※ insan balisining qedir — qimmiti eqil we bilim bilen bolidu.
※ bilimlik kishi qimmetlik dinardur, Bilimsiz nadanlar qimmetsiz yarmaqtur.
※ adem bilimi bilen tonulidu, Bilimsizler tirik turup közge körünmeydu.
※ bilimlikler ölsimu nami tirik bolidu, Bilimsizler tirik bolsimu nami ölük bolidu.
※ ata — anang sendin razi bolsa, Tengrimu sendin razi bolidu.
— yüsüp xas hajip
büyük mutepekkur, Ulugh peylasop, Alim we shair, Dölet erbabi , Chong hejimdiki didaktikiliq dastan — "¹"¹qutadghubilik"º"º ning muellipi yüsüp xas hajip 11 — esirning otturilirida qaraxaniylar paytextliridin biri bolghan balasaghun shehiride tughulghan we qeshqerde yashap ilim tehsil qilghan hem ijadiyet bilen shughullan'ghan. yüsüp xas hajipning qaysi yili tughulup, Qaysi yili wapat bolghanliqi heqqide tëxi hazirghiche ëniq tarixiy melumat yoq. lëkin "¹"¹qutadghubilik"º"º tiki bezi bëyitlardin yüsüp xas hajipning hayatigha ait bezi yip uchigha ige bolimiz.
yil atmish iki erdi turt yüz bile,
bityu tekettim bu söz ülgüle.
(mezmuni: töt yüz atmish ikkinchi yil idi,
bu sözlerni tallap, Yëzip tamamlidim.)
tukel on sekkiz ayda aydim bu söz,
ödürdüm men etnote kettim tura.
(mezmuni: bu sözlerni on sekkiz ayda sözlep tügettim,
sözlerni tallap, Ayrip, Tërip retlidim.)
bu bëyitlardiki uchurdin qarighanda dastanning yëzilghan waqti hijiriyening 462 — yili (miladiye 1069 — 1070 — yilliri) gha toghra këlidu.
tegordi manga elgin elig yashim,
qoghu qildi quzghun tusi teg bashim.
(mezmuni: tegküzdi manga qolin ellik yëshim,
qoghu(aq qu) qildi quzghun tüsidek bëshim.)
bu misralardin muellipning "¹"¹qutadghubilik"º"º dastanini yëziwatqan chaghlirida 50 yashlardin ashqanliqi, Dastanni yëzip bolghan waqti bilen sëlishturup qarighanda, Texminen miladiye 1018 — yaki 1018 — yili tughulghanliqi melum bolidu. dastanni yëzip bolghandin këyin, Muellip uni qaraxaniylar hökümdari tawghach bughra qaraxan ebueli hesen'ge teqdim qilghan, Shuning bilen hesen bughraxan muellipke xas hajipliq (arichi, Wekaletchi, Xanning eng yëqin meslihetchisi dëgen menilerdiki erebche söz) unwanini bergen.
"¹"¹qutadghubilik"º"º dastanining esli qolyazmisi tëxi tëpilghini yoq. hazir ilim dunyasigha melum bolghini öz zamanisidin xëli këyin bashqilar teripidin köchürülgen üch qolyazmisi yëtip kelgen. bulardin biri kona uyghur yëziqi bilen köchürülgen wina nus'hisi (1939 — yili hiratta köchürülgen hirat yaki wina nus'hisi), Ikkinchisi ereb yëziqi bilen (14 — esirning birinchi yërimida) köchürülgen qahire yaki misir nus'hisi, Üchinchisi 12 — esirning axiri we 13 — esirning bashlirida köchürülgen eng qedimiy we toluq nus'ha bolghan ereb yëziqidiki nemen'gen yaki ferghane nus'hisidur.
"¹"¹qutadghubilik"º"º — bext keltürgüchi bilim dëgen menini bildüridu.
"¹"¹qutadghubilik"º"º 82 bab, 6644 bëyit (13288 misra) tin terkib tapqan chong hejimdiki didaktikiliq dastan bolup, Bashtin — axir aruz weznining mesniwi shekli bilen yëzilghan. eserde aptor asasen döletni bashqurush yollirini we özining pelsepiwi, Exlaqiy qarashlirini özige xas bir xil bediiy usulda, Yeni adalet we qanun'gha simwol qilin'ghan padishah küntughdi, Bext — saadetke simwol qilin'ghan wezir aytoldi, Eqil — idrakqa simwol qilin'ghan ögdülmish, Qanaetke simwol qilin'ghan odghurmishtin ibaret simwolluq obrazlar wastiside körkem edebiy til bilen bayan qilidu.
