Rasulullohning yuzlari o‘zgardi, uzoq sukutga cho‘mdilar va xabarchiga yuzlanib: "Balki, unda biron xusumating bordir, shuning uchun atay bunday gaplarni to‘qiyotgandirsan?" dedilar. "To‘qiyotganim yo‘q, bunday gaplarni o‘z qulog‘im bilan eshitdim", dedi Zayd ibn Arqam. "Yanglish eshitgan bo‘lishiing mumkin", deya bu gapga nuqta qo‘yishga urindilar payg‘ambar alayhis-salom. Umar rasulullohdan ibn Ubayni o‘ldirishga ruxsat so‘radi. "Ey Umar, odamlar Muhammad sahobalarini o‘ldira boshladi, deyishsa yaxshi bo‘ladimi?" dedilar payg‘ambar alayhis-salom va odamlarning e’tiborini chalg‘itib, bu gapni o‘rtadan ko‘tarib yuborish uchun kun zabtiga olgan jaziramada lashkarni safarga otlanishga buyurdilar. Usayid ibn Huzayr bunday issiqda yo‘lga chiqishning boisini so‘radi. "Qabiladoshingning gapini eshitmadingmi? U Madinaga qaytgach, "Aziz undan xorni chiqaradi debdi", dedilar rasululloh. Usayil u kishiga: "Ey rasululloh, istasang sen uni haydab chiqarasan. Ollohga qasamki "u xor va sen - azizdirsan" dedi.

Oftob tig‘ida yo‘l bosgan odamlar manzilga yetgan zahoti uyquga ketishdi. Ansorlardan bir guruhi Abdulloh ibn Ubayga rasulullohdan kechirim so‘rashni taklif etishdi, biroq u takabburlik bilan bosh tortdi. Shu lahzada Munofiqun surasi nozil bo‘lib, Abdulloh ibn Ubay va uning hamfikrlarining sharmandasi chiqdi. Zayd ibn Arqamning aytganlari rostligi isbotlandi. Abdulloh ibn Ubayning o‘g‘li bu gapdan xabar topgach, otamni birov o‘ldirsa, u kishi bilan o‘rtamizda dushmanlik tug‘ilib qolishi mumkin, yaxshisi bu ishni o‘zim ado etay, deb ijozat so‘raganida rasululloh uni fikridan qaytarib otasini izzat-ikrom qilishga buyurdilar.

OISHAGA QILINGAN TUHMAT

Ikkinchisi, yuqoridan bayon etilgan voqeadan qabihroq va og‘irroq bo‘lib, rasulullohning umr yo‘ldoshlari Oisha bilan Safvon ibn Muattal o‘rtasida xufya munosabat bor, degan tuhmat tarqatiladi. Aslida voqeaning tafsiloti bunday: musulmonlar bani Mustalaq gazotidan qayta turib, Madina yaqinidagi bir qo‘nalg‘aga tushishdi. Payg‘ambar alayhis-salom yarim kechasi qo‘shinni yo‘lga otlantirdilar. Bu paytda hazrat Oisha zarurat uchun chekkaroqqa ketgan edi, manzilgohiga kela turib, bo‘ynidagi marjoni tushib qolganini bilib, darrov iziga qaytadi. Bu orada otlanishga buyruq kelib, kajavani ko‘taradigan xizmatchilar uning ichida hazrat Oisha bor degan o‘yda, tuyaga ortishadi.
Hazrati Oisha yosh, ozg‘in yengil bo‘lgani uchun kajavaning ichida bor-yo‘qligi bilinmagan. O’sha davrdagi ayollarning aksariyati ozg‘in, vazni yengil bo‘lardi. Hazrati Oisha munchog‘ini topib kelganlarida qo‘shin yurib ketgan; u kishining yo‘qligidan hech kim xabar topmagani uchun biron kimsa qoldirilmagan edi. Oisha baribir izlab kelishadi, degan o‘yda ilgarigi joyiga o‘tiradi-yu, ko‘zi ilinadi. Qo‘shinning orqasidan qolib ketgan, yo‘qolgan narsalarni yig‘ishtirib yurgan Safvon ibn Muattal ismli sahoba mizg‘ib o‘tirgan hazrat Oishani ko‘rib qoladi. U Oishani mastura bo‘lishindan avval bilgani uchun tanib, baland ovozda: "Inna lillahi va inna ilayhi rojiun" (Biz Ollohning ilkidamiz, yana Ollohning dargohiga- qaytib boramiz.) deydi. Hazrat Oisha uyg‘onib yuzini yopadm. Safvon bir og‘iz so‘z qotmay, tuyani cho‘ktiradi, hazrat Oisha ham churq etmay minadi.

Safvon tuyani yetaklab qo‘shinning orqasidan yetib kelganda odamlar tushlik ovqatdan keyin dam olishayotgan edi. Darrov shivir-shivir boshlandi, g‘iybatchilar esa hayiqmay bu ikkovi haqida og‘ziga kelganini bemalol aljiy boshlashdi, ayniqsa Abdulloh ibn Ubay tilini bir qarich qilib, beandishalikni haddidan oshirib yubordi. Qo‘shin Madinaga yetib kelganda hazrat Oisha kasal bo‘lib yotib qoldi. Bir oygacha bosh ko‘tarmay yotgan hazrati Oisha kun sayin bolalayotgan mish-mishlardan butunlay bexabar edi. Bu safar rasululloh hazrati Oishaga ilgari kasal bo‘lgan paytlaridagidek marhamat ko‘rsatmay, bo‘sag‘ada turib: "tuzukmisan?" deb qo‘yish bilan chekanardilar. Bu holdan hayratga tushgan Oishaning yuragi siqilib, halovatini yo‘qotadi.

Dard arib, ancha quvvatga kirgan kunlarning birida Mistah ibn Usosaning onasi bilan tashqariga chiqmoqchi bo‘lishdi. Etagini bosib olib yiqilgan Mistahning onasi: "Ha, Mistah boshini yesin!" deya qarg‘aydi. "Nega unday deysan. Badr g‘azotida qatnashgan odamni qarg‘aysanmi?" deydi hazrati Oisha ajablanib. "Ha ajalning o‘qiga uchrasin, ular gapirib yurgan gaplardan xabaring yo‘qqa o‘xshaydi-ku" deydi va odamlarning og‘zida yurgan gaplarni aytib beradi.
Oishaning bir dardiga o‘n dard qo‘shiladi. Rasululloh odatdagidek ahvol so‘ragani kirganlarida otasinikiga borib yotishga izn oladi va kela solib onasidan ko‘cha-ko‘ydagi gaplarning tafsilotini surishtiradi. "Bekorga o‘zingni koyitma, qizim, — dedi onasi mehribonlik bilan yupatib. — Eri yaxshi ko‘radigan chiroyli ayolga g‘ayirlik qiladiganlar ko‘p bo‘ladi. Bundaylar har xil bo‘lmag‘ur gap-so‘zlarni tarqatishadi. "Subhanalloh! (Olloh pokdir.) Odamlar shunday gaplarni gapirib yurishibdimi hali?" dedi hazrat Oisha ezilib va tong otguncha qon yig‘ladi. Payg‘ambar alayhis-salom bu xususda oilasidagilar bilan maslahatlashdilar.

Usoma ibn Zayd Oishani yaxshi bilgani uchun: "Biz Oishani ham, Safvonni ham begunoh deb hisoblaymiz", dedi. Ali ibn Abutolib esa: "Seni parvardigor xotindan qisgan emas. Boshqalari ham ko‘p. Cho‘risidan so‘ra, rostini aytadi qo‘yadi", — dedi. Rasululloh shu zahoti Oishaning cho‘risi Burayrani chaqirib: "Oishaning biron shubhali xatti-harakatini sezganmisan?" deb so‘radilar. "Xudo haqqi, shu paytgacha biron marta tariqcha shubhali narsa sezgan emasman, — deya ont ichdi Burayra, faqat u xamir qora turib uxlab qolar, keyin uydagi jonivorlar xamirni yeb ketar edi". Payg‘ambar alayhis-salom shu kuni musulmonlarni yig‘ib minbarga chiqdilar-da: "Ey jamoat, orangizda ahliyam haqida bo‘lmag‘ur gaplarni gapirib meni ranjitgan odam bor. Ahliyamning ham, Safvonning ham xatti-harakatida shu paytgacha yaxshilikdan boshqa narsani ko‘rgan emasman. Meni ranjitgan odam haqida qanday fikrdasizlar? Bu xususda kim meni ma’zur tutadi?" dedilar. "Ey rasululloh, seni men ma’zur tutaman, dedi Sa’d ibn Muoz — Agar ig‘vogar avslik bo‘lsa, uning kallasini olaman, agar u xazrajlik o‘z birodarlarimizdan bo‘lsa, sen nima istasang shuni bajo keltiraman". Xazrajlik Sa’d ibn Uboda o‘rnidan turib: "Bekorlarni aytibsan, uni o‘ldirish qo‘lingdan kelmaydi. Agar u o‘z qavmingdan bo‘lganda bunday gaplarni aytishga botinolmasding", dedi. Usayd ibn Huzayr uning gapini bo‘lib: "Uni albatta o‘ldiramiz. Sen munofiq bo‘lganing uchun uning yonini olyapsan", dedi.

Payg‘ambar alayhis-salom minbardan tushib, ularni bosib qo‘ymaganlarida avs bilan xazraj qabilasi o‘rtasida mojaro chiqishi hech gap emasdi. Bu gapdan xabar topgan hazrat Oisha ikki kungacha yostiqdan bosh ko‘tarmay yig‘ladi. U ota-onasi bilan o‘tirgan paytda rasululloh ularnikiga kirib: "Ey Oisha, sen haqingda har xil gaplarni eshitib yuribman. Agar pok bo‘lsang Olloh seni oqlaydi, bordiyu gunohkor bo‘lsang tavba qil. Inson gunohini tan olib kechirim so‘rasa, Olloh uning tavbasini qabul qiladi", dedilar. Hazrat Oisha ho‘ngrab yig‘laganicha javob berishini ota-onasiga havola etdi, biroq ular nima deyishni bilmay nochor yelka qisishdi. "Sizlar bu gaplarga shunchalik ishonasizlarki, men begunohman deganimning foydasi yo‘q. Men pok bo‘la turib bu tuhmatni ustimga olsam shak-shubhasiz ishokasizlar. Men o‘zimga tasalli berish uchun Ya’qub alayhis-salomning: "Men faqat bardosh bilan sabr qilaman, sizlarning xatti-harakatingizga qarab, Ollohdan madad tilayman"* degan so‘zidan boshqa hech narsa deyolmayman", deya hazrat Oisha ko‘rpaga o‘ralib oldi.

Payg‘ambar alayhis-salom o‘rinlaridan qo‘zg‘alib ulgurmay Olloh taolo Nur surasining 11-21-oyatlarini nozil qilib, hazrat Oishani oqladi: "Orangizdagi bir guruh odam (Oishaga) bo‘hton yog‘dirdi, bu siz uchun yomon emas, aksincha yaxshidir. Tuhmatchilardan qay birining qanchalik gunohi bo‘lsa shunga yarasha jazo beriladi; asosan bo‘htonni tarqatgan odam (Abdulloh ibn Ubay) og‘ir azobga giriftor etiladi, bo‘htonni eshitgan paytda o‘zlarini yaxshi odam deb hisoblovchi mo‘min erkagu ayol nega bu quruq tuhmat, demadi? Ular nega to‘rt nafar guvoh topib kelishmadi? Guvoh topishmagan ekan, ular Ollohning nazarida yolg‘onchi hisoblanadi. Sizlarga dunyo va oxiratda Ollohning fazlu marhamati bo‘lmasa edi, bo‘hton yog‘dirganinglar uchun og‘ir azobga giriftor etilardinglar. Bo‘htonni til bilan tarqatdinglar, bilmaydigan narsalarni og‘zingizga oldinglar, buni yengil (ermak) fahmladinglar. Vaholanki, Ollohning nazarida bu katta gunohdir. Uni. (ya’ni bo‘htonni) eshitgan paytinglarda nega: bunday so‘zlarni gapirmasligimiz kerak, bu katta gunohdir, ey Olloh, sen pokdirsan, demadinglar? Olloh agar mo‘min bo‘lsangiz bunday gaplarni qayta og‘zingizga olmang, deb o‘git beradi. Olloh sizlarga oyatlarini bayon etadi, Olloh hamma narsani bilguvchi, hikmat bilan ish yurituvchi zotdir. Mo‘minlar orasida behayolik tarqalishini istaydigan odamlar dunyo va oxiratda qattiq azobga uchraydi, Olloh bilguvchi, sizlar esa (hech narsani) bilmaysizlar. Agar Ollohning sizlarga fazlu. marhamati bo‘lmasa edi (qattiq jazolardi). Olloh shafqatli va mehribondir. Ey mo‘minlar, shaytonning yetoviga yurmanglar! Kymki shaytonning etoviga yurar ekan, shayton uni behayolikka, yomon ishlarga boshlaydi. Olloh sizlarga fazlu marhamat ko‘rsatmasa, hech qaysingiz to abad pok bo‘lmas edingiz. Olloh istagan bandasini pok qiladi. Olloh hamma narsani eshitib, bilib turguvchidir".

Bu oyatlar nozil bo‘lgach, payg‘ambar alayhis-salom ochiq chehra bilan hazrat Oishaning pokliga haqida bashorat berdilar. Oishaning onasi qiziga: "O’rningdan tur! Rasulullohga rahmat ayt", dedi. "yYo‘q, men yuzimni yorug‘ qilgan Ollohga rahmat aytaman", deya javob berdi hazrat Oisha. Rasululloh tuhmatchilarning har biriga shariat hukmiga binoan sakson darra urishni buyurdilar. Bo‘hton yog‘dirganlar Jahishning qizi Hamna, Mistah ibn Usosa, Xasson ibn Sobitlar edi.
Mistah Abu Bakrga qarindosh bo‘lgani uchun qo‘lidan kelganicha uning holidan xabar olib, ko‘maklashib turardi. Mistahning ig‘voga aralashganini eshitgach, berayotgan nafaqasini yig’ishtirib qo‘ydi. Bu xususda Nur surasining 22-oyatida alohida to‘xtalib o‘tilgan: "Orangizdagi ahli karam va davlatmandlar hesh-aqrabolariga, miskinlarga va din yo‘lida hijrat qilganlarga hech narsa bermaslikka qasam ichishmasin, ularni afv etishsin, kechirishsin. Olloh sizlarga mag‘firat qilishini istamaysizlarmi? Olloh mag‘firat qilguvchi va benihoya shafqatli zotdir." Abu Bakr: "Ey rasululloh Ollohning mag‘firati va rahmatini tilaymiz", dedi va Mistahga beriladigan nafaqasini asliga keltirdi. Odamlar orasiga kirib sirtdan qaraganda ularni yaxshi ko‘radigandek, aslida esa yuragida adovat saqlaydigan, ninaning ko‘zicha teshik topsa so‘qilib kirib, fisqu fasodni urchitadigan munofiqlarning kasofati shu bo‘ldi. Bizlarni ulardan Ollohning o‘zi asrasin.

___________
*Ya’qub alayhis-salomning tilidan aytilgan bu naql Yusuf suradishshg 18-oyatidan olingan.

XANDAQ G’AZOTI

Bani Nazir qabilasi surgun qilinib, yurti musulmonlarga qolgach, ularning fikri zikri qanday bo‘lmasin musulmonlardan o‘ch olish, tug‘ilib o‘sgan joylarni qaytadan qo‘lga kiritish bilan band bo‘ldi. Bir guruh alamzada Makkaga borib, quraysh qabilasini musulmonlarga qarshi qayradi, agar jangovor yurish boshlansa, hamma jihatdan ularga yordam berajaklarini aytib o‘z yo‘rig‘iga solishdi.
Qutquchilar bunga qanoat qilmay G’atafon qabilasiga o‘tib, ularni ham Muhammad alayhis-salomdan o‘ch olishga undashdi. G’atafon qabilasi quraysh jangovor yurishga tayyorgarlik ko‘rayotganini eshitib, bajonu dil rozilik bildirishdi. Abu Sufyon boshchiligida to‘rt ming kishilik qo‘shin to‘plandi, Usmon ibn Talxa Abdariy ularga a’lambardor bo‘ldi. Rasululloh mollarini boqish uchun sero‘t yaylovlarni berib, qilgan yaxshiliklariga yomonlik bilan javob qaytargan Uyayna ibn Hisnni ming otliq askar bilan, Horis ibn Afv Murriy boshchiligida bani Murra qabilasidan to‘rt yuz kishi Abu Sufyonga kelib qo‘shildi. Sufyon ibn Abd Shams boshchiligidagi bani Salim qabilasidan yetti yuz kishi, shuningdsk Abu Mas’ud ibn Ruhayla boshchiligida bani Ashja qabilasi hamda Tulayha ibn Xuvaylid Asadiy boshchiligida bani Asad qabilalari yoppasiga mushriklar bayrog‘i ostida saf chekishdi. Musulmonlarga qarshi otlanganlarning soni o‘n mingdan oshib ketdi.