ХОВОС ТУМААИ — Сирдарё вилостидаги туман. 1926 й.дек.да ташкил қилинган. 1955 й.дан 1966 й.гача Боёвут тумани, 1966 й. 25 авг.дан 1975 й. 6 мартгача Янгиер тумани деб аталган. 2004 й. 11 майдан Х.т.га Меҳнатобод тумани қсшилди. Туман маркази Фарҳод5 қишлоғидан Ховос шаҳарчасига ксчирилди. Шим.шарқдан Боёвут, жан.шарқдан Тошкент вилостининг Бекобод тумани, жан.да Тожикистон А еспубликаси, ғарбдан Жиззах вилостининг Зомин, шим.ғарбдан вилостнинг Сардоба, Мирзаобод туманлари билан чегарадош. Майд. 1,5 минг км2. Аҳолиси 74,1 минг кишидан зиёд (2004). Туманда 1 шаҳарча (Ховос), 11 қишлоқ фуқаролари йиғини (Бинокор, Гулбаҳор, Зафаробод, Лахтакор, Соҳибкор, Чаманзор, Қахрамон, Туркистон, Фарҳод, Ҳавотаг, Ҳуснобод) бор. Маркази — Ховос шаҳарчаси.
Табиати. Туман ҳудуди, асосан, вилостнинг жан. қисмида жойлашган. А ельефи пасттекислик, кир, баланд адир ва тоғлардан иборат бслиб, шим.дан (250350 м) жан.га (12001600 м) кстарила боради. Иклими кескин континентал, ёзи иссиқ, куруқ, қиши совуқ. Йиллик сртача тра 15°, снв.нинг сртача траси —2°, снг паст тра —30°, июлнинг сртача траси 30°, снг юқори тра 46°. Йиллик ёғин микдори 315 мм (шим.ғарбда 200—250 мм, жан.да 400—450 мм). Ховос шамоли (Бекобод шамоли) Ўрта Осиёдаги снг кучли шамоллардан биридир. Йил бсйи срта ҳисобда 48—52 кун кучли шамол ссади, кспинча носбрь ойида бошланиб, мартда тугайди. Қишда шамолнинг тезлиги секундига 25—30 м, езда 10—15 м бслади. Шамол 1—3 кун, ҳатто 5 кунлаб давом стади. Вегетаяис даври 224 кун.
Адирлар қумтош, қум, лёсслардан ташкил топган. Жан. қисмидаги адирларнинг тупроғи сса лёсс устйда ҳосил бслган бсз, оч бсз, типик бсз тупроқлардир. Бу ерлардан баҳорикор деҳқончиликда фойдаланилади. Текисликларда бсз, оч бсз, типик бсз, стлоқи бсз тупроқлар тарқалган бслиб, деҳқончилик учун қулай. Туман Сирдарёдан чиқарилган Саркисов номидаги Жан. Мирзачсл канали орқали суғорилади. Саватсой, Сармичсой, Мсғулсой, Хсжамушкентсой, Қипчоқсой ва б.дан ҳам суғоришда фойдаланилади. Баҳорда адирлар турли стлар билан қопланади. Текислик қисмида қснғирбош, ранг, илоқ, қиёқ, шсра, шувоқ, снтоқ, қамиш, пахтатикан, итузум, шамак, ғумай ва б. ссади. Аввойи ҳайвонлардан тулки, бсри, чисбсри; қушлардан чсл бургути, лайлак, тустовуқ, ёввойи срдак; кемирувчилардан қуён, типратикан, каламуш, юмронқозиқ, дала сичқони; судралувчилардан тошбақа, илонлар, калтакесаклар ва б. бор.
Аҳолиси, асосан, сзбеклар; шунингдек, тожик, қозоқ, татар, туркман, корейс, рус, қрим татар, озарбайжон, арман, украин ва б. миллат вакиллари ҳам сшайди. Аҳолининг сртача зичлиги 1 км2га 49,4 киши (2004).
Хсжалиги. Туманда Фарҳод ГАС, Сирдарё иссиклик слектр стсси, саноат, қурилиш бошқармалари, 37 фирма ва кичик корхона, Хитой билан ҳамкорлиқяаги «ХовосФусин» қсшма корхонаси (колбаса ишлаб чиқаради), автокорхона, нефть базаси, МТЛ, узумни қайта ишлаш, ғишт заводлари, 3 деҳқон бозори бор. Туманда З ширкат, 930 деҳқонфермер хсжалиги фаолист ксрсатади.
Қ.х.да фойдаланиладиган ер майдонининг 36,7 минг га ерда деҳқончилик қилинади. Боғ, токзор, ксчатзорлар бор. 13,5 минг гектарига пахта, 11,7 минг гектарига ғалла, шунингдек, сабзавот, полиз скинлари, картошка ҳам скилади.
Туман жамоа ва шахсий хсжаликларида 17,7 минг қорамол, 21,8 мингга сқин қсй ва счки, 25,4 минг парранда, 408 от боқилади (2004).
Туман ҳудудидан Ховос ва Янгиер т.й. станяислари оркали Тошкент—Самарканд, Тошкент— Хсжанд, Тошкент — Жалолобод поездлари стади. Ховос— Гулистон, Фарҳод— Ховос, Ховос—Янгиер йсналишлари бсйича автобуслар қатнайди.
Х.т.да 2003/2004 сқув йилида 28 умумий таълим мактабида 15,9 минг сқувчи таълим одди. 2 иктидорли болалар, мусиқа мактаби, 2 касб-ҳунар коллежи, И маданист уйи, 20 кутубхона, 9 сстрада, 4 фольклор гурухлари, бадиий ҳаваскорлик тсгараклари ишлаб турибди. 9 стадион (шу жумладан, 1 марказий стадион) мавжуд. Туманда марказий касалхона, тез тиббий ёрдам, ташхис марказлари, болалар жаррохлик, реанимаяис бслимлари, юқумли касалликлар касалхонаси, 7 қишлоқ врачлик пункти, 3 поликлиникаси, шифобахш сув билан даволайдиган «Хавотоғ» санаторийси фаолист ксрсатади, 1931 й.дан «Ховос овози» туман газ. чиқади.
Қосим Ақубов.
«Ўзбекистон Миллий Аняиклопедисси»дан