HIJRATNING O’NINCHI YILI QO’SHIN YUBORISH

Shu yilning robiul oxir oyida payg‘ambar alayhis-salom Yamanning Najron degan joyidagi Abdu Madon aymog‘iga Xolid ibn Valid boshchiligida qo‘shin yuborib, ularni uch marta islom diniga da’vat etishni, agar bosh tortishsa, jang qilishni buyurdilar. Musulmonlar qo‘shini Najronga yetib borgach, Xolid ibn Valid otliq askarlarni chor atrofga yo‘llab musulmon bo‘lishsa, omon qolajaklarini ayttirib, odamlarni islom diniga da’vat qildirdi. Musulmonlardan islom dinining ahkomlarini eshitgan Abdu Madon aymog‘ining odamlari yoppasiga imon keltirishdi. Xolid ularga islom dini bilan Qur’oni Karimdan ta’lim berdi va payg‘ambar alayhis-salomga bu yerdagi ahvol haqida maktub yo‘lladi. Rasululloh Abdu Madon aymog‘idan elchi yuborilishini so‘rab, xat yubordi-lar. Ularning vakillari kelgach, sarvari olam: "Johiliyat davrida sizlar bilan urushganlarni qanday yengar edinglar?" deb so‘radilar. Elchilar: "Ahil edik, bir yoqadan bosh chiqarardik, birovlarga tajovuz qilmasdik", deya javob berishdi. "Bundan keyin ham mana shu fazilatlaringizni saqlab qolinglar. Musulmonlar ahil, hamjihat bo‘lishlari kerak", dedilar rasululloh va bu aymoqqa Zayd ibn Husaynni oqsoqol etib tayinladilar.

QO’SHIN YUBORISH

Shu yilning ramazon oyida payg‘ambar alayhis-salom Yamandagi bani Mazhin aymog‘iga Ali ibn Abu Tolib boshchiligida qo‘shin jo‘natdilar. Rasululloh Aliga o‘z qo‘llari bilan salla o‘rab: "U joyga borgandan keyin odamlarni: "Yolg‘iz ollohdan boshqa iloh yo‘q, deyishga da’vat etgin. Agar bunga ko‘nishsa, namoz o‘qishni buyurgin. Bundan oshirmasin, sen tufayli Olloh biron kishini hidoyat qilsa, bu sen uchun quyosh nuri tushadigan hamma narsadan yaxshiroq. Ular oldin urush ochmaguncha sen ularga qarshi qilich ko‘tarma", deb tayinladilar.
Ali ko‘zlangan manzilga yetib borgach, odamlarni islom diniga da’vat etgan edi, ular bosh tortib, musulmonlar ustiga o‘q yog‘dirdilar. Ali qo‘shinni safrost qilib, jangga kirishni buyurdi. Qisqa to‘qnashuvdan keyinoq dushman safi to‘zib, yengilishdi. Ali urushni to‘xtatib, ularni qaytadan dinga da’vat etdi, bu safar bani Mazhin aymog‘i islom dinini qabul etib, yalpisiga imon keltirdi, oqsoqollari bay’at qilib mollarining zakotini berdilar. Ali payg‘ambar alayhis-salom Makkada paytlarida yetib kelib, u kishi bilan birga haj ibodatini ado etdi.

YAMANGA HOKIMLARNI TAYINLASH

Payg‘ambar alayhis-salom Yamanga o‘z vakillarini hokim etib tayinladilar: Yamanning Adan tomonidan yuqori qismiga Muoz ibn Jabal, pastki qismiga Abu Muso Ash’ariy hokim bo‘ldi. Rasululloh ularga: "Diniy ishlarni sira qiyinlashtirmanglar, aksincha yengillashtiringlar, odamlarni cho‘chitmasdan yaxshilikdan bashorat beringlar, — dedilar va Muozga yana shunday deb tayinladilar. — sen ahli kitob xalqining yoniga ketyapsan. U yerga borgandan keyin ularni "La ilaha illallohu Muhammadur — rasululloh" deb guvohlik berishga da’vat etgin. Agar shunday deb imon keltirishsa, Olloh musulmonlarga bir kecha-kunduzda besh vaqt namozni farz qilganini tushuntirgin. Bunga ham rozi bo‘lishsa, boylarining mollaridan zakot olib kabag‘allariga berilishini aytgin. Bunga ham ko‘nishsa, zakotni yaxshi mollardan olmagin. Mazlumlarning qarg‘ishidan o‘zingni asra, bunday duoyibad bilan Ollohning o‘rtasida parda yo‘q", deb uqtirdilar. Muoz to rasululloh vafot etgunlarigacha Yamanda turdi. Abu Muso payg‘ambar alayhis-salom vidolashuv hajiga borganlarida Makkaga qaytib keldi.

VIDOLASHUV HAJI

Hijratning o‘ninchi yili payg‘ambar alayhis-salom musulmonlar bilan xayrlashuv hajini ado etdilar. Bu sarvari olamning hayotlaridagi eng so‘ngi haj edi. Rasululloh zulqa’da oyining yigirma beshinchisi, ya’ni shanba kuni Madinada o‘rinlariga Abu Dujona Ansoriyni qoldirib yo‘lga chiqdilar. Payg‘ambar alayhis-salom bilan birga to‘qson ming odam safarga otlandi. Rasululloh ulovlari qo‘zg‘algan joyda niyat qilib ehrom bog‘ladilar hamda "Labbaykallohumma labbayk, la sharika laka labbayk, innal hamda vanne’mata laka val mulk la sharika lak" (Ey Olloh, men sening itoatingdaman, sening itoatingdaman, sening sheriging yo‘q, sening itoatingdaman. Barcha hamdu sano, ja’mi mavjudotlarni boshqarish va ne’mat (berish) senga xos. Sening sheriging yo‘q,) deya talbiya aytdilar. Sarvari olam to‘xtamay yo‘l bosib, quyosh ko‘tarilgan paytda Kado tepaligidan oshib, Makkaga kirib bordilar. Baytullohga ko‘zlari tushgan asnoda: "Uni yanada sharofatli, yanada ulug‘, yanada salobatli va yanada yuksak qilgin", dedilar va bu muqaddas dargohni yetti qayta tavof ayladilar, hajarul asvadni istilom qildilar, maqomi Ibrohimda ikki rakaat namoz o‘qidilar, obi zamzamdan ichdilar, Safo bilan Marva tog‘lari orasida ulov bilan yetti marta qatnadilar. Har gal Safo tog‘iga chiqqanlarida: "Yolg‘iz Ollohdan boshqa hech iloh yo‘q. Olloh va’dasini ro‘yobga chiqardi, bandasiga (payg‘ambariga) yordam berdi. Ollohning bir o‘zi mushriklar to‘dasini mag‘lub etdi", dedilar. Sarvari olam zulhijja oyining sakkizinchi kuni Minoga kelib dam oldilar.

VIDOLASHUV NUTQI

Payg‘ambar alayqis-salom zulhijja oyining to‘qqizinchi kuni Arafotga chiqdilar va shu yerda islom dinining asosiy shahobchalari batafsil bayon etilgan ulug‘ nutqlarini irod etdilar. Bu tarixny nutqning mazmuni tsuyidagichadir:
"Barcha hamdu sano Ollohga xos, Ollohni ulug‘laymiz, Ollohdan afv so‘raymiz, Ollohga tavba qilamiz. Ollohga sig‘inib nafsimnzning vasvasadan hamda yomon ishlardan panoh tilaymiz. Olloh hidoyatga boshlagan odamni hech kim yo‘ldan ozdirolmaydi, Olloh adashtirgan odamni hech kim hidoyat qilolmaydi. Shunga guvohlik beramanki, bir Ollohdan o‘zga hech iloh yo‘q, Ollohning sherigi ham yo’q. Shunga guvohlik beramanki, Muhammad Ollohning bandasi va elchisidir.

Sizlar Ollohning bandalari, sizlarni Ollohga taqvodorlnk qilnshga da’vat etaman, Ollohga itoatda bo‘lishinglarni targ‘ib etaman. Gapimni xayrli ishlardab boshlayman. Ey odamlar, so‘zlarimga quloq solinglar! Bu yildan keyin shu yerda sizlar bilan uchrashmasligim mumkin deb o‘ylayman. Ey odamlar, to robbingizning dargohiga borguncha bir-biringizning joniga, moliga xiyonat qilish mana shu oyning, mana shu kunning, mana shu joyning hurmatani bajo keltirmaslik kabi haromdnr. Yetkazdimmi? Ey Olloh o‘zing guvoh bo‘lgii!
Qo‘lida birovlarning omonatlari bor kishilar bu narsalarni o‘z egalariga qaytarishsin, johiliyat davrida hukm surgan sudxo‘rlik bekor etiladi, men ishni avvalo amakim Abbos ibn Muttalibning sudxo‘rligini bekor qilishdan boshlayman. Johiliyat davridagi qon qarz (qasos) ham bekor qilinadi, avvalo Omir ibn Robia ibn Horisning qon qarzini yo‘qqa chiqaraman. Johiliyat davridagi odatlardan Ka’ba bilan Obi zamzamni boshqarishdan boshqa ishlarning hammasi bekor qilinadi. Qasddan odam o‘ldirgan qotil (albatta) o‘ldiriladi. U birovni kaltak yoki tosh bilan urib o‘ldirsa, qisman qasd qilgan hisoblanib, tovoniga yuzta tuya to‘latiladi, bundan ortiq haq undirish johiliyat davridagi kishilarga xos.

Ey odamlar! Shayton zaminingizda Xudo bo‘lishdan umidini uzdi, lekin u mayda-chuyda hisoblaydigan ishlaringizda sizlarni o‘ziga bo‘ysundirishga urinadi. Ey odamlar! Nasi* degan narsani qo‘llash kufrni yanada oshiradi, kofirlarni adashtiradi. Olloh harom qilgan oyni o‘zlaricha halolga aylantirish uchun uni bir yil halol, kelgusi yili esa haromga chiqarishadi. Olloh osmonu zaminni yaratganidan buyon zamon o‘z yo‘rig‘ida hukm surmoqda. Qur’onda Ollohning hukmiga binoan osmonu zamin yaratilgandan buyon oylarning soni o‘n ikki, ulardan to‘rt oyning hurmatini saqlamaslik harom qilingan. Bu oylarning uchtasi Zulqa’da, Zulhijja, Muharram oldinma-keyin, Jumadiul oxir bilan Sha’bonning orasidagi Rajab oyi esa yolg‘iz keladi. Sizlarga yetkazdimmi?! (Ollohning hukmini yetkazdimmi?) Ey Olloh, o‘zing guvoh bo‘lgin!

Ey odamlar! Zimmangizda amal qilishingiz lozim bo‘lgan ayollaringizning haqi bor, ayollarning zimmasida ham ular rioya etadigan sizlarning haqqingiz bor. Sizlarning haqingiz shuki, ayollaringiz iffat joyiga begona odamlarni yaqin yo‘latmasligi, sizlar yoqtirmaydigan kimsalarni beruxsat uyga kiritmasligi va fohishabozlik qilmasligi lozim. Mabodo shunday qilishsa, Olloh ularni qattiq tutishingizga, ostona hatlatib chiqarmasligingizga, bir to‘shakda yotmasligingizga, astaroq urishingizga ijozat beradi. Bordi-yu, ular tiyilib, hukmingizga itoat etishsa, yaxshilikcha osh-non, kiyim-kechak bilan ta’minlanglar, sizlarning amringizdagi ayollarning ixtiyori o‘zlarida emas. Ularni Ollohning omonati qilib olgansizlar, ularni nikoh orqali o‘zinglarga halol etdinglar. Ayollarga Ollohdan qo‘rqib munosabatda bo‘linglar, ayollarga yaxshi muomala qilish haqidagi vasiyatlarni qabul etinglar. Sizlarga yetkazdimmi? Ey Olloh, guvoh bo‘lgin!

Ey odamlar! Mo‘minlar bir-biriga qarindosh, qarindoshning o‘z ixtiyori bilan bermagan moli hech kimga halol emas. Sizlarga yetkazdimmi?! Ey Olloh, guvoh bo‘lgin!
Mendan keyin murtadga aylanib, bir-biringizni qiradigan kofir bo‘lmaganlar. Sizlarga men Ollohning kitobi bo‘lgan Qur’onni o‘qib eshittirdim. Qur’onni mahkam tutsanglar adashmaysizlar. Yetkazdimmi?! Ey Olloh, guvoh bo‘lgin!
Ey odamlar, sizlarning robbingiz bir, otangiz bir, hammangiz bir otadan tarqagansiz. Odam Ato tuproqdan yaratilgan. Kimki eng muttaqiy (Ollohning buyruqlariga- amal qilib, qaytargan ishlaridan o‘zini tiygan odam) bo‘lsa, u Ollohning nazarida eng hurmatli odamdir. Arab bilan arabdan boshqa odamning qaysi biri taqvodor bo‘lsa o‘shanisi afzal. Yetkazdimmi?! Ey Olloh, guvoh bo‘lgin!

Gaplarimni eshitib turganlar bu yerga kelolmaganlarga yetkazishsin. Ey odamlar, Olloh har bir vorisga meros nasibasini belgilagan. Merosni faqat birgina vorisga vasiyat qilish durust emas. Merosning uchdan biridan ko‘p qismini vasiyat qilish ham yaxshi emas. Bola erkakka mansub, asl zinogarniki emas. Kimki o‘z padaridan boshqa birovni ota deb, xo‘jasidan boshqa birovni xo‘ja deb da’vo qilsa, Ollohning, farishtalarning va barcha kishilarning la’natiga uchraydi, uning bergan narsasi va guvohligi qabul etilmaydi. Sizlarga omonlik va Ollohning rahmati bo‘lsin!
Shu kuni Olloh mo‘minlarga bergan ne’matini Qur’ondagi Moida surasining 3-oyatida bayon etdi: "Bugun sizlarnikg diningizni kamolotga yetkazdim, sizlarga bergan ne’matimni tamomladim va diningizga islomni tanladim". Musulmonlar mana shu kunni Olloh taoloning beadad ne’matiga shukr izhor etadigan baxti kulgan kunga, bayramga aylantirib olishsa arziydi.