‘ambar alayhis-salom bani Qurayzaning barcha erkaklarini qo‘lini bog‘lagan holda olib kelishni buyurdilar. Avs qabilasining odamlari o‘rtaga tushib, ularga ham bani Qaynuqo’ yahudiylariga qilinganidek iltifot ko‘rsatilishini o‘tinishdi. "Agar orangizdan biron kishi hukm chiqarsa, uning aytganiga rozi bo‘lasizlarmi?" deb so‘radilar rasululloh. Odamlar rozi bo‘lajaklarini aytib, hukm chiqarish huquqini o‘z oqsoqollari Sa’d ibn Maozga munosib ko‘rishdi. Sa’d ibn Muoz Xandaq jangida yaralanib, yaradorlar uchun ajratilgan maxsus chodirda yotardi. Payg‘ambar alayhis-salom yuborgan odamlar uni eshakka mindirib olib kelishdi. Avs qabilasining oqsoqollari Sa’dning atrofini o‘rab, yahudiylarga qattiqqo‘llik qilmaslikni o‘tinishdi. "Odamlarning ayblashlaridan qo‘rqmay Ollohning hukmini ijro etadigan payt keldi," dedi Sa’d. U yetib kelganda rasululloh sahobalar bilan gaplashib o‘tirgan edilar. "Boshlig‘inglarni eshakdan tushirib qo‘ynnglar", dedilar payg‘ambar alayhis-salom uning atrofida turganlarga. Odamlar buyruqni bajo keltirishgach, rasululloh senga ittifoqchilarning ustidan hukm chiqarishni topshirmoqchilar, deyishdi.   

Payg‘ambar alayhis-salom bu fikrii tasdiqlab: "Ey Sa’d, bani Qurayza yahudiylari ustidan hukm chiqar, dedilar. Sa’d sahobalarga yuzlanib: "Men chiqargan hukmni ijro etishga Xudoni o‘rtaga qo‘yib qasam ichasizlarmi?" deb so‘radi. Sahobalar qasam ichib, rasululloh ularning fikrini tasdiqlagach, Sa’d qarorini aytdi: "Erkaklarni o‘limga, ayollar bilan bolalarni asir olishga hukm etaman". "Sen Ollohning hukmi kabi hukm chiqarding", dedilar rasululloh. Suiqasdchi xoinlarning jazosi shunday bo’lishi kerak. Payg‘ambar alayhis-salomning amriga binoan hukm shu zahoti ijro etildi.

Bir yarim ming qilich, uch yuz sovut, ikki ming nayza, besh yuz qalqon, juda ko‘p ro‘zg’or buyumlari, idish-tovoq, tuya, qo‘y ganimat olindi. Bularga xurmo va asirlarni ham qo‘shib, beshga bo‘lindi. Suvoriylarga uch hissa, piyodalarga bir hissa, hatto yaradorlarga qaraydigan ayollarga ham ma’lum ulush berildi. Ichkilik solingan idishlarning ichidagi aroq-sharoblar to‘kib tashlandi. Bu ishlar nihoyasiga yetmay turib Sa’d ibn Muoz ham vafot etdi. U juda ko‘p qon yo‘qotgan, jarohati tuzalish o‘rniga battar zo‘rayib ketgan edi. Uning ansorlar orasidagi obro‘-e’tibori Abu Bakrning muhojirlar o‘rtasidagi martabasi bilan tang edi. Sa’d ibn Muoz hamma g‘azotlarda qatnashib beqiyos qahramonliklar ko‘rsatgan, shu bois rasululloh uni juda yaxshi ko‘rardilar. Dafn marosimida jannatu rizvonga noil bo‘lajagini bashorat qildilar.

Musulmonlar Madinaga qaytib kelgach, Olloh taolo Qur’ondagi Tavba surasining 102-oyatini nozil qilib, Abu Lubobaning tavbasini qabul etdi: "Yaxshi ishga yomonlikni aralashtirilib bajargan bir guruh odam o‘zlarining gunohini tan olishdi, Olloh ularning tavbasini qabul qilishi mumkin, Olloh mag‘firat etguvchidir, benihoya mehribondur. "Abu Luboba xiyonat qilgan joyi — bani Qurayza diyorini butunlay tark etishga qasam ichdi. Bu g’azot tufayli parvardigor musulmonlarni ikkiyuzlamachilik va xoinlikka odatlangan yahudiylarning xavf-xataridai xolos etdi. Aslida Xandaq urushiga kelganlarni vasvasga solganlar yahudiylarning Haybarda qolgan bir guruh buzg‘unchi kattalari edi. Ularning qanday ta’zirini yeganligi haqida keyingi boblarda to‘xtalib o‘tamiz.

PAYG’AMBAR ALAYHIS-SALOMNING ZAYNABGA UYLANISHLARI

Rasululloh shu yili Jahshning qizi Zaynabni nikohlariga oldilar. U ilgari payg‘ambar alayhis-salomning ozodgardasi (ozod etilgan quli) bilan turmush qurgan edi. Rasululloh o‘z ammalarining qizini Zaydga olib berganlarida uning asilzoda ota-onasi qulni kuyov qilishni o‘zlariga or bilishgan edi. Arablar qizlarini qullarga berishni haqorot deb bilishar, bunga imkoni boricha yo‘l qo‘yishmas edi. Rasululloh asrab-avaylagani bilan Zaydning nasl-nasabi o‘zgarmas, payg‘ambar avlodiga kuyov bo‘lishga baribir loyiq sanalmasdi. Lekin parvardigor Ahzob surasining 3-oyatini nozil etgach, Zaynabiing ota-onasi rasulullohning istagiga qarshi chiqolmay qolishdi. "Olloh va uning payg‘ambari biror ish (xususida) hukm chiqargandan keyin erkagu ayol mo‘minlarking ixtiyorlari o‘zlarida bo‘lmaydi. Kimki Ollohga va uning payg‘ambariga osiylik qilsa, ro‘y-rost adashgan hisoblanadi".

Turmush qurishganidan keyin Zaynab eridan o‘zini ustun qo‘yib, takabburlik qildi. Bu haqoratga chidolmagan Zayd rasulullohga dardini aytganda, u kishi asrandi o‘g‘lini sabr qilishga, turmush qiyinchiliklarini og‘ir-bosiqlik bilan yengishga undadilar. Oradan ko‘p o‘tmay o‘ziga bino qo‘ygan bu xotin bilan murosa qilolmasligini aytib yana bir necha marta nolidi. Zo‘rlik bilan qurilgan oila buzilib, xotinining talog‘ini berdi. Shundan keyin Olloh taolo payg'ambar alayhis-salomga Zaynabni nikohiga olishni buyurdi. Shu bilan har xil gap-so‘zlarga sabab bo‘lgan mojarolarga chek qo‘yildi hamda Zaynabning qulga nikohlanishi bilan oilasining yerga urilgan qadr-qimmati tiklandi.
Payg‘ambar alayhis-salom odamlarning Muhammad asrandi o‘g‘lining xotinini tortib oldi, deya gap-so‘z qilishlaridan qo‘rqib, Zaydga: "Turmushingni buzishga Xudodan qo‘rqqin. Sabr-toqat bilan chidab yashayver", derdilar. Rasululloh Olloh taoloning bo‘yrug‘ini oshkor etishdan hayiqdilar. Ahzob surasining 37-oyati bilan parvardigor bunday o‘y-fikrlarni bekor etdi: "Mo‘minlarga ularning asrandi o‘g‘illari taloq qilgan xotinlarini nikohlab olish gunoh bo‘lmasligi uchun Zayd xotinini qo‘yib yuborgach, uni senga nikohlab berdik, Ollohning amri bajo keltirilishi kerak".

Parvardigori olam arablardagi bola asrash odatining ayrim zararli tomonlarini e’tiborga olib, bu odatni Ahzob surasining 40-oyati bilan bekor qildi: "Muhammad orangizdagi biron erkakning otasi emas, u Ollohning payg‘ambari va nabiylarning so‘nggisidir. Olloh hamma narsani (ko‘rib) bilib turguvchidir". Shu daqiqadan e’tiboran asrandi o‘g‘il Muhammadning o‘g‘li Zayd deb emas, Horisaning o‘g‘li Zayd deb atala boshlandi. Shu lahzadan e’tiboran uning ismi Qur’onda asrlar mobaniyda zikr etiladigan bo‘ldi.
Ayrim nodon tarixchi-yu, g‘arazli kimsalar bu voqeani o‘z mayllariga moslab talqin etishadi. Ularning aytishicha, go‘yo kunlarning birida payg‘ambar alayhis-salom asrandi o‘g‘li Zaydni ko‘rgani borganda shamol bo‘lib, Zaynabning yuzidagi parda ochilib ketganmish va Sarvari olamning ammavachchasiga ishqi tushib, subhonalloh, deb yuborganmishlar. Zaynab bu voqeani aytgach, Zayd o‘zini ajralishim kerak deb o‘ylab, niyatini rasulullohga aytganmish. Lekin rasululloh uni niyatidan qaytarish uchun ko‘p nasihat qilganmishlar va hokazo va hokazo...