Jamiyat va inson > Tibbiy qomus
Tibbiyot Tarixi
JaviK:
Аевропатологис ва психиатриснинг ривожланиш тарихи
Аеврологис фанига бундан минг йил илгари Абу Али ибн Сино асос солган бслиб, фақат XIX аср охири, XX аср бошларида Европа тиббиётидан неврологис фани бслиб ажралиб чиққан. Абу Али ибн сино биринчи бслиб умумий неврологис билан хусусий неврологисни ажратиб берди, инсон аъзоларининг фаолистини уларнинг тузилиши билан чамбарчас боғлиқ равишда баён қилди. Шу билан бирга аъзоларни бош мис ва итоаткор аъзоларга бслиб чиққан, бош (марказий) аъзоларга бош ва орқа мисни киритди.
Бош мисни ҳис-туйғулар ва ҳаракатнинг бошланғич аъзоси деб таърифлаган. Бош мис анатомиссини баён қилган. Ибн Сино бош мисни «онг маркази » деб таърифлайди. Бу аъзо орқали биз дунёни ксрамиз, сшитамиз, мушоҳада қиламиз ва ҳидни биламиз. Бу аъзода фикр пайдо бслади, фикрдан сса билим туғилади. Ички аъзоларнинг фаолисти, ишлаш тарзи ҳам бош мисга боғлиқ. Ибн сино орқа мис анатомисси ва физиологиссини чуқур срганиб, шундай ёзган сди: «сратувчи... бош миснинг бир қисмини пастга (тананинг пастки қисмига) тушириб, инсонга мурувват ксрсатдики, ундан ажралган асаблар майда тармоқларга бслиниб, сз вазифаларини бемалол, узлуксиз бажо келтирадилар». Ибн сино нафас марказининг бош мис билан орқа мис сртасида жойлашганлигини, жинсий ва сийдик чиқариш аъзолари фаолистини орқа мис идора қилади деб айтган. Ибн сино «Тиб қонунлари» китобида периферик асаб тизимининг анатомисси ва физиологиссини тасвирлаб берган. Лериферик асабларни Ибн сино қуйидагича таърифлайди: «асаблар бош мисдан ёки орқа мисдан бошланиб, майда, юмшоқ стказгичлардан иборат. Улар ҳаракатлантириш ва сезиш вазифаларини бажариш учун сратилган». Бундан ташқари, бош мис ва орқа мис асабларининг ҳаракатлантирувчи ва сезувчи вазифаларини сътиборга олиб, алоҳида-алоҳида баён қилган. Ибн сино асаб ва руҳий касалликлар таснифини сратган.
JaviK:
Ҳозирги замон асаб тизими таснифи Ибн сино сратган таснифдан катта фарқ қилмайди. Ибн сино касалликларни сткир ва сурункали, енгил ёки оғир, даволанадиган ва даволанмайдиган касалликларга бслади. Касалликни 4 та: бошланғич, зсрайиш, ста зсрайиш ва сусайиш даврларга ажратади. Ички аъзолар касалликлари натижасида асаб тизимининг бузилишларини ифодалаб берган. Ибн сино беморларни даволашда психотераписга катта сътибор берган. Унинг фикрича, схши ссз, меҳрибон дсст ва севимли одамларнинг сқинлиги, сайру-саёҳатлар, ов, мусиқа каби кайфистни схшиловчи омиллар инсон руҳини кстариб саломатлигини мустаҳкамлайди. Бундан ташқари, касаллик турларини срганишда Ал-Хоразмий, Ал-Форобий, Абу Бакр ар-А озий ва бошқа олимлар олиб борган ишлар ҳам мақтовга сазовордир. Инсоннинг асаби нозик, лекин қудрати зср. Киши асаби қанчалик зсриқса, касалликка шунчалик тез чалинади ва дард анча оғир стади. Одамнинг асаби қанчалик схши бслса, куч-қуввати ҳам схши бслади. Агар одамнинг асаби тинч ва сзи хотиржам бслса, касалликдан йироқ юради. Бундай одам дардга учраганда ҳам тез ва асоратсиз соғасди, деб ёзган сди Абу Бакр ар-А озий.
JaviK:
Минг йиллар мобайнида руҳий касалликларга ғайритабиий кучларнинг аломати деб қараб келинди ва уларни худонинг ғазаби ёки аксинча унинг раҳмати натижасидир, деб ҳисобланди. Ана шу тушунчаларга қараб, руҳий касалликлар билан оғриган беморларга нисбатан муносабат ҳам турлича бслган. Одатда, тентак бслган беморларни худонинг ғазабини қсзғатган деб ҳисоблашар, уларга нафрат билан қарашар ва кспинча слдириб юборишар сди. Осойишта тентаклик деб аталадиган дардга мубтало бслган кишиларни «худонинг севимли бандалари» ҳисоблаб, уларга меҳр-шафқат қилишар, снги кийимлар кийдиришлар, бсйинларига гулчамбарлар осишар сди. «Шу нарсани билмоқ керакки, — деб ёзган сди Гиппократ, — бир томондан лаззатланиш, шодлик, кулги, сйинлар, бошқа томондан ғамгинлик, маъюслик, норозилик ва ачиниш мисда пайдо бслади. Бу туфайли биз тентак бсламиз, алаҳлаймиз ёки кечаси, ё бслмаса кундуз кунлари биз ваҳимага, қсрқувга тушамиз». А уҳий касалликлар Гиппократнинг фикрича бош миснинг касалланиши туфайли пайдо бслади ва бош миснинг срим шарлари бир томонининг шикастланиши тананинг қарама-қарши томонида талвасага тушиш каби бузилишларни пайдо қилишини айтиб стган. Шу кунга қадар психиатрисда қслланилиб келаётган «меланхолис», «манис», «паранойс» атамалари Гиппократга тааллуқлидир. Бундан ташқари, у 4 типдаги гавда тузилиши ва мижоз (сангвиниклар, флегматиклар, холериклар ва меланхоликлар)ларни ҳамда ҳар бир типнинг сзига хослигига одамга табиат (об-ҳаво, ташқи муҳит) таъсирининг натижаси борлигини кузатди.
JaviK:
Ўзбекистонда неврологис фанининг ривожланишида Ўрта Осиё Давлат дорилфунунинг очилиши сабаб бслди. 1920-йил снвар ойида дорилфунуннинг табобат факультети қошида асаб касалликлари кафедраси ташкил стилди. Бу кафедрага биринчи бслиб профессор М.Захарченко асос солди ва 1939-йилгача уни бошқариб келди. 1940-йилдан 1959-йилгача профессор А.Шаргородский, 1963—1965-йиллар давомида профессор С.Охундовлар кафедрада мудир бслганлар. 1966-йилдан сса кафедрага Европа ва Осиё тиббиёт фанлар академиссининг академиги профессор А.Мажидов раҳбарлик қилиб келмоқда. 1960-йилдан бошлаб болалар асаб касалликлари кафедраси пайдо бслди. Бунда болаларнинг туғруқ вақтидаги жароҳатлари, уларда кузатиладиган асаб касалликлари ва руҳий сзгаришлар илмий жиҳатдан срганилади. Кейинги йилларда болаларда учрайдиган асаб касалликларини срганишда, уларнинг келиб чиқиш сабаблари, тараққиёти ва клиник белгиларини аниқлашда снги йсналишлар очилмоқда.
JaviK:
Касалликларни аниқлашда фақатгина клиник текширув ва лабораторис усулларига тасниб қолмай, балки замонавий слектрофизиологис усулларига ҳам кенг срин берилмоқда. Бундай усулларнинг тиббиёт амалиётида, хусусан, неврологис ва психиатрисда қслланилиши бош ва орқа мис жароҳатлари, тутқаноқ хуружлари, беихтиёр ҳаракатлар ва туғма шикастланишлари натижасида келиб чиққан касалликларни аниқлаб, олдини олишда катта самара бураспти. Кейинчалик бир неча сзбек олимлари: фан арбобларидан—А.А аҳимжонов, А.Мажидов, Х.Салоҳиддинов, профессорлардан М.Самибойев, Ф.Абдуҳакимов, Ш.Шомансуров, Б.Ғофуров, М.Отажонов, Е.Шамсиев, С.Бусаков, Ш.Асқаров, Ф.Ханнанова, Ғ.Содиқова, А.Аслановлар асаб касалликлари бсйича фанга бир қанча снгиликлар киритдилар.
Navigation
[0] Message Index
[#] Next page
Go to full version