21-DARS. TAFXIMLIK RE HARFI

Savol: Re harfida nechta qoida bor?

Javob: Ikkita. Tafxim va tarqiq.

Savol: Qanday re lar tafxim bo`ladi?

Javob: 6 ta joyda re tafxim bo`lib yo‘g‘on  o‘qiladi.

Savol: Birinchisi?

Javob: Re zammalik yoki fathalik bo`lsa. Misoli: كَفَرُو (kafaruu), الرَّحِيمِ (Ar-rohiim).

Savol: Ikkinchisi?

Javob: Re sukunlik bo`lib, o`zidan avvalgi harf zammalik yoki fathalik bo`lsa. Misoli:  أَرْسَلَ ursila), وَالْأَرْضَ (val-arzo).

Savol: Uchinchisi?

Javob: Re sukunlik bo‘lib, so`ngidan harf harfi iste’lodan bo`lsa. Misoli:  مرصاد (mirsood)
 
Savol: To‘rtinchisi?

Javob: Re sukunlik bo`lib, o`zidan avvalgi harf kasralik bo`lib, kasrasi oriziy (keyin paydo bo`lgan) yoki kalimada bo`lsa. Misoli: اَرْجعْ (arji’)

Savol: Beshinchisi?

Javob: Sukun bilan to`xtalgan re dan avvalgi harf iste’lo harflarida bo`lib, u ham sukunlik bo`lsa.  Misoli: وَالْعَصْر (val-‘asr).

Savol: Oltinchisi?

Javob: Sukun bilan to`xtalgan re dan avvalgi harf iste’lo harf ham sukunlik bo`lib, undan avvalgi harf zammalik yoki fathalik bo`lsa.  Misoli: خُسْر (xusr), بِالصَّبْر (bis-sobr).

22-DARS. TARQIQLI RE HARFI

Savol: Qachon re tarqiqlik bo`ladi?

Javob: 4 ta joyda re tarqiqlik bo`lib,  ingichka  o‘qiladi.

Savol: Birinchisi?

Javob: Re kasralik bo`lsa. Misoli: رِجَالٌ (rijaalun).

Savol: Ikkinchisi?

Javob: Re sukunlik bo`lib, o`zidan avvalgi harf kasralik. Misoli:  وَاغْفِر (vag‘fir).

Savol: Uchinchisi?

Javob: Sukun bilan to`xtagan re dan avvalgi harfi lin bo`lsa. Misoli:  خَيْرٌ (xoyrun)
 
Savol: To‘rtinchisi?

Javob: Sukun bilan to`xtalgan re dan avvalgi harf ham sukunlik bo`lib undan avvalgi harf kasralik bo`lsa. Misoli: حِجْرٍ (hijrin).

23-DARS. HARFLARNING MAHRAJLARI

Savol: Mahraj nima?

Javob: Harflarning og`izdan chiqish joyi.

Savol: Harflarning mahrajlari nechta?

Javob: Ko`p ulamolar nazdida 17 mahrajdan chiqadi.

Savol: 1-mahraj qaysi?

Javob: Xalqum (bo`g`iz) bilan og`iz orasidagi bo`shliq.

Savol: Bundan qaysi harflar chiqadi?

Javob: Harfi mad bo`lgan ي و  ا   chiqadi.

Savol: 2-mahraj qaysi?

Javob: Xalqumning eng yuqori tomoni.

Savol: Bundan qaysi harflar chiqadi?

Javob: ء  ه chiqadi.

Savol: 3-mahraj qaysi?

Javob: Xalqumning o`rtasi.

Savol: Bundan qaysi harflar chiqadi?

Javob: ع  ح chiqadi.

Savol: 4-mahraj qaysi?

Javob: Xalqumning eng oldi.

Savol: Bundan qaysi harflar chiqadi?

Javob: غ  خ chiqadi.

Savol: 5-mahraj qaysi?

Javob: Tilning eng yuqori tomoni bilan uning to`g`risidagi tanglay.

Savol: Bundan qaysi harf chiqadi?

Javob: ق harfi chiqadi.

Savol: 6-mahraj qaysi?

Javob: Qof mahrajining biroz oldirog`i.

Savol: Bundan qaysi harf chiqadi?

Javob: ك harfi chiqadi.

Savol: 7-mahraj qaysi?

Javob: Tilning o`rtasi bilan uning to`g`risidagi tanglay.

Savol: Bundan qaysi harflar chiqadi?

Javob: ج  ش  ي harflari chiqadi.

Savol: 8-mahraj qaysi?

Javob: Tilning o`ng yoki chap yonlari bilan ost-ust oziq tishlarining oralari.

Savol: Bundan qaysi harf chiqadi?

Javob: ض harfi chiqadi.

Savol: 9-mahraj qaysi?

Javob: Tilning o`rtasidan boshlabuchigacha usti bilan tanglayni oldingi sakkiz tishga qo`shilgan joylari.

Savol: Bundan qaysi harf chiqadi?

Javob: ل harfi chiqadi.

Savol: 10-mahraj qaysi?

Javob: Tilning uchi bilan oldingi ikki yuqori tishning ich tomoni.

Savol: Bundan qaysi harf chiqadi?

Javob: G`unnasiz ن harfi chiqadi.

Savol: 11-mahraj qaysi?

Javob: Tilning uchi bilan tanglayning o`rtasi.

Savol: Bundan qaysi harf chiqadi?

Javob: G`unnasiz ر harfi chiqadi.

Savol: 12-mahraj qaysi?

Javob: Tilning uchi bilan oldingi ikki ust tishning tubi.

Savol: Bundan qaysi harflar chiqadi?

Javob: G`unnasiz ت د  ط harflari chiqadi.

Savol: 13-mahraj qaysi?

Javob: Tilning usti bilan oldingi ikki yuqori tishning tepasi. Tilning uchi oldingi ikki ost tishni ich milkiga yopishib turadi.

Savol: Bundan qaysi harflar chiqadi?

Javob: G`unnasiz ز س ص harflari chiqadi.

Savol: 14-mahraj qaysi?

Javob: Tilning uchi bilan oldingi ikki ost-ust tishlarining oralaridir.

Savol: Bundan qaysi harflar chiqadi?

Javob: G`unnasiz ث ذ ظ harflari chiqadi. ظ da tilning uchiga ham biroz qo`shiladi.

 Savol: 15-mahraj qaysi?

Javob: Oldingi ikki ust tish bilan ostki labning ich tarafi.

Savol: Bundan qaysi harf chiqadi?

Javob: ف harfi chiqadi.

Savol: 16-mahraj qaysi?

Javob: Ikki labning orasi.

Savol: Bundan qaysi harflar chiqadi?

Javob: ب م و harflari chiqadi.

Savol: 17-mahraj qaysi?

Javob: Xayshum, ya’ni dimog`dir.

Savol: Bundan qaysi harflar chiqadi?

Javob: Gu`nnalik tanvin, mim, nun chiqadi.

24-DARS. IDG‘OM MISLAYN

Savol: Idg‘om mislayn nima?

Javob: ismda va mahrajda bir bo‘lgan ikki harf bir-biriga yo`liqib, avvalgisi sukunlik bo`lganda avvalgisini keyingisining ichiga kirgizib o`qish.

Savol: Misoli qaysi?

Javob: رَبِحَت تِّجَارَتُهُم  (Robihat tijarotuhum)dagi te kabi.

25-DARS. IDG‘OM MUTAJONISAYN

Savol: Idg‘om mutajonisayn nima?

Javob: Ismda boshqa maxrajda bir bo’lgan ikki harf bir-biriga yo’liqib, avvalgisi sukunlik bo’lgan vaqtda, avvalgisini keyingisining ichiga kirgizib o’qish.

Savol: Bunday harflar nechta mahrajga bo’linadi?

Javob: 3 ta mahrajga bo’linadi.

Savol: Birinchisi qaysi harfning mahraji?

Javob: ط د  ت (te, dol, to)larning mahraji.

Savol: Misoli qaysi?

Javob: لَئِنْ بَسَطْتَ مَا وَعَدْ تُمْ (Laim basatta, va’attum).

Savol: Ikkinchisi qaysi harflarning mahraji?

Javob: ث ذ ظ (se, zol, zo)larning mahraji.

Savol: Misoli qaysi?

Javob: اِذْ ظَلَمُوْا يَلْهَثْ ذَالِكَ (Izzolamuu, yalhaz zalika).

Savol: Uchinchisi qaysi harflarning mahraji?

Javob: ب م  (be, mim)larning mahraji.

Savol: Misoli qaysi?

Javob: يٰبُنَيَّ ارْكَبْ مَعَنَا (Yaa bunayyarkam ma’anaa).

26-DARS. IDG‘OM MUTAQORIBAYN

Savol: Idg‘om mutaqoribayn nima?

Javob: Ismda yoki maxrajda bir-biriga yaqin bo’lgan ikki harf bir yerda kelib,  avvalgisi sukunlik bo’lgan vaqtda, avvalgisini keyingisining ichiga kirgizib o’qish.

Savol: Ismda bir-birlariga yaqin bo’lgan harflar qaysilar?

Javob: ق ك (qof, kof) harflari.

Savol: Misoli qaysi?

Javob: اَلَمْ نَخْلُقْكُمْ (Alam naxlukkum).

Savol: Maxrajda bir-birlariga yaqin bo’lgan harflar qaysilar?

Javob: ل ر (lom, re) harflari.

Savol: Misoli qaysi?

Javob: قُلْ رَبِّي  (Qur robbiy).

27-DARS. IDG‘OM SHAMSIYA

Savol: Idg‘om shamsiya nima?

Javob: Alif lom ل ا dan keyin 14 ta shamsiya harflarining biri kelganda lomni keyingi harfning ichiga kirgizib o’qish.

Savol: 14 shamsiya harflari qaysilar?

Javob: ت ث د ذ ر ز س ش ص ض ط ظ ل ن (to, so, dol, zol, ro, zo, sin, shin, sod, zod, itqi, izg’I, lom, nun).

Savol: Misoli qaysi?

Javob: اَلتَّوبَةُ اَلثَّنَاءُ اَلدُّنيَا الذِّكْرُ اَلرَّحْمٰنُ اَلزَّيْتُونُ اَلسَّمِيعُ
 اَلشَّمْسُ اَلصَّيْفُ اَلضَّلاَلُ اَلطُّورُ اَلظُّلْمُ اَللَّيلُ اَلنُّورُ
(Attavbatu, Assanaau, Addunya, Azzikru, Arrohmanu, Azzaytunu, Assamiy’u, Ashshamsu, Assoiqu, Azzolalu, Atturu, Azzulmu, Allaylu, Annuru).

28-DARS. IDG‘OM QAMARIYA

Savol: Izhor qamariya nima?

Javob: Alif lom ل ا dan keyin 14 ta qamariya harflarining biri kelganda lomni bildirib o’qish.

Savol: 14 qamariya harflari qaysilar?

Javob: ابْغِ حَجَّكَ وَ خِفْ عَقِيمَهُ degan kalimadagi harflar.

Savol: Misoli qaysi?

Javob: اَلْاَزَلُ اَلْبَلَدُ اَلْغَنِيُّ اَلْحَجُّ اَلْجُمَلُ اَلْكَلاَمُ اَلْوَلِيُّ
 اَلْخَوْفُ اَلْفِيلُ اَلْعِلْمُ اَلْقَمَرُ اَلْيَدُّ اَلْمُلْكُ اَلْهِلاَلُ
(Al-anzalu, Al-baladu, Al-‘g’oniyyu, Al-hajju, Al-jumalu, Al-kalamu, Al-valiyyu, Al-xavfu, Al-fiylu, Al-ilmu, Al-qomaru, Al-yaddu, Al-mulku, Al-hilalu).

29-DARS. VAQF (TO’XTASH)

Savol: Vaqf deb nimaga aytiladi?

Javob: Oyatlar orasida to’xtab, nafas olishga.

Savol: Qanday joylarda vaqf qilinadi?

Javob: Ushbu alomatlaridan biri bo’lgan yerda vaqf qilinadi.

Savol: Vaqf necha xil bo’ladi?

Javob: 3 xil: Sukunlik hoyi havvaz, alif va sukun bilan bo’ladi.

Savol: Qanday joylarda sukunlik hoyi havvaz bilan vaqf qilinadi?

Javob: Vaqf qilinadigan kalimaning oxirida hoyi havvaz suratida yozilgan te bo’lsa, hoyi havvaz bilan vaqf qilinadi.

Savol: Misoli qaysi?

Javob: ~ۚ وَ اَقِمِ الصَّلواةَ ~ۚ نَارٌ حَامِيَةٌ (Naarun hamiyah, Va aqiymus solaah).

Savol: Qanday joylarda alif bilan vaqf qilinadi?

Javob: Vaqf qilinadigan kalimalarning oxirida fathalik tanvin yoki alif bo’lsa, alif bilan vaqf qilinadi.
 
Savol: Misoli qaysi?

Javob: ~ۚ عُقْبَيهَا ~ۚ بَصِيرً (Basiroo, ‘Uqbahaa).

Savol: Qanday joylarda sukun bilan vaqf qilinadi?

Javob: Yuqorida o’tgan ikki o’rindan boshqa hamma o’rinda sukun bilan vaqf qilinadi.

Savol: Misoli qaysi?

Javob: ~ۚ مِنْ قَبْلِكَ ~ۚ   وَالرَّيْحَانِ ~ۚ   مُؤْمِنِينَ ~ۚ يُوقِنُونَ (Yuqinuun, Mu’miniin, Var-royhaan, Min qoblik).

Savol: Bu kalimalar qanday o’qiladi?

Javob: Oxirgi harflarning harakatlari tushirilib, sukun bilan o’qiladi.

30-DARS. SAKTA

Savol: Sakta deb nimaga aytiladi?

Javob: Ikki kalima orasida nafas olmasdan biroz to’xtab o’tishga aytiladi.

Savol: Qur’oni karimda nechta joyda sakta bor?

Javob: To’rt joyda sakta bor.

Savol: Qaysi suralarda?

Javob: Kahf, Yosin, Qiyomat, Mutaffifin suralarida.

Savol: Kahf surasida qaysi kalimalar orasida sakta qilinadi?

Javob: Kahf surasinin عِوَجَا va قَيِّمًا kalimalari orasida sakta qilinadi.

Savol: Qanday o’qiladi?

Javob: عِوَجَا ni قَيِّمًا ga ixfo qilmasdan, عِوَجَا deb biroz to’xtab, keyin  قَيِّمًا o’qiladi.

Savol: Yosinda qaysi kalimalar orasida sakta qilinadi?

Javob: Yosinda مِن مَّرْقَدِنَا bilan [size] هَذَا [/size] orasida sakta qilinadi.
 
Savol: Qanday o’qiladi?

Javob: مِن مَّرْقَدِنَا deb biroz to’xtab, keyin [size] هَذَا [/size] o’qiladi.

Savol: Qiyomat surasida qaysi kalimalar orasida sakta qilinadi?

Javob: Qiyomat surasida مَنْ bilan رَاقٍ orasida sakta qilinadi.

Savol: Qanday o’qiladi?

Javob: مَنْ ni رَاقٍga idg’om qilmasdan, مَنْ deb biroz to’xtab, keyin رَاقٍ ni o’qiladi.

Savol: Mutaffifiynda qaysi kalimalar orasida sakta qilinadi?

Javob: Mutaffifiynda بَلْ bilan رَانَ orasida sakta qilinadi.

Savol: Qanday o’qiladi?

Javob: بَلْ ni رَانَ ga idg’om qilmasdan بَلْ deb bir oz to’xtab, keyin رَانَ o’qiladi.