Ana
(dastan)
abdulbasit abdurahman
(uyghur latin yeziqida)
Ana jenubtiki yiraq yézigha
boyun qisip barghanda xéting
pishiwatqan yobdanni qoyup
alghanse he!
Topa chiray pochtaliyondin.
Ana,
hélihem isimde,
méni yüdüp jigdiliklerde,
otun téretting.
Yürekke oxshash qizil chogh ichide,
manga kömech kömüp béretting.
Qedirlik ana,
séghinsam séni,
xet yazimen yirtiq qelbimge.
Yashinip qalding,
öyde dem alghin,
köp oylima shair oghlungni,
gerche shéirgha nan kelmisimu,
teqdirimge köp dua qilghin.
Ana,
yirtiq chapan, kirlash romiling,
yériq tapan,qotur qolliring.
Démidighu aghriq dunyagha,
qapaqtiki ashqan suliring.
Ah! Bicharimen,
qiyamettek sehrada qalding.
Ichimde bir derdlik achchiq bar:
telmürgende bichare xétim,
bilelmeysen buquldishini,
tutup turup közingge sürtüp,
esligensen sadda tarixni,
séyit nochini,
hemde uning halakitini,
ah! Nadanliq ah! Sawatsizliq.
Tün qoynigha yéziqliq xétim.
Shu tapta,
oma orup charchap ketkensen,
issiqta hem changqap ketkensen.
Su bérettim
yéningda bolsam,
oma orup bérettim yene,
qelem tutqan qollirim bilen.:
Ana,
toqumi hem linggilchiqi bar
éshikimiz hazirmu barmu?
Toquniqi, aghamchisi bar
yariyar harwa hazirmu barmu?ّّ
cha quyruqliq uruq üközning
ölishige sewepchi bolghan
qarangghu hem zey juwazxana
hélihem barmu?
Buwam ölup kétish bilen teng
toxtap qalghan ghichirlishimu,
ah qedirlik janijan ana,
ughu
meschit emes,chirkawmu emes,
xanqa emes ya tünek xana,
we yaki bir tejribxana.
Bu yurttighu yoq mozéyxana,
u peqetla bir juwazxana.
Qarangghuluq bexshende anga.-
yagh puraydu erwahlar undin,
ömüchükler saylam ötküzer.
Uning kichik tonglukchisidin
körinidu tarim ghuwa.
<<oh>> dewalghin bichare ana,
hérip ketting éghir emgektin.
Ana,
télifun qilsam yiraq sheherdin,
ulanmaydu bizning sehragha.
Umach chalghuch tutqan qolungda
tingshighuchni tutalmaysen,
ebjةx xettin bashqisi bikar,
lipapidek yépiq sehragha.
Nur dewride janijan ana,
jinchiraq bar mora béshida.
Yiraq köldin sehra qizliri
shu toshuydu yüdüp qapaqta.
Ana, senmu yashliq chéghingni
ötküzetting
mushu siyaqta.
Pütkül dunya bardur qapaqta.
Yaki dunya ashu bir qapaq.
Puraq chachar bizning sésiq köl,
paqilarning kengri dunyasi.
***********
Yamaq bolmas kona romiling,
kalichingdek yirtiq qelbimge.
Jul könglikining kebi namratliq
derd qoshidu hesretlirimge.
***********
Ana,
sen bilisen,
bizning sehragha
raghra nandek miskin qoyashning
chéchilidu sériqtal nuri,
kiselmendek dümchek daligha.
Dalidiki ishtansiz bala,
yüdüwélip yoghan zaghrini,
pada heyder yiraq janggalgha.
Ashu janggalda:
aq juwiliq xizirmu barmish,
ghayip bolghan shehermu barmish,
bekmu yirtquch éyiqmu barmish,
döwe- döwe qumluqlar ara,
burunlarda
bekmu qanliq jengler bolghanmish,
mumam shundaq
dep bergen manga.
Bekmu ichim aghriydu sanga,
közlirimdin yigha taraydu"¦
***********
Iwriq bilen taharet alsang,
paklinidu bizning qelbimiz,
paklinidu pütkül sehra
paklinidu pütkül yer shari,
xuddi mekkidek.
Yette qétim yüdüp bararmen,
séni ashu yiraq mekkige,
tartqan shu japaliringgha.
Mekke-
derexsiz makan,
leylep yürer néfit üstide.
Bizning sehra oxshimas anga,
bekmu illiq bu teklimakan.
***********
ana,
bizning sehrada
tinch okyandek yoghan déngiz yoq.
Nil deryasi kélelmes éqip.
Peqet kichik birla östeng bar,
mextumsula chéchini tarighan.
Janggalmu bar bekmu bipayan,
chin tömür batur ow owlaydighan.
Yette bashliq yalmawuzmu bar,
mextumsulani bذlap élip qachqan,
tapinidin qan shuraydighan.
Janggaldiki qumushluqlarda
nuzugumning ayagh izi bar.’
***********
Ana,
ghurbetchilik bunda hökümiran,
qonaq yérip yaghunchiqingda,
kök chamghurni qolaqlap sélip,
étip biretting yama ash bizge.
Quyup béretting öpke hésipmu,
yeyttuq biz kékirip turup,
héyit bolghandek xushalliq bilen.
Ana,
chekting riyazet,
büwi meryemdek.
Bolalmidi bu shair oghlung,
eysadek.
Kréstmu yoq qumluqta,
men mixlan'ghudek,
köp yillar mabeynide
qilip keldim sh'éir tilawet,
buqusining doqmal tighidek.
Eysa qachti süzük asman'gha,
men qachaymu teklimakan'gha.
Shunda yene
qoghlap barsa rodipay shéirlar,
tutup qoyar méni namratliq.
Men yatarmen chakilditip aghzimni,
yunusni yutqan yoghan béliqtek.
Desht chölde sekratta yatsam,
yüdüp kélip bir koza suni.
Timtamsen chaka- chak aghzimgha,
ashu puchuq nogiying bilen.
Qan — yash yighlaysen,
yaqangni yirtip,
eger men ölüp armanda ketsem.
Éngkimni qatarsen belkim,.
Öngüp ketken aq romilingda.
Yumdurarsen közümni belkim,
ashu yirik ishchan qolungda.
Peryad urup senla yighlaysen.
Yighlimaydu biwapa dunya
aran baqqan chünki sen méni,
bulimaq étip tériq unida.
Özeng yigen qorup kipekni,
manga chay bérip zaghra nénida.
Qalap qomush, paxal képekni.
Yighlima ana,
hayat men téxi,
eysamu hayat barmish asmanda
menmu hayat teklimakanda.
Ana
elley naxshangda
teswirlinidu.
Xarabi yipek yolining,
ming öyning,
qochuning,
qara xaniylarning,
yipek yoli,
bekmu uzun yol,
xuddi bizning tariximizdek.
Jiringlighan mushu yolda,
bughralarning qongghuraqliri.
Tarqatqanti yiraq — yiraqqa,
medeniyetning jewherlirini.
Emdilikte,
ah! Jénim ana,
mushu yolda heydep kélisen,
kala qétilghan yariyar harwini,
kök yantaq bésip.
Ana,
éytip béretting,
baghdat heqqide,
<ming bir kéche > chöchekliridin.
Tingshar idi güdek shairing,
aq sütüngning lezziti kebi.
Baghdat,
chöchektiki güzel bir sheher.
Dawami bar ghemkin chöchekning,
tügitelmey ketken shehrizad,
emdilikte,
baghdattiki chöchekchi momay,
chöchek éytar yéngidin yéngi,
yézip qoydi bir nechche toplam.
Urush bilen pars qoltuqi,
qaghjiraydu susiz kerbala.
Zer qaqshaydu balisiz ana.
Yügüreydu uyaq buyaqqa,
yétim qalghan nechche ming bala,
baghdattiki kattibashlarning
chöchek bilen xushi yoq belkim.
Qan yash yighlap chöchekchi momay,
izdep yürer hesen- hösendek-
ghayip bolghan ballirini,
chöchektiki güzel baghdatni,
is — tütekte qalghan zémindin,
éh! Qaydisen insanperwerlik,
bolup kettighu dunya biwapa.
Baghdat,
porux isi qaplighan zémin,
sözlep bergin tinchliq heqqide,
qaytalmaysen emdi chöchekke.
***********
Ana
bekmu chigish
bu qelbim méning,
kirsitisen ottura sherqning,
pelestinlik bir bengbash yigit,
anisini yalghuz qaldurup,
urushqa bérip
ölup kétiptu,
némidigen tash yürek u he,
yighlighandu ghérip anisi,
ölüp ketse yurek parisi.
Minglap ana qan yash yighlishar,
ölüp ketken ballirigha,
urush dégen shundaq dehshetlik.
***********
Ana-
ana üchün weten bir bala,
bala üchün weten bir ana,
shunga deymiz tinchliq yaxshi.
Her kishining wetini bolsa,
uni shundaq quchaghlap söyse,.
Ene shudur tinchliq dégen,
ene shudur qurban bérish hem,
ene shudur wijdan digen.
Shudur yene weten oghlani.
Weten,
ana séning yaxshi ghemxaning,
weten bilen tende dermaning,
men séningki omaq wetining,
men oxshaymen
chöchikingge uyghurning,
sen izdeysen chöchekliringdin,
manga oxshash omaq wetenni.
Weten,
kirpikingde tüneydu,
qush chujisiidek.
Ana,
namaz shamni oqup bolupla,
ching taqighin ishikliringni,
yoghan dem bilen.
Hushyar bolghin qotanliringgha,
éshek harwa, toqumliringgha,)
palta,keke,'otunliringgha,
öshke, oghlaq, paxlaniliringgha.
Bizning yurtta yoqtur oghriliq,
biraq yaman ashu yoqsuzluq.
Eger birer délo yüz berse,
saqchi kéler bekmu kéchikip.
<towa> deyli,
ah! Yoqsuzluq kömech nan kebiy,
yurikimni puchilap qoydi.
Aghrip qélish bekmu xeterlik,
yéqin jaydashipaxana yoq,
peqet birla kona daxan bar
düs qachisi bekmu köp,
dawalaydu diagnozsiz,
rétsipi yoq dorilar bilen.
***********
Ana,
teklimakan-
bekmu yiraq igiz binadin,
bekmu yiraq sheherliklerdin.
Egip yürer qatmal namratliq,
shadliqi yoq topiliq bazardin.
Téléwizordin körünmes esla,
lengpungchning ebjeq harwisi,
toqsen yashliq dongghaq mumayning,
jigde shéxida etken hasisi.
Yüzlirige is ornap ketken
kawabchining jarqirashliri,
ghiribane pulsiz bazarda,
döwilinip sétilar adem,
xupiyane sétilar iman.
Xéridarsiz sawatsiz baqqal
baj heqqige pul tapalmisa,
qilinidu méli musadir.
Xilwettiki yamaqchi boway,
chem salidu kona ötükke,
yarimaydu futu süretke.
Buyaqlargha kelmeydu héchbir,
bopkisida rast — yalghini bar,
bek sipaye ishqiwaz muxbir.
***********
Ana,
bizning yurtta-teklimakanda,
halsiraydu qoshtiki kala,
qirqiraydu böshükte bala.
Pitirishidu terep — terepke,
ghaljir ittin hörkigen pada.
Qorunidu shunche uyatchan
qiz balidek yüreksiz dala.
Bu dalida adem bek tola.
Ghichirlaydu topiliq yolda,
maysirighan yaghach hariwa.
Ishtan béghi sanggilap qalghan
tizi yirtiq yéling ayagh bala:
yüdiwélip kona poxchini,
uqumaqta mushu sehrada,
momisining chöcheklirini
u tingshaydu kolup aldida.
Tingshap- tingshap uxlap qalghanda,
körer téxi shirin chüshlerni.
Chiqiwélip uchar gilemge,
körüp kéler güzel sheherni,
tépiwalar gahida téxi,
xasiyetlik <or toqmaq>nimu,
uchrap qélip chin tömür batur,
bérer anga <misran qilich>ni
Ana,
séyt nochi heqqide ,
bekmu tola sözlep bérisen,
epsus, bilmeysen
sipartak heqqide.
Spartak,
géladiyator,
ajayip shexs.
Qolluq kishenlirini -
chéqip tashlighan.
Ézilgenlerni
hörlükke bashlighan.
Quldarlarning qanliq qamchisi,
qullarning qizil qanliri,
eng wehshiy géladiyatorlar sehnisi,
spartakni tawlighan,
qan, qamcha,yash, hörlük naxshisi,
azab, ölüm yandiship kéler,
erk üchün bedeldur shular.
Ah! Jénim ana,
boyun qisip qulluq bildürse,
ötmüshte kimmu ezmigen deyse.
Rohiy qolluq eng bichariliq,
nadanliqtur uning zenjiri,
spartak -
ajayip shexs,
oxshimaydu
séyt nochigha.
***********
Ana,
teklimakan
jaynamizingdek ulugh bir zémin.
Sükünatta durut oquydu,
uningdiki barche mexluqat.
Qum baghrida séning bir kepeng,
kepengde bar qazan- qumuchung,
sapal qachang, yaghach qoshuqung,
isliq mora, qiysiq ochuqung,
mora béshida sapal chirighing,
sanga hemra bir yaghunchiqing,
supurangda taxta- noghuchning,
söyümlüküng yuwash müshüküng,
bizni baqqan kona böshüking,
öngüp ketken yoghan ötüking,
qozuqtiki körpe tumiqing,
ochaqtiki qara chögüning.
Tekchengdiki birla cheyniking,
ah!
Ghérip ana-
shudur séning turmush buyuming.
Dok bolup ketken uzun ömrüngde
shudur séning tapqan — tergining.
Uyqudiki kiroren xanish
körgenmidu séni chushide.
***********
ana,
tokyo bekmu yiraqta teklimakandin.
U- yalangbash sheher,
oxshimaydu chimen doppidek
sadda qeshqerge.
Töt ming yilliq kiroren xanish
tokyodiki ésil muzéiyida
tonushup qaptu yapunlar bilen.
Niyediki xarabe sheher-
qum astida qaptiken ejep!
Tarix,
shundaq rehimsiz.
Uning yoghan,kalampay chaqi,
yanchiwetti yipek yolini,
bostanliqni, güzel sheherni,
tinch chölni — teklimakanni.
Ana,
anilar ulugh büwi meryemdek,
anilar bar sachir xanimdek,
ulugh ülge kyori xanim,
anisi bar niyotonningmu,
hemme insan balidur bala,
balisidur hawa anining.
Hawa ana emgek qoynida
tughup qoydi hemme insanni,
<mana men> dep japa- musheqqet,
tashlinidu ana aldigha.
Ana,
sachir xanimning -
bekmu ésil dachisi barmish,
séningmu bar dachidek kepeng.
Barmish yene shahzade oghli,
séningmu bar bir shair oghlung,
sachir xanimmu özige xanish,
sen xanishi teklimakanning ,
séning anang kiroren xanish.
Chünki sen-
güllendürdüng müshü diyarni,:
tirishiting — tirmashting bir ömür,
qaghjirap ketken mushu zéminda.
Yalingayagh qiziq qumlarda,
chépip yürüp yantaqliqlarda.
Sining teringde-
su ichken zémin.
Men-
séning erke, omaq shahzadeng.
Ana,
chüshkünlükte naxsha towludum,
jenubtiki kona restide.
Bolmas iken roh oyghanmisa,
barghu téxi doqmal boqusa.
Tereqqiyat-
oyghinish-
chéqip tashlar
axr nadanliq zenjirini.
Silkin'gende muqeddes zémin,
tebir bérer namratlar
ketkinide chöchüp oyghinip.!
Ana shunda méni izdeysen,-
péshanemge söyüp qoyushqa
men kélimen aldinggha,
yépinchaqlap shéirlirimini,
sen körisen hesretlirimni,
quchiqingda yighlap kétimen,-
men anglaymen,
yürikingning boquldishini,
yüriking
hötme töshük-
jul bolüp ketken tarix bétidek.
Elley naxshang-
séhirlik bir küy,
qaplap ketken teklimakanni.
Tola tingshap ashu naxshini,
buwaq bolüp kettuq hemmimiz.
Qedirlik ana,
men séningki omaq bowiqining.
Ana,
cheksiz bu alem,:
güzel kélechek,
armanlirim köp,
yetsem deydighan,
bar hem mende shundaq jasaret.
Afriqida négir animu,
söyünidu qabil balidin.
Bekmu qeyser yehudiy ana,
bilm bérer oghlanlirigha.!
Edeplikitur ereb anilar,
exlaq bérer ballirigha.
Bek méhriban yapon anilar.
Wetenperwer démek balilar.
Ana menmu tileymen sendin,
baturluqni, jenggiwarliqni,
dua qilghin bekmu köp
manga bergin ümidwarliqni,
imanimni — rohimni paklap
jaka qilay ademlikimni.
Ah! Jénim ana
aman bol ana
men séningki ümidwar oghlung.
