Тансиқ ас-сифат санъати шеърда тасвирланаётган шахс ёки нарсага хос белгиларни кетма-кет келтириш, уларни бир неча жиҳатдан тасвирлашни назарда тутади. Масалан, Муқимийнинг

          Хуш табассум, хуш калому, хуш равиш рафтор ҳам
          Андалиби бсстондек хуш наво дилдорсиз

байтида маҳбубага хос сифатлар, унинг хуш табассум, хуш калом, хуш рафтор ва хуш наволиги кетма-кет санаб ксрсатилган. Огаҳий қаламига мансуб

          Жамолинг шавқида ёқти фалакни стлуғ афғоним,
          Бори ер юзини туфонға берди чашми гирёним,
          А­шит додимни снди дардинг слди қосиди жоним,
          Аигорим, меҳрибоним, макримат тахтида султоним

бандининг охирги мисрасида маъшуқа турли жиҳатдан васф қилинган.

Кииос «бир фикрни сширин ифода стмоқ» маъносидаги ссз бслиб, баён илмида уни «Ҳам ҳақиқат, ҳам мажоз маъноси анғлашиладиган ссз», — деб изоҳланади. Чунончи, Алишер Аавоийнинг «Лайли ва Мажнун» достонидаги

          Кск гулшани гуллари тскилди,
          Гулларки тскилди, ғунча қулди.
          Кск боғида гуллар слди нобуд,
          Ер боғида гуллар слди мавжуд

байтларидаги «гуллар тскилди» ссзлари сз маъносида «боғда гулларнинг тскилииши»ни ифодалайди. Ушбу байтда сса «кск гулшани гуллари тскилди» ибораси «юлдузлар йсқолди» маъносини акс сттиради, бинобарин сз маъносида смас, ксчма, мажозий маънода қслланмоқда. Шунга ксра у кинос ҳисобланади.

Тазмин («бир нарсани иккинчи бир нарса орасига қсймоқ») — шеърга сзга бир шоир асаридан бирон мисра, бир ёки бир неча байт киритиш санъатидир. Шоирлар баъзан бошқа асарлардан танланган байт ёки мисраларни турли мақсад билан сз шеърларида келтирганлар. Жумладан, Машраб сзининг

          Сенсан севарим, хоҳ инон, хоҳ инонма,
          Қондур жигарим, хоҳ инон, хоҳ инонма.
          Ғам шоми фироқингда кабоб стти фалакни,
          Оҳи саҳарим, хоҳ инон, хоҳ инонма

тарзида бошланувчи ғазалида Лутфийнинг машҳур

          Сенсан севарим, хоҳ инон, хоҳ инонма,
          Қондур жигарим, хоҳ инон, хоҳ инонма

байтини айнан келтиради.

Саволу жавоб — шеър мисраларида икки шахс, кспинча ошиқ билан маҳбуба сртасидаги савол ва жавобни акс сттириш усули. Масалан, Фурқатнинг машҳур «Кашмирда» деб аталмиш ғазалидаги

          Айдим: «А­й жон офати, зулфишта бслмишман асир!»
          Айди: «Бу савдони қсй, умринг стар занжирда!»
          «Ауқта лаб устида бежодур», — дедим, айди қулиб:
          «Саҳв қилмиш котиби қудрат магар таҳрирда».
          Айди: «А­й бечора, қилдинг на учун тарки ватан?»
          Мен дедим: «Ғурбатда Фурқат бор скан такдирда!»

байтлари «саволу жавоб» усулида сратилган.

«Илм сзлаштирмоқ» маъносидаги бу ссз Қуръон остлари ва паиғамбар ҳадисларини шеър ичида келтириш ёки уларнинг мазмунини шеърда ифодалаш санъати номидир. Мусулмон мамлакатларининг шоирлари бу усулга кенг мурожаат қилиб, сзларининг лирик ва лиро-спик асарларида остлар ва ҳадисларни келтирганлар. Ҳадисларга бағишлаб ёзилган «Арбаин»лар ҳам иқтибос усулида сратилган. Масалан, Алишер Аавоий «Арбаин»идаги

          Оналарнинг оёғи остидадур
          А авзаи жаннату жинон боғи.
          А авза боғин висолин истар ссанг,
          Бсл онанинг оёғи туфроғи

қитьасида Муҳаммад А асулуллоҳнинг «Ал жаннату таҳта ақдами уммаҳатикум», съни «Жаннат оналар оёғи остидадир» деган ҳадислари келтирилган. Шу туфайли ушбу қитьани иқтибос саналади.

Тажнис (ёки жинос) шеър байтида маъно жиҳатидан ҳар хил, аммо шакли бир хил ёки шаклан бир-бирига сқин икки ссзни келтириб, улар воситасида муайсн фикр, лавҳа ёки тимсолни таъсирчан ифодалаш санъатидир. Лутфийнинг

          Улким кснгул олди зулфи холи,
          Кснглудин смас хаёли холи

байтидаги қофисдош холи ссзлари шаклан бир хил бслса-да, лекин икки хил маънони ифодалайди: биринчи мисрада маҳбуба юзидаги холни билдирса, иккинчи мисрада «холи смас» иборасидаги маънони англатади.
Айни вактда иккинчи мисрадаги «хаёли» ва «холи» ссзлари ҳам шаклан бир-бирига сқиндир. Бу икки ссзни араб ёзувида ифодаласак, сзаро сқинлик снада аниқроқ ксзга ташланади. «Хаёли» ссзи таркибидаги «ё» ҳарфини туширсак, бу ссз «холи» ссзи билан бир хил шаклга киради. Бундай шаклан бир-бирига сқин ссзлар ҳам шаклдош саналиб, уларни бир байтда қсллаш тажнис санъатини вужудга келтиради.

Тажнислар ссзларнинг шаклан бир хиллиги ёхуд сқинлигига ксра икки турлидир. Икки ссз ҳам унли, ҳам ундошлари жиҳатидан (араб ёзувида сса нуқталари ва ҳаракатлари жиҳатидан ҳам) бир-бирига тсла мос бслиб тушса, бу хил тажнисларни тажниси томм, съни тслиқ тажнис деб юритилади.
Мисоллар:

          Ссзум бикрини ксргсз шаҳга ширин,
          Шаҳиким қилди Хисравларни Ширин.
                                                                (Хоразмий)

          Манга сенсиз, бегим, кундуз кечадур,
         Дареғо, сенсизин умрум кечадур.
                                                             (Хсжандий)

Томм (тслиқ) тажнисларнинг бир тури мураккаб (таркибли) тажнис деб аталади. Бу хил тажнисларда шаклдош ссзларнинг бири бир ссздан, бошқаси икки ссздан иборат бслиши мумкин. Масалан, Хсжандий «Латофатнома»сидаги

          Юзуннга ҳақ жаҳон гулзори қилди,
          Юзунгни ксрдиу гул зори қилди

байтидаги «гулзори» ва «гул зори» ссзлари сз таркибига ксра мураккаб тажниси томмни юзага келтирган. Шу достондаги

          Лабинг лаъли Бадахшон, тишларинг — дур,
          Садаф оғзинг қурутғон тишларингдур,

          ...Жамолингни ксруб гул ғунча бслғай,
          Тор оғзингдек магар гулғунча бслғай,

          ...Фироқ стинда бағрим бслди бирён,
          Қачон бслғай фироқинг иши бир ён,

          ...Қошинг нуну, ксзинг айни балодур,
          Уған қилсун жамолингдин бало дур

каби байтларда ҳам шу хил тажнисларга дуч келамиз.

«Ийҳом» араб тилида «шубҳага солиш» деган маънони ифодалайди. Мумтоз адабиётда сса ийҳом икки хил тушунчани ифодаловчи, шунингдек ҳақиқий ва мажозий маъноларга сга бслган ссз ёки ссз бирикмасини шеъристда қсллаган ҳолда бир байтда икки хил маънони ифода стиш санъатидир. Масалан, Аавоийнинг

          Бош қссй дедим оёғи туфроғига, деди: «Қсй»,
          Бсса истаб лаъли рангин ссрдум, срса деди: «Ол»

мисраларининг биринчисндаги «қсй» ссзини икки маънода: «майли қсс қол» ҳамда «қсй, керакмас» маънбсида тушуниш мумкин. Шунга ксра мисра мазмуни ҳам мусбат, ҳам манфий маънода англашилади. Иккинчи мисрадаги «рангин» ссзи «рангини» ҳамда «қизил» маъносини, «ол» ссзи ҳам «ола қол» ва «қизил» маъносини англата олади. Бинобарин, мисрани «Бсса истаб, лаби рангини ссрасам, «қизил» деди ҳамда «бсса истаб, лаълдек қизил лабини тиласам, ола қол деди» маъносида тушунилиши мумкин.

Шеър байтларида маъно жиҳатидан бир-бирига сқин тушунчаларни англатувчи ссзларни ксллаб, улар воситасида образли ифодалар, лавҳалар сратиш санъати таносуб деб аталади. Масалан, Лутфий қаламига мансуб

          Сен ҳусн ила бойсан, сенга чун фарз дурур ҳаж,
          Қил тенгри учун Каъбаи кснглумни зиёрат

байтида ҳаж воқеаси билан алоқадор тушунчаларни билдирувчи ҳаж, фарз, тенгри, Каъба, зиёрат ссзларининг бир сринда келтирилиши шоирга ошиқ ва маҳбуба муносабатларини таъсирчан ифодалашга ёрдам берган. Огаҳийнинг

          Соз базмидин наво ушшоқға махсус слуб,
          Чангдек фарёдлар маҳзуну дилзоримга хос

байтида сса мусиқа санъатига оид соз, наво, ушшоқ, чанг, базм ссзлари жамланган. Улар воситасида шоир ошиқ ички кечинмаларини жозибали бир тарзда акс сттиришга сришган. Мазкур ижодкор томонидан битилган

          Қсйғил пиёда рух раҳи хизматға, сй кснгул,
          Гар шоҳдин йироқ тушубон бслсанг отсиз.
          Фарзин мисол юрма вале ҳар тарафга каж,
          То фил сургасен бу бисот ичра мотсиз

байтларида шахмат сйинига махсус пиёда, рих, шоҳ, от, фарзин, фил, мот ссзларининг қслланиши муҳим бир ижтимоий фикрни ёрқин ифодалашга имконист сратган.