Хат стмишда қолдими? Мен ва уйим орасидаги масофа 500 километрлар чамаси. Бу ерда каминани боғлаб турган сгона сабаб сса адабиёт. Андигина ишдан бсшаб, оромкурсига стирдим. Дсстимга қснғироқ қилишим керак. Ҳозир бармоқларим аллақачон ёдлаб олган рақамларини бирин-кетин тин олмасдан босади-ю, бироз жимликдан кейин олисларда мудраб ётган телефонингни ларзага келтиради. Орамиздаги масофа тобора қисқариб борар, ҳозир айтилажак одатий ссз ҳаммасига бир зумда нуқта қссди. Буёғи ҳамманинг оғзидаги гаплар. Ҳар гал мен шу ссзларни сқинларим учун сна бир бор такрорлашга мажбурман. Ҳарчанд уринмай, қулоқ срганган айрим жумлалардан воз кеча олмайман. Салом, аввало Худонинг қарзи. Ундан кейинги ҳолат умумий гаплар. Аҳволларингиз схшими, чарчамаспсизми, менинг ишларим схши"¦
Тунов кунги суҳбатимиз ҳам шундай бошланган сди. Зерикарли ҳолат. Озми-кспми адабиёт кишиси бслганлигим учун менда бундай ҳиссиёт тезда уйғонади. Шунинг учун сенга хат ёзмоқдаман. Гарчи ХХ1 асрда сшаётган бслсакда"¦ Столим устида турган бежиримгина телефон устимдан кулгандай бслади.
Бир сйлаб ксрайлик. Айтмоқчи бслганларимизни қанча қисмини телефон орқали айта оласиз? Шундай ссзлар бсладики, уларни айтишдан ксра ёзиш осонроқ. Техника ҳарчанд уринмасин бир одамга хос ҳис-туйғуларни иккинчи бир кишига етказишга ожизлик қилади. Худди шу мавзуни таниқли адибимиз Тоҳир Малик сзига хос услубда қаламга оларкан, кснглимдаги сшириб бслмас иқрор танимни қуршаб олаётганлигини сезиб турдим:
"œТелефоннинг совуқ симлари фарзанднинг ота-онага меҳрини етказиб бера олмайди. Ошиқнинг маъшуқасига бслган севги оташини ҳам етказишга ожиз. Бу вазифани оқ қоғоз ва қалам уддалайди. Гарчи қоғозга тушадиган ҳарфлар ҳам совуқдай туюлса-да, бу ҳарфларда меҳр олови мавжуд. Бу олов тафтини мактуб сқиётган одам ҳис қилиб туради. Аммо"¦ афсус шуки, шу бир неча сатрни ёзишга қунт қилмаймиз, фаросатимиз етмайди"¦ Байрамлар стади, мактуб йслламаймиз. Туғилган кунлар стади, мактуб ёзишга тоқатимиз йсқ"¦ Аима бу? Қалбимиздаги меҳр булоғи қуриб борсптими? Аллоҳ сақласин!"
Мазкур сатрларни сзингизга атаб ёзилган очиқ хат, деб қабул қилинг ва охирги марта кимга, қачон хат ёзганингизни сслаб ксринг. Орамизда ҳаёти давомида бирон марта мактуб ёзмаганлар ҳам бор. Азизлар, бир неча дақиқа кундалик ташвишларни четга қсйинг-да, қоғоз ва қалам олиб сқинларингиздан бирига хат ёзинг. Орамизда бошқалардан хат олса-да, жавоб қайтармаганлар ҳам бор. Сиз сса жавоб ёзиб муштоқ кснгилларга қувонч юборинг"¦
Билсанг, хат ёзиш ҳам бир санъат. Адабиёт оламида ёзилган айрим мактубларга ҳозирда ҳам юксак асар даражасида қаралади. "œҒазал мулкининг султони" Алишер Аавоий 88 мактубни сз ичига олган "œМуншаот"ни дунёга келтириб, бағост гсзал юмуш қилганликларини снди тушунгандайман. Мени хавотирга солаётган ҳолат бир-биримизга хат ёзмаётганимиздир. Баъзида кимдир менга хат юборишини истаб қоламан. Аомимга юборилган номани хаёлан сқигим келади. Аввало унда мен таниган кишининг нигоҳлари, ёзуви бор. Мисралардан унинг қиёфаси ксз олдимга келади.
"œЎткан кунлар" да Отабек ва Кумуш бир неча бор мактуб орқали ссзлашадилар. Балки, Қутидор замонида усли алоқа воситалари бслганида сди, Ҳомид Отабекнинг номидан сохта хат ёзолмаган бслар сди, сҳтимол. Аима бслганда ҳам нозик, қочиримлар шодасидан тузилган сатрларни телефон орқали айтиб бслмаслиги рост.
Қуйида асардан олинган икки мактубни сринмасдан ёзишга қарор қилдим. Чунки ана шу парчани сқиб, ҳар доим ҳайратга тушардинг:
"œВафосизға. Мен сзимнинг бу мактубимни ксз ёшларим билан ёзаман. Аегаки, ҳозирда маним ёлғизгина ксз ёшларимгина смас, бутун борлиғим сиёҳдир. Мен снди оғизлардағи "œвафо" ссзига ишонмайман. Чунки мен сзимнинг вафосига ишонганим йигитдан улуғ вафосизлик ксрдим. Устимдан ксзларимни очолмайман. Аегаки, еру ксклар, тоғу тошлар ва дунёдағи барча нарсалар манинг алданғаним учун кулиб масхара қилгандек қарайдилар"¦ Бу кунимдан, бу ҳасратимдан қутилиш учун мен сзимга ажал чақираман. Лекин ажал ҳам мен шсрликдан нафратлангандек, гсё ул ҳам менга вафосизлик қиладир.
Бегим, гарчи аччиғлансангиз ҳам айтишка мажбурман: сизда виждон, инсоф, раҳм, ваъда, вафо, схшилиқни билиш, боринг-чи, одамгарчиликдан ҳеч гап йсқ смиш. Билъакс сиз: хийлакор бир тулки, оғзи қон бир бсри, раҳмсиз бир жаллод, устсиз бир йигит!
Сизни хийлакор дедим: ссингизда борми, содда отамни, гсл онамни қандоғлар қилиб алдадингиз? Адингизда борми, шамъ ёнида мени алдаб айткан ссзларингиз, берган ваъдаларингиз, "œманим орзум" деб қилган хитобларингиз, тсккан ксз ёшларингиз?.. Бас, бу хийлалар, бу макрлар сиздан бошқа кимда топилсин?
Сизни оғзи қон бир бсри дедим: чунки сизда раҳм йсқ. Сиз сзингизнинг заҳарлик тишларингиз билан мазлумлар ксксини, баёвлар бағрини чок стасиз; снги очилган гулларни, снди бош тортқан лолаларни вақтсиз сслдирасиз, очилиб битмай слдирасиз!
Сизни устсиз дедим: илгари ваҳшатингиз билан сзингизнинг ҳаққингиз битканлигини билатуриб ҳам сна услмай-қизармай виждонсизлар амрини берасиз ва устсизлиғингизни сна бир қат ортдирасиз!
Мен сизнинг баъзи бир даъволарингизга ҳайрон қоламан: отам Тошкандда скан чоғида бу гапни айтишка услған смишсиз"¦ Гсё бунинг ила номуслик бслиб ксринмакчисиз шекилли?!
Онам баъзи вақтларда:
Янги ёр топқанда дсстлар, сскидан кечмоқ керак,
Аскини слган санаб, латта кафан бичмоқ керак,
байтини сқуб қсср, мен бслсам ул вақтларда бунинг маъносига тушунмас сдим. Аммо"¦ снди бу байтни кимга айтилганига ва унинг маъноларига хсб тушунмакдаман. Ташландиқликнинг сснг стинчи қилиб сиздан шуни ссрайман: учунчи ёр топқанда иккинчи бечорага ҳам шундай устсизлик қилинмаса сди. Бу тилагим учун ажабланмангиз, чунки, "œпичоқни сзингга ур, оғримаса сзгага сол", дейдирлар.
Сизга снги ёр, менга устсизликнинг қурбони бслиш муборак. Кумуш смас, Тупроқбиби ёздим 17 жавзо, 1265 йил, Марғилон."
Хатни минг дил қийноғи ила сқиган Отабекнинг мактуби ёдингдадир:
"œУмидим юлдузи, орзум чечаги, ҳаётим тиргаги Кумушимга!
Кинос ва аччиғлар билан тслиқ бслган мактубингизни олдим. Хатни ёзган чоғингизда тамом бир ст ичида, ғазаб денгизида сузганлиғингиз гавдаланиб ксз снгимдан стдилар. Ўтдиларгина смас, ҳатто менга шунчалиқ таъсир стдиларким, гсё маликасининг ғазабига учраған қул қай даражада сс-ҳушидан айрилса, қилар ишидан, сйлар сйидан снглишса, манинг-да ҳозирги ҳолим бунинг юз даража юқорисиға етди. Тсғриси, заҳар олуд мактубингизга одамларча тушуна олмадим ва тушунишка ҳам лузум ксрмадим, чунки ғазаб устида айтилган ссзлар ақлли кишиларча лойиқи муҳокама ва мутолаа бслолмас. Гулхандан сснг аланга ҳисобини ҳеч бир вақтда олинмас. Лекин мактубингизнинг бир срнига нима маъно бериш учун тамоман ожиз қолдим: "œИлгари ссзингиз билан сзингизнинг ҳаққингиз битканлигини билатуриб ҳам сна услмай, қизармай виждонсизлар амрини бериб қсссиз-да, устсизлиғингизни сна бир қат оширасиз..." ва "œОтам Тошканда скан кезда бу гапни айтишка услған смишсиз", "œгсё бунинг билан номуслик, устчан бир йигит бслиб ксринмакчисиз шекиллик?!"
Бу ссзларингиз билан нима демакчи бсласиз, танингиз соғми? Дуруст, мен отангизга бирга кеталмаслигимни, чарларни уч-тсрт кун кутиб қолишимни бир неча вақт айталмай юрдим ва ниҳост, отангиз кетишка рухсат ссрай бошлагач, отам орқалиқ узримни айттирдим, бас, бунда қандай устсизлик бслсин, гумонимча иситмангиз қаттиғ ушлаган ксринадир ва бу телбаларча мактубингизни иситма орасида ёзғон схшайсиз.
Мактубни иситма орасида ёзғанингизға тамоман қаноат қилдим. Шунинг учун сизни айблашка ҳаққим йсқ, ҳам сиз маъзурсиз. Бу кинос ва заҳарлик мактубни ёзишка сизни мажбур сткан, мени ҳийлакор тулки, оғзи қон бсри, устсиз йигит"¦ ва тағин алла қанча мартабаларга миндирилишларимнинг бош омили албатта отангиздан ҳам сшиткан бслсангиз керак, шу кунгача чарлар балоси билан тутқун бслишим орзу-ҳавас қайин отасининг оғриб ётиш шумлигидир. Аиҳост, сизнинг аччиғ хатингиз баракасида бу кун чарлар хабари ҳам келиб қолди. Сиз манинг бу хатимни сқуб гуноҳларимни срлақаб турган кезларингизда, албатта ман Марғилон йслида бслсам керак. Онангизнинг сқуйтирған байти манинг шаънимга тамоман тескари, чунки ота-она орзуси ҳеч вақт снги ёрлик вазифасини стай олмас ва ҳамиша бошқаларнинг орзу-ҳаваси бслиб қола берар. Сиз сзингизни тупроқ билан тенглашдирмакчи бслғансиз, лекин ман ҳозир Кумушка ҳам қаноатланмай Олтинбиби деб атамоқ фикрига тушдим"¦ Борлиғим муҳаббатингиз алангаси билан туташқани ҳолда завжангиз:
Отабек 26 жавзо, 1265 йил. Тошканд."
Хатни сқиганингдан сснг сенинг ҳам кснглингда аллақандай мулоҳазалар уйғонганига шубҳам йсқ. Менинг рақамимни теришга шошилма. Ахир мактубнинг қандай кучга сга сканлигини мендан ксра схшироқ биласан. Ан дафтаримга сзинг айтган мисолларни доим ёзиб борардим:
"œБилиб қсй, гарчи мактуб тезкорлиги жиҳатдан замонавий техникаларни ортда қолдира олмасада, маъно ксламдорлиги билан ҳамон у биринчи. Мумтоз адабиётимизда ҳам нома ёзишнинг сзига хос сир¬¬-асрорлари мавжуд бслиб, у шахснинг маънавий дунёсини белгилаб берган. Узундан-узоқ жумлаларни ҳамма ҳам ёза олиши мумкин. Аммо масаланинг туб моҳисти қанча ёзишда смас, қандай ёзишда. Ахир айтишадику, юрак қони билан ёзган одам узоқ ёзолмайди. Аома буюк кишиларнинг ҳам ҳаётида муҳим аҳамистга сга бслганлиги сенга снгилик смас. А ассомнинг сз ҳамкасбига ёзган мактуби билан ёзувчининг шоирга ёзган ёзишмалари орасида каттагина фарқ бор. Чунки улар сзларигагина тушунарли бслган оҳангда ссзлашадилар. Файласуф сз дсстига хат юборар скан, унда шундай ссзлар ёзилган сди: "œДсстим, мени маъзур тут. Вақтим кам бслганлиги учун узоқ ёзиб юбордим"¦ ". Деҳқон бу ссзларнинг маънисига етмаслиги мумкин. Чунки жумлалар анчайин фалсафий. Шу сринда деҳқоннинг бирор ёзишмаси файласуф учун қизиқ туюлмаслиги мумкин. Аммо тарихда шундай номалар борки, унинг ичида соддаликка аралашган мулоҳазалар ётади.
Аақл қилишларича, Амир Темур Аронга қарши юриш бошлаганда, Исфахоннинг қамали кспга чсзилиб, қсшинни озуқа билан таъминлашга маблағ етишмай қолади. Аиҳост, Амир Темур Самарқандга чопар йсллаб, Сарой Мулкхонимга мактуб жснатади. Мактуб қисқа бслиб, «Қсшиннинг заҳираси тугади, хазинадан зар юборинг», дейилган сди. Сарой Мулкхоним мактуб мазмунидан огоҳ бслгач, мактубнинг орқа томонида «Улуғ Амир, зарингиз тугаган бслса, сиёсатингиз ҳам тугадими?» деб ёзиб, чопар орқали жснатади.
Темур мактубни олгач, Сарой Мулкхонимнинг киносли замзамасини сйлаб-сйлаб, ниҳост бир қарорга келади: Лашкаргоҳда ссйиб ейилган қсй, қорамол, от ва тус сускларини сша куниёқ йиғдириб, турли ҳажмларда қирқтириб, катта ҳажмдагисига катта қиймат, кичигига кичик қиймат белгилаб, унга пслат муҳрини қиздириб, тамға бостиради ҳамда пул срнига муомилага киритишга фармон беради. Аатижада, қсшни шаҳар ва қишлоқларда суск пулга қсшин учун озиқ-овқат сотиб олинади. Тез кунда Исфахон таслим бслгач, суск пуллар зар билан алмаштирилади...".
Менга нимадир демоқчи сканлигингни снада кспроқ ҳис қилиб борспман. Ауқта қсйдим. Ҳозир ушбу номани канвертга соламанда, сен томонга йсллайман. Балки срта-индин жавоб ёзиб қоларсан"¦
Бобур АЛМУА ОД
«Интернет журналистлари» жамоаси аъзоси
www.fikr.uz dan olindi