MUSULMONLARNING MADINAGA HIJRAT QILISHI

Ansorlar Madinaga qaytgach, islom dini keng quloch otib yoyila boshladi. Musulmonlarning madinaliklar bilan ittifoq tuzganidan va bu ittifoq o‘zlariga qarshi qaratilgan kuch ekanidan xabar topgan mushriklar payg‘ambar alayhis-salom bilan sahobalarga ilgarigidan yomonroq zulm o‘tkaza boshlashdi. Vaziyat yomonlashganidan tashvishga tushgan rasululloh musulmonlarni Madinaga ko‘chishga buyurdilar. Musulmonlar quraysh mushriklarining to‘sqinlik qilishlari andishasida yakka-yolg‘iz yo‘lga chiqdilar. Birinchi bo‘lib Abu Salama Mahzumi ayoli Ummu Salama bilan ko‘chdi, biroq Ummu Salamani mushrik qarindoshlari ushlab qolishdi, keyin insofga kelib qo‘yib yuborishdi. Ayol ne mashaqqatlar bilan eriga yetib oldi. Qalblari yaratganning muhabbati bilan limmo-lim to‘lgan musulmonlar Ollohga ibodat qilish, islom dinini turli tajovuzlardan asrash uchun tug‘ilib o‘sgan maskanlaridan bosh olib keta boshladilar. Ular tangri taolo va payg‘ambar alayhis-salomning roziligi uchun kindik qoni to‘kilgan zamindan, ota-ona, bola-chaqalaridan ayrilishga ham rozi bo‘ldilar. Makkada Abu Bakr, Ali, Suhayib, Zayid ibn Horisa va tarki vatan etishga imkoni yo‘q kishilargina qolishdi. Rasululloh safar hijratga ijozat berishi umididaman", dedilar. "Sen shunday umiddamisan? — dedi Abu Bakr. — Unday bo‘lsa sening istaging men uchun vojib. Sen menga otamdan ham azizsan". Ikkovlon birga yo‘lga chiqishga ahdlashib, tuyalarini hozirlab qo‘yishdi.

DORUNNADVADAGI KENGASH

Quraysh mushriklari ansorlarning payg‘ambar alayhis-salomni jonlarini tikib himoya qilajaklarini eshitib tahlikaga tushdilar. Mushriklarning boshliqlari va obro‘li kishilari Dorunnadvaga yig‘ilib, rasulullohga qanday zarba berish haqida kengash tuzdilar. Dorunnadva Qusay ibn Kilobning hovlisi bo‘lib, quraysh xalqi barcha muhim ishlarini shu yerda hal etishardi. Bu yig‘inga kelgan-lardan ba’zilari payg‘ambar alayhis-salomni yurtimizdan haydab chiqarib, xotirjam yashayvermaymizmi, deyishsa, ba’zilar, yo‘q, unday qilsak u yaxshi gapirib, yoniga odam to‘plab boshimizga balo bo‘ladi, deya bu taklifni rad etishdi. Ayrimlar uning oyoq-qo‘lini bog’lab to o‘lguncha bir uyga qamab qo‘yaylik deyishsa, bunga ham qarshi chiqadiganlar topilib, bu gap Muhammadni yaxshi ko‘radiganlarning qulog‘iga yetsa, uni har qanday yo‘l bilan qutqarib olishi, hatto bizga qarshi urush ochishlari mumkin, deyishdi. Hammadan ko‘ra o‘zini tadbirli hisoblovchi, rasulullohning ashaddiy dushmani Abu Jahl keskin taklifni o‘rtaga tashladi. "Muhammadni o‘ldirish kerak, — dedi u. — Qarindosh-urug‘i bizdan o‘ch ololmasligining ham yo‘lini topib qo‘ydim. Har qabiladan bittadan baquvvat yigitni tanlab olamiz.

Ular Muhammadning eshigi oldida shay bo‘lib turishadi, u tashqariga chiqqan zahoti barobariga qilich urishadi, oqibatda bu g‘alamisning joniga hamma qabila zomin bo‘lgan hisoblanadi. Abdumanof avlodi hamma qabilaga barobar urush e’lon qilishga qodir emas, tovon olish bilan cheklanib qo‘ya qoladi". Bu fikr ko‘pchilikka ma’qul tuyuldi va shu joyning o‘zidayoq suiqasdning rejasi tuzildi. Lekin Ollohning irodasi ularning niyatidan g‘olib keldi. Oli Imron surasining 54-oyatida bu xususda shunday deyiladi: "Ular hiylai makr ishlatishdi, parvardigor ham tadbir ishlatdi. Tadbirkorlikda Olloh hammadan omilkorroq". Haq taolo o‘z rasulini g‘animlarning qabih niyatidan ogoh etdi va u zoti muborakka islom dini rivojlanib kuch-quvvatga erishadigan Madinaga ko‘chib o‘tishni buyurdi. Bu narsada ham ajoyib hikmat bor. Agar islom dini Makkada tarqalsa, dushmanlar: "Quraysh qabilasi barcha arablarga hukmron bo‘lishi uchun Muhammadni payg‘ambarlik da’vosini qilishga undadi", deyishlari aniq edi. Aslida esa rasulullohning boshiga beadad musibatlar solgan qurayshlar bo‘ldi. Shu bois parvardigor payg‘ambar alayhis-salomni yurtidan ayro tushib, quraysh qabilasidan olisroqqa ketishlarini iroda qildi.

RASULULLOHNING MADINAGA HIJRAT QILISHLARI

Payg‘ambar alayhis-salom darrov do‘stlari Abu Bakrning yoniga borib, Olloh hijrat qilishlariga ijozat berganini aytdilar va ikkov yo‘l tadorikini ko‘rishdi. Abu bakr safarga tayyorlab qo‘ygan ikki tuyaning ustiga yuklarini orta boshladi, bitta meshga oziq-ovqat, bittasiga suv solindi. Dayil ibn Bakr urug‘idan Abdulloh ibn Urayqitni yo‘l boshlovchilikka yollashdi. U usta yo‘l boshlovchi bo‘lgani uchun mushrikligiga qaramay uch kundan keyin Savr g‘orida uchrashishga kelishib, ikki tuyani yuklari bilan ishonib topshirishdi. Shu kuni kechasi suiqasdchilar o‘z manfur niyatlarini amalga oshirishlari kerak edi. Ular rasulullohning eshigi oldida to‘planishdi. Payg‘ambar alayhis-salom g‘animlarida shubha tug‘dirmaslik uchun o‘rinlariga amakilarining o‘g‘li Alini yotqizib qo‘ydilar. Mushriklar esa u kishini ko‘zdan qochirib qo‘ymaslik uchun eshik tirqishidan mo‘ralab turishdi. Rasululloh to‘nlarini Alining ustiga yoptilar-da, Yosin surasining 9-oyatini o‘qib, tashqariga chiqdilar. "Ularning oldida bir to‘siq, orqasida bir to‘siq paydo qilib, ko‘zlariga parda tortdik, shu bois hech narsani ko‘risholmadi". Olloh qonxo‘rlarni uxlatib qo‘ydi. Payg‘ambar alayhis-salomiing uydan chiqqanlarini hech kim ko‘rgani yo‘q. U kishi kelishilgan joyda Abu Bakr bilan uchrashdilar. Ikkovlon Savr g‘origa kirib yashirinishdi. Mushriklar suiqasdlari barbod bo‘lganidan, tuni bilan rasulullohni emas, Ali ibn Abu Tolibni poylab chiqishganidan hayratga tushishdi. Shu zahoti payg'ambar alayhis-salomni izlab yo‘lga otlanishdi, u kishini tutib bergan yoki qayerdaligini aytgan odamga mukofot va’da qilishdi. Agar ular Savr g‘origa borib qarashsa, rasululloh bilan Abu Bakrni bemalol topib olishlari mumkin edi. Nochor ahvolda qolganlaridan qattiq o‘kingan Abu Bakr yig‘lab yubordi. Payg‘ambar alayhis-salom unga tasalli berib: "Qayg‘urma, Olloh biz bilan birga", dedilar. Chindan ham parvardigor mushriklarning ko‘zini ko‘r qilib qo‘ydi. G’orga qarash birontasining esiga ham kelmadi, hatto rasulullohning ashaddiy dushmanlari Umayya ibn Xalaf ularning bu yerga yashirinishi mumkinligini tasavvuriga ham sig‘dirolmasdi. Mushriklar chor-atrofni tit-pit qilib, izg‘ib yurishdi. Qochoqlar uch kungacha g‘ordan chiqmay pusib yotishdi.

Abu Bakrning o‘g‘li ziyrak, uddaburon yigit edi, u kunduzlari mushriklarga aralashib, rasululloh bilan otasi haqida eshitgan-bilganlarini ularga gapirib berar, qosh qorayganda iziga qaytib, g‘orda tunardi. Bomdoddan keyin yana Makkaga yetib kelardi. Uning izini yo‘qotish uchun Omir ibn Fuhayra boqayotgan qo‘ylarini uning orqasidan haydardi. Ta’qib tugagan kuni ertalab yo‘l boshlovchi Abdulloh ibn Urayqit yetib keldi. Ular Qizil dengizni yoqalab yo‘lga tushishdi. Kutilmaganda orqadan Suroqa ibn Molik kelib qoldi, u mushriklarning rasulullohni o‘ldirgan yoki tutib bergan odamga mukofot ta’sis etishganidan xabardor edi. Mudlij qabilasidan besh-o‘n kishi gaplashib o‘tirishganida birov kelib: "Dengiz bo‘yida uch-to‘rt kishining qorasini ko‘rdim, Muhammad bilan birga qochgan sheriklari emasmikin?" dedi. Mukofotni bir o‘zi olishni ko‘zlagan ochko‘z Suroqa: "Falonchi-pismadonchilar yo‘qolgan mollarini izlab yurishgan edi, shularni ko‘rgandirsan", deya gapni chalg‘itdi va bir ozdan keyin sekingina davradan sirg‘alib chiqdi-da, otga minib, qochoqlarning izidan tushdi. Ularga yaqinlashganda oti munkib yiqildi. O’rnidan turib yana otiga mindi, ovoz bemalol eshitilgudek joygacha yaqinlashib keldi. Rasululloh parvo qilmay xotirjam ketaverdilar. Abu Bakr esa tez-tez orqasiga burilib qarardi. To‘satdan Suroqaning oti tizzasigacha qumga botib qoldi. U otini qamchilab joyidan jildirishga urindi. Joni azobda qolgan jonivorning oyoqlari qumdan chiqar-chiqmas, chang-to‘zon ko‘tarilib, ko‘zlari hech narsani ko‘rmay qoldi. Shum niyati g‘alati yo‘sinda barbod bo‘lganidan qattiq vahimaga tushgan Suroqa yordam so‘rab payg‘ambar alayhis-salomni chaqirdi.
Rasululloh hamrohlari bilan Suroqa yetyb kelguncha kutib turdilar. U mushriklarning yovuz niyatlarini, rasulullohni tutish uchun hamma choralarni ishga solishayotganini, hatto pul sarflashayotganini aytib berdi va yenidagi bor oziq-ovqat bilan yo‘lga kerakli narsalarni ularga taklif etdi. "Bizga narsalaring kerak emas, faqat quvlab kelayotganlarga ko‘rmadim desang bas", deyishdi ular. Suroqa omonlik xati so‘ragan edi, rasululloh Abu Bakrga yozib berishni buyurdilar.

Olloh katta iltifot ko‘rsatib o‘z payg‘ambarini balo-qazolardan asradi. Madinaliklar rasululloh kelayotganlaridan xabar topib, har kuni Harraga — qora toshli soy bo‘yiga chiqishardi va quyosh tikka kelgandagina qaytib ketishardi. Shunday kunlarning birida bir yahudiy payg‘ambar alay-hissalomning olisdan elas-elas ko‘rinayotganlarini xabar berib: "Hay arab jamoasi, sizlar kutayotgan payg‘ambaringlar kelyapti!" deya qichqirdi. Ansorlar apil-tapil soy bo‘yiga yugurib, rasulullohning yo‘llariga peshvoz chiqdidar.

QUBOGA TUSHISH

Sarvari olam bani Amr ibn Avf jamoasining mahallasiga kelib tushdilar. Mashhur munajjim Muham-mad Poshoning aniqlashicha, bu hodisa rabbiul avvalning 8-kuni, melodiy 622 yil 9-oyning 20 kuniga to‘g‘ri keladi. Islom dini paydo bo‘lib, o‘n uch yildan keyin g‘alabaga yuzlanganining yangi tarixi shu kundan boshlanadi. Bu yillar mobaynida rasululloh juda ko‘p jabr-sitam tortdilar, Ollohga oshkora ibodat qilish imkonidan mahrum etildilar. Mushriklar tomonidan xo‘rlangan, mol-mulki talon-taroj etilgan musulmonlar sadoqatli do‘stlarga, osoyishta boshpanaga erishdilar. Payg‘ambar alayhis-salom Amr jamoasining oqsoqoli Kulsum ibn Hadimning uyiga qo‘ndilar. So‘qqabosh Said ibn Xaysamaning uyida odamlarni yig‘ib, suhbatlar o‘tkazardilar. Abu Bakr Siddiq Sinih mahallasidagi Horija ibn Zayidnikiga joylashdi.

PAYG’AMBARLARNING HIJRATI

Muhammad alayhis-salom bu hijratlari bilan ilgari o‘tgan payg‘ambarning sunnatini bajo keltirdilar. Avvalgi payg‘ambarlarning deyarli hammasi tug‘ilib o‘sgan yurtidan bosh olib ketgan, Ibrohim alayhis-salomdan tortib Isoyi Masihgacha tarki vatan etishga majbur bo‘lishgan. Bu zoti muboraklar parvardigorning dargohida beqiyos yuksak martabalarga erishgani holda o‘z qavmi, urug‘-aymog‘i tomonidan xo‘rlangan. Ular Ollohning roziligy yo‘lida o‘z qavmiga ibrat ko‘rsatish va ularni to‘g‘ri yo‘lga boshlash uchun barcha ozoru kulfatlarga chidab, sabr-qanoatda namuna bo‘lganlar. Agar Misr tarixiga nazar tashlansa, Isroil (Yaq’ub alayhis-salom) va u kishining bolalari qismati ham yuqoridagi fikrni tasdiqlaydi. Kan’onliklar Yusufni donoligi, hushxulqligi uchun hurmatlab, dini bilan mutlaqo qiziqishmagan. U kishi Misrga hijrat qilganlar. Vaqt o‘tishi bilan misrliklar Yusuf alayhis-salomning beqiyos ulkan xizmatlarini unutib, bani Isroilni ezib, juda ko‘p sitamlar o‘tkazishgan. Muso bilan Horun Ollohning ibodatini bajo keltirmoq niyatida bani Isroil qavmini Misrdan olib ketgan. Yahudiylar Iso alayhis-salomni tan olmay o‘ldirishga qasd qilishganda, u kishi jon saqlash uchun qochib ketishga majbur bo‘lganlar. Masih shogirdlariga: "Haq uchun quvilganlar baxtlidirlar, ular Ollohning dargohiga kirurlar, ya’ni avliyolar maqomiga yetadilar. Sizlarga osmonda katta ajr berilajagi haqida bashorat qilindi. Ular (bani Isroil) sizlardan avvalgi o‘tgan payg‘ambarlarni ham shu tariqa haydab yuborishgan", deydilar. Chindan ham tarixga nazar tashlansa, Lud, Od, Samud qavmlari singari xalqi kofir bo‘lgan yurtlar Ollohning g‘azabiga yo‘liqishidan avvalroq pang‘ambarlari bu joylardan bosh olib ketishgan.
Bundan anglashiladiki, Muhammad alayhis-salomiing Islom dinini targ‘ib etish yo‘lida turli qiyinchiliklarga uchrab, tarki vatan etganlari tabiiy bir hol ekan. "Bu yaratganning azaliy bir qonuniyatidir. Ollohning qonu-niyatida o‘zgarish yo‘qdir" (Axzob surasi, 62-oyat).

RASULULLOHNING MAKKADA AMALGA OSHIRGAN ISHLARI

Payg‘ambar alayhis-salom Makkada ikki asosiy ishni ro‘yobga chiqardilar.
Birinchi, Ollohni bir deb e’tiqod qilish. Mushriklardek yaratganga butlarni, nasroniy va yahudiylardek Xudoning o‘g‘li va xotini degan narsalarni sherik keltirmaslik, ya’ni tavhid eng muhim ishlaridan biri bo‘ldi. Agar Ollohning birligiga e’tiqod qilinmasa, inson hayotda o‘zi uchun beniqoya zarur odob-axloqqa rioya etmaydi, birov bilib qolmasa nafsning istagan ko‘yiga kiraveradi.
Ikkinchisi, o‘lgandan keyin qayta tirilishga, bu dunyodash qilmishlari uchun oxiratda mukofot yoki jazo berilishiga ishonish. Makkada nozil bo‘lgan oyatlarning ko‘pida mana shu ikki fikr bayon etilyb, isbotlangan hamda bunga ishonmaganlar tanqid qilingan. Har ikkala fikr aqlga muvofiq dalil, hujjatlar bilan isbotlanib, behuda bahsu munozaraga, befoyda safsata sotishga o‘rin qoldirilmagan. (Afsuski, hanuzgacha bu xususda bahs qo‘zg‘ab falsafa so‘qadiganlar yo‘q emas). Qur’onning asosiy qismi Makkada nozil bo‘lib, faqat yigirma uch sura Madinada vahiy qilingan. Bular: Baqara, Oli Imron, Niso, Moida, Anfol, Tavba, Haj, Nur, Ahzob, Qitol, Fath, Xujurot, Hadid, Mujodala, Hashr, Mumtahana, Saf, Jum’a, Munofiqun, Tag‘obun, Taloq, Tahrim, Nasr suralaridir. Bulardan boshqa suralarning hammasi Makkada nozil bo‘lgan.

QUBO MASJIDI

Rasululloh bir necha kun dam olgach, masjid qurishvi buyurdilar. Bu qurilishda muhojirlar ham, ansorlar ham barobar qatnashib, chinakam taqvodorlik namunasini ko‘rsatdilar. Nihoyat musulmonlar hech narsadan xavotir olmay xotirjam namoz o‘qish imkoniyatiga ega bo‘ldilar. payg'ambar alayhis-salom zamonida masjidlar ortiqcha dabdabayu as’asasiz oddiygina qilib qurilar, keyinchalik paydo qilingan zeb-ziynat, hashamatlarning nom-nishoni yo‘q edi. Bu odamlarning fikr-yodi qalblarini imon bilan ziynatlash, shayton vasvasasini dillaridan yulib tashlash bilan band edi. Masjidlar odam bo‘yi qilib qurilar, tomiga oftob tig‘idan asraydigan soyabon tutilardi.