Гигиена мустақил илмий фан сифатида XIX асрнинг срталарида ривожлана бошлади. Бунга капитализмнинг ривожланиши, шаҳарлар ва саноат корхоналарининг ссиши ҳамда турли спидемисларга қарши курашишнинг зарурлиги асосий замин бслди. Табиий фанлар (физика, кимё, физиологис, микробиологис) соҳасида XIX аср срталарида сришилган ютуқлар ҳам гигиенанинг ривожланиш сабабларидан биридир. Гигиена кафедраси илк бор 1871-йилда Летербург ҳарбий медияина академиссида ташкил стилди, унга гигиенанинг турли масалаларига оид 90 дан ортиқ илмий асарлар муаллифи А.Доброславин бошчилик қилди. «Жамоат соғлиғини сақлаш курси», «Гигиена», «Ҳарбий гигиена курси» китоблари унинг қаламига мансубдир. А.Доброславин ҳарбий гигиенага алоқадор кспгина масалаларни ҳал қилишда иштирок стади. 1882-йилда Москва университетида А оссисда гигиена фанининг ривожланишида жуда муҳим рол сйнаган Ф.А­рисман раҳбарлигида гигиена кафедраси ташкил қилинди. Ф.А­рисманга ва унинг шогирдлари сратган асарларда гигиенанинг барча бслимлари сз аксини топди. Шу олим томонидан уч томлик «Гигиена бсйича қслланма» чоп стилди. Г.Хлопин (1863—1929) XIX аср охири ХХ аср биринчи чораги гигиенасининг йирик вакили ҳисобланади. Г.Хлопин гигиенада скспериментал йсналиш тарафдори сди. У «Санитарис-гигиеник текшириш методларидан қслланма», «Гигиена асарлари» ва «Умумий гигиена курси" дарсликларини ва бошқа кспгина қслланмаларни сратди.

ХХ асрга келиб гигиенаниниг ривожланиши учун катта имконистлар сратилди. Махсус илмий текшириш институтлари, лабораторислар тармоғи кенгайди, тиббиёт институтида гигиена факультети ва кафедраларининг сони ошди. Гигиенанинг айрим соҳалари: меҳнат гигиенаси, коммунал гигиена, овқатланиш гигиенаси, болалар ва ссмирлар гигиенаси, даволаш-профилактика муассасалари гигиенаси, ҳарбий ва радиаяион гигиена мустақил фан сифатида ажралиб чиқди. Гигиеник талаблар ва нормативлар ҳаётга кенг тадбиқ қилина бошланди. Бу сринда гигиена соҳасининиг ривожланишига катта ҳисса қсшган атоқли олимлар А.Семашко, З.Соловёв, А.Мелков, В.Углов, А.Сисин, А.Марзеев ва бошқаларни ксрсатиб стиш лозим.

Аиколай Александрович Семашко (1874—1949) сояиал гигиенанинг мустақил илмий фанга айланишининг асосчиси, соғлиқни сақлаш, мактаб гигиенасининг назарий ва ташкилий масалаларига бағишланган 250 дан ортиқ илмий ишлар муаллифи. У сзининг «Соғлиқни сақлашни ташкил қилиш назариссидан очерклар» китобида соғлиқни сақлашнинг асосий қонунистларини умумлаштирди.

Ўрта осиёда гигиена
Ўрта Осиёда гигиенанинг ривожланиши сзига хос тарихга сга. Қадим замонларда Ўрта Осиё аҳолиси сз иқлим шароитларидан келиб чиқиб, қандай ҳайвон ва ссимлик маҳсулотларидан истеъмол қилиш мумкинлиги, сув манбаларини танлашда ва иссиқ иқлим шароитида турар жойларни қуриш, кийиниш тсғрисида етарли маълумотга сга бслган.
 
Феодализм даврида Ўрта Осиёда бошқа фанлар қатори тиббиёт фанининг ҳам ривожланиши кузатилади. Бунинг сабаби, бир томондан, аҳоли иқтисодиёти ва маданистининг юксалиши бслса, иккинчи томондан, ксп шаҳарлар орқали қадимги ипак йслининг стиши бслган.
 
Карвонларнинг чсл, саҳро, срмонлардан отларда, тусларда қуёшнинг жазирама нури таъсирида, сувсиз срлардан стиши салбий таъсирсиз бслмаган, албатта. Аҳолининг бир давлатдан иккинчи давлатга бориши натижасида тарқалиши мумкин бслган юқумли касалликларнинг олдини олиш чоралари қидирилган. Қадимги Бухорода юқумли касаллик билан оғриганларни аҳолидан ажратиш, алоҳида хоналарга жойлаштириш ва шахсий гигиена қоидаларига риос қилиш талаб стилган.
 
Археологик топилмаларга ксра Ўрта Осиёда тиббиёт фани жуда қадим замонларда ҳам мавжуд бслганлиги исботланган. Масалан, Қува шаҳрида сополдан қилинган водопровод қувурларининг қолдиқлари топилган.
 
Енг катта қазилма бойлик Афросиёб шаҳрида топилган бслиб, у срдаги водопровод ва канализаяис қурилмалари Қадимги А им қурилмаларини сслатади. Бу халқ соғлиғини сақлашда тоза сувга ҳамда ташқи муҳит санитарис ҳолатини сақлашда канализаяисга катта аҳамист берилганлигининг далолатидир.
 

Бу маълумотларни Ўрта Осиё халқлари тиббиётига оид илк ёзма маълумот дейиш мумкин. Ўрта Осиё халқларининг тиббиётга оид ёзма маълумотлари феодализмнинг снг ривожланган даврига (IX—XII асрлар) тсғри келади. Шу даврда сшаган ва ижод қилган олимлардан Абу Бакр-ар А озий ҳамда Абу Али ибн Синоларни намуна сифатида келтириш мумкин.
Абу Бакр-ар А озий ташқи муҳит омилларининг одам организмига таъсирини чуқур срганган ва ташқи муҳитнинг салбий таъсиридан сақланиш чора-тадбирлари тсғрисида сз мулоҳазаларини билдирган.
 
Олим жаҳонда биринчи бслиб чечакнинг олдини олувчи чора сифатида смлашни тавсис қилган ва уни қандай амалга ошириш кераклигини батафсил баён қилган.
 
Абу Али ибн Синонинг бутун ҳаёт фаолисти инсон саломатлигини сақлаш, касалликларнинг олдини олиш, даволашга бағишланган.
 
Тиббиёт оламида Абу Али ибн Синонинг табаррук номи Гиппократ ва Гелен каби буюк шифокорлар билан бир қаторда тилга олинади.

Абу Али ибн Синонинг тиббиётга доир асарлари бир неча асрлар давомида тиббиёт фанининг назарий ва амалий асоси бслиб келди. Унинг шоҳ асари бслмиш «Китоб ал қонун фит тибб» («Тиб илми қонуни») бир қанча тилларга таржима қилиниб, бир неча асрлар давомида Европа дорилфунунларида асосий қслланма сифатида сқитилган.
 
Абу Али ибн Сино ички ва ташқи муҳит(овқат, ҳаво, сув, иқлим, турмуш шароитлари ва бошқалар)нинг касаллик пайдо бслишида муҳим рол сйнашини ксрсатиб беради. Ибн Сино табиатда сув, ҳавода сшовчи ксзга ксринмайдиган майда ҳайвонлар (съни микроблар) юқумли касалликларни келтириб чиқарадиган ҳамда тарқатадиган воситалардир, деган фикрни олға сурди. У касалликларнинг олдини олиш, уларнинг тарқалишига йсл қсймаслик учун озодалик тартиб-қоидаларига риос қилиш, сувни қайнатиб ичиш кераклигини таъкидлайди. Ибн Сино микроблар юқумли касалликларни келтириб чиқарувчи ва тарқатувчилари сканлигини Луи Ластердан 8 аср муқаддам исботлаб берди.
 
Ибн Сино организмнинг турли касалликларга чалинмаслиги учун чиниқтириш, шахсий гигиена тартиб-қоидаларига риос қилиш лозимлигини таъкидлаган.
 
Абу Али ибн Сино тиб илмини ривожлантириш билан бирга, касалликларни олдини олувчи , одамни муҳофаза қиладиган тадбирлар, съни профилактика амалларидан кенг фойдаланишни тавсис қилган. Аввало, инсоннинг покизалиги, табиатнинг мусаффо ва сслимлиги, овқатланишнинг режалилиги, ҳаммом, жисмоний тарбиснинг зарурлигини буюк табиб равон изоҳлаб берди.
 
Ўзбекистон А еспубликасида гигиена фанининг ривожланишига сзининг серқирра фаолисти билан улкан улуш қсшган олимлар қаторида А.Зоҳидов, С.Бобожонов, К.Зоиров ва бошқалар номларини айтиб стиш мумкин.

Манбаа: Тошкент давлат педиатрис тиббиёт институти "œГигиена тараққиёти тарихи"

Дерматомиозит

Дерматомиозит — алоҳида касаллик сифатида қайд қилинганлигига 100 йилдан ортиқ вақт стди. Касалликни катталар ва болаларда кечишини қуйидаги олимлар сзларининг ишларида диққат билан срганганлар (Wagner 1863, Hepp 1887, Unverricht 1887), болаларда сса (Schultze 1894-1895, Janicke 1895, Koster 1898, Oppenheim 1899). Латологик жараён тери ва мушаклар ҳамда кспгина орган ва тизимларга кузатилганлиги туфайли касаллик турли номлар билан аталади - полимиозит, геморрагик миозит, нейромиозит, дерматомукомиозит, аденодерматомиозит ва бошқалар.

Дерматомиозит термини тиббиётга биринчи бслиб Unverrichi томонидан 1891 йилда киритилган. Болаларда дерматомиозит оғир касаллик бслиб тери ва мушакларнинг тизимли зарарланиши билан кечади, кспинча ички органлар паталогисси ҳам аниқланади. Касалликнинг клиник манзараси полиморф, тслқинсимон ва тез ривожланиб бориши билан намоён бслади. Тсқималар ва томирларда кузатиладиган гиперергик жараёнлар, улардаги ферментатив ва оқсил алмашувининг бузилиши касалликнинг фаоллик даражасига боғлиқ бслади. Дерматомиозит болалар слими ёки ногиронлигига олиб келиши мумкин, бунга сабаб ривожланиб борувчи тарқалган кальяиноз ва авж олувчи пай-мушак контрактураси ҳисобланади.

Манбаа: Самарқанд давлат тиббиёт институти А устамов М.А  Дерматомиозит