«Шу нуқтаи назардан қаралса, фантастиканинг дастлабки намуналарини сртакларда ксрамиз. Ўзи учар гиламлар, ойнаи жаҳон каби тасаввур мевалари сртаклар, афсоналардан ёзма адабиётга ҳам ксчган. Жаҳон адабиётида Гомернинг «Илиада»сида, Овидийнинг «Метаморфоза»сида, Франсуа А абленинг «Гаргантюа ва Лантагрюсл»ида, Алишер Аавоийнинг «Фарҳод ва Ширин»ида ва сна шу каби юзлаб асарларда, ҳамда «Маҳабҳорат», «Минг бир кеча» каби асарларда фантастика унсурларини учратамиз. Йиллар стгани сайин, илм-фан ривожлангани сайин фантастика жанри шаклланиб борди. Бошқачароқ айтилса, илмийлашиб борди. А­нди шунчаки «учар гилам» смас, сн саккиз минг оламни айланиб чиқа олувчи фазовий кемалар тасвирланадиган бслди. А­нди шунчаки қиёмат смас, сдро урушининг азобли оқибатлари инсон қисматларининг тасвирлари орқали баён стилспти. А­нди «бир бор скан, бир йсқ скан», тарзидаги гаплар билан китобхонларни ишонтириб бслмайди. Азувчи йигирма бешинчи асрдаги воқеага сқувчини ишонтириши зарур. Бунинг учун фақат бадиий адабиётга доир маҳорат смас, аниқ фанлар тарихи ва келажагидан ҳам билимга сга бслишлик талаб стилади» . (Тоҳир Малик. Танланган асарлар. Еттинчи жилд. Маърифий суҳбатлар. Фантастиканинг ватани — Шарқ! Т.Шарқ АМАК 2008 йил. 228-бет.)

      Бироқ бу жанр фақатгина сзининг мақсади бслмиш — сша илмийлик, фан техника тарраққиёти, роботлар, шарпалар олами, рухлар билангина  чекланиб қолмайди. Балки унинг таг замирида снг биринчилардан бслиб, инсон, одам ва унинг қалбининг туб-тубларидаги орзулари, истаклари ётади. Ҳар бир фаннинг сзига сраша обеъкти бслгани каби адабиётнинг ҳам обеъкти мавжуд бслиб, у ҳам бслса — ИАСОАДИА . Юқорида келтириб келтириб стган гапларимизга далил-исбот сифатида биз, бевосита барчамизга маълум ва машҳур бслган, ардоқли адиб — Тоҳир Маликнинг фантастик жанрдаги асарларига мурожаат қилиб, жумладан унинг «Девона» номли фантастик асари ҳақида бақадри имконист ссз юритмоқчимиз.

        Тоҳир Малик биз снги авлод нафис адабиёт муҳлисларига, жумладан кспчиликка, асосан, сзининг детектив жанрдаги сратган асарлари билан машҳур. Бироқ, адиб биргина детектив смас, балки кспгина маърифий, ҳажвий (Йсққулобод ҳангомалари туркумидан), ва фантастик жанрда ҳам баракали ижод қилган ҳассос адиблардан. Мисол тариқасида 70 йиллардан кейин адибнинг: «Ҳикмат афандининг слими», «Фалак», «Тириклик суви», «Заҳарли ғубор», «Чорраҳада қолган одамлар» (ҳозирда «Девона» номи билан қайта ишланган), Сомон йсли слчилари (ҳозирда «Даврон» номи билан қайта ишланган) каби илмий, адабий, тарихий-фантастик тарзда сратилган асарлар, сша даврда сз китобхонларини топган ва ҳозирда ҳам шундай бслиб келмоқда. Адибнинг асарлари (десрли барчаси)да биринчи галда инсонлар сртасидаги соф инсоний фазилатлар, бир-бирига бслган меҳр, садоқат, оқибат, муҳаббат, софдиллик каби бир одамда мавжуд бслиши мумкин бслган гсзал ҳислатларни моҳирона талқин қилишга уринган ва бунга сришган ҳам. Жумладан фантастик жанрдаги асарларида ҳам. Ҳақиқатда меҳр-оқибат деб аталмиш бу — ботиний туйғу дунёнинг устуни, кишилар сртасидаги, уларни бир-бирига боғлаб турувчи ксринмас ришта, десам хато бслмас фикри ожизимча. (Ҳаттоки бу нарсага гувоҳ бслган сзга, Танг сайёраси слчиси — А ҳақ ҳам ерликлардаги бу ҳислатдан сзгача таъсирланади.) Асар воқеаларининг бир қисми Бухорода, асосий қисмилари сса водий (Булоқбоши, Марғилон, Азёвон)да бслиб стади. 

           Каллаи саҳарлаб соқчилар, жарчилар томонидан Бухоро салтанатида "œШаккок" пайдо бслгани, Вобкент минорасининг устида тик юргани, амр ҳукми билан бугун унинг улкан минорага рспара қилинажаги фуқароларга маълум қилинди. Аиҳост оёқ қсллари кишанланган "œшаккок"ни келтирадилар. Баланд бсйли, елкалари кенг, ксзларида ст чақнаб турган сарпойчан бу одам аравадан бамайлиҳотир тушиб минора томомн юрди. У кишанлар ечилишини ҳам кутмай минора сиртига оёқ қсйди. Қадди бир оз қислашди, кейин ростланди. Кишанларни шарақлатганча тик юриб кетди. Ажабланган халқ орқа кетларига қарамай қочадилар. Фақатгина довдираган икки-уч аскар қолади ҳалос. Бироқ унинг ҳаракатларида тажовуз сезилмайди. Кулимсираганча аравага стиради. Тағин уни зиндонга олиб кетадилар.  Бироқ сртасига « - зиндонда ётган одам смас — Иблис! Соқчиларни жоду қилиб, уларни сзининг срнига қсйиб, қочиб қолганмиш», таҳлитдаги миш-мишлар оқими шаҳар бсйлаб тарқала бошлайди. Айни палла шахарда алғов-далғовликлар бслаётганда осмонда сша шаккок — сомон йслидаги Танг сайёраси слчиси Лукн ҳамда шериги А ҳақнинг космик кемалари сз сайёралари томон учиб борарди"¦

       "¦ Тобора тугаб бораётган Танг  сайёраси донишмандлари сзларининг юртларининг кейинги тақдири ҳақида қайғура бошлайдилар ва Фид исмли бир донишманд симметрис қонунига биноан қуёш системасида атмасферасида сув мавжуд бслган, Тангликларга мос келадиган сайёрани топади ва унга сз слчилари — Лукн ҳамда А ҳақни жснатади. Сафар йигирма икки йил  деганда томомланади ва шу муддат ичида сз сайёраларига қайтадилар. Бироқ барибир икки киши — иккита олам, иккита дунё. Дунёқараш, фикрлаш ҳар хил. Жумладан бири схши бслса бири — ёмон. Лукнда ерга нисбатан ёмон фикр уйғонади. Бу сайёрани зудлик билан сзлаштириш керак, фан-техника умуман ривожланмаган, одамлари оми, уни устига нуқул бир-бири билан уришаверади, деган фикр юритар, у ерда ётган тошнинг фақатгина усти смас, балки таги ҳам бор сканлигини билмасди, ҳоҳламасди ҳам. А ҳақ сса мутлақо бошқа фикрда сди. Унга ердаги одамларнинг бир бирларига бслган меҳр, оқибат, муҳаббат, садоқат, вафо каби ботиний туйғуси бошқача таъсир қилади. Ҳолбуки Тангда бундай ҳолат йсқ, бслмаган, бслмайди ҳам. «Юксалиш учун сшаш, сшаш учун юксалиш керак». Уларнинг шиори ана шундай сди. Бошқача бслиши ҳам мумкинмас. Сайёрада десрли дараҳт қолмаган. Ҳаттоки, одамлари қушларнинг овозларини ҳам тамомила унитиб бслишган, дарёда балиқ деган маҳлуқ сшашини ҳам ссдан чиқариб бслгандилар. Улар фақатгина тараққиёт, тараққиёт, дердилар ҳалос. Бир-бирига жипслаб қурилган, хатто ҳаво юрмас иморатлар, ер кстармаганлар сса осмонда, учар кемаларида сшардилар. Улар булутларни тссиб қсйишган. Ер сайёрасининг ҳолатини ксрган А ҳақ уз юртига қайтганидан кейин бундай ҳолатлар ёқмайди. Чунки ердаги ҳаёт бошқача. Умри битиб қазо қилган одамнинг жаназасига етти маҳалла наридагилар келишади. Тангдачи?

      "œ — Тангда муҳаббат уйғонса сди... Ерда юрганида кснглида туғилган бу илинжи унинг тинчини олгани учун "œмуҳаббат ҳиссини қандай уйғотиш мумкин?", "œТангликлар севишга, севилишга қодирми?" деган саволларга жавоб излар сди.
"œҲсш сзинг сева оласанми? Муҳаббат нималигини биласанми? Ерликлар каби муҳаббат йслида сзинингни қурбон қила оласанми?.." деган саволлар гирдобида қолар сди. У хотини билан стган дамларини, сғлининг гсдак чоғларини қайта-қайта ссалар, ораларидаги муносабатларда меҳр бслганми, бслмаганми, аниқлашга тиришарди. Муҳаббат уйғонган тақдирда муносабатларнинг қандай сзгаришини чамаларди. Ҳар қанча сйламасин, жумбоқларга ҳар қанча жавоб изламасин, пуч ҳаёлллардан нарига ста олмас сди. "œЕрликларнинг ҳис-туйғулари бошқача сди..."
У фақатгина сзининг ссси кемаси ичидаги ген камерада ерликларга мослаштирилган қиёфаси билан смас, балки қалби билан ҳам мослашиб бслганди.  Тоҳир Малик. Танланган асарлар. Биринчи жилд.  "œДевона" қисса Т.Шарқ АМАК 2006 йил. 229-бет.       
         
         Маърузамизга муҳтасар ҳотима ссаб, хулоса қиладиган бслсак, фантастик асарлар ҳам  инсонларни софдилликка, сзгуликка чорлайди. Исбот тариқасида ёзувчи Тоҳир Маликнинг ижодига тсхталиб стдик. Адиб асарларининг бош марказида — инсон ва унинг руҳий кечинмалари туради. Зероки адабиётнинг обеъкти — инсондир. Азувчи ана шу қоидага тслақонли амал қила олган.