Шу билан инсонистнинг валий неъматчиси Франяуа Аппер кашфиёти сз йслига катта аҳамистлилигини тан олишимиз билан бирга, сна шуни баён қилишимиз зарурдирки, масаллиқларни узоқ вақт сақлаш борасида инсонист пазандалик санъати келиб чиққан ибтидоий жамоа тузумидан буён бош қотириб келади ва анчагина натижаларга сришган. Чунончи сутдан қатиқ ивитиш, сузма қилиш ва қуртоб тайёрлаш, гсштни тузлаб сақлаш, шабадада қоқлаш, қовурдоқ пишириб сақлаш, қази қилиш — буларнинг бари консервалашдир. Шунингдек мевалардан қоқи тайёрлаш (туршак, олма қоқи, майиз, олча ёки олхсри шарбатидан қоракат тайёрлашлар), сабзавотларни тузлаш (шср карам, шср помидор, шср бодринг ва ҳоказо мевалардан мураббо пишириш ҳам ва бошқалар) консервалаш турларидир. Бинобарин, жаҳондаги барча пазандалар масаллиқларни узоқроқ муддатга сақлашнинг бир неча муҳитлари мавжудлигини аниқлаганлар. Булар а) иссиқлик муҳити: олов ёки қуёш ёрдамида қуритиб сақлаш, б) совуқлик муҳити: музлатиб сақлаш, в) шср муҳит: тузлаб сақлаш, г) нордон муҳит: сиркалаб сақлаш, д) аччиқ муҳит: масаллиқларга қалампир, мурч ва майдаланган саримсоқ сепиб сақлаш, с) ширин муҳит: меваларга шакар қсшиб қайнатиб (мурабболар) сақлаш, ж) ҳавосиз муҳит: масаллиқлар сақланадиган идиш (жой) вакуумдан иборат бслса ҳам микроорганизмлар ривожланмайди, и) соф ҳаволи муҳит: ҳавоси тоза, беғубор, чангсиз кислород ва азонга бой жойларда (масалан тоғли жойларда) ҳам масаллиқларни анча узоқ сақлаш мумкин.
Қизиғи шундаки, Ф. Ангельс масаллиқни узоқ сақлаш усулини ихтиролар қаторига қсшади. У сзининг «Табиат диалектикаси» асарида срамизга қадар 200 йилдан то срамизнинг XVI асргача стган давр ичида қилинган кашфиётларнинг рсйхатини келтиради. Шулар орасида XIII асрнинг иккинчи срмида кашф стилган «балиқ тузлаш»ни ҳам келтириб, бу худди соат, дурбин ва компас каби ихтиролар сингари аҳамистли сканлигига ишора қилади. Зотан бу жуда тсғри, чунки узоқ сафарларга борган денгизчилар ва сайёҳлар учун соат, дурбин, компас қанчалик зарур бслса, озиқ-овқатни бузмай узоқ сақлаш ҳам шу қадар зарурдир.