— Xudoyga shukur, davlatlari ko'lankasida,—deb qo'rboshi tavozi'landi va ko'l qovishtirib qushbegining yakinig'a cho'kkaladi. Axmadxon bo'sh laganni dasturxoni bilan ko'tarib qushbegi kelg'an eshikdan chiqdi.
— Kechagi ug'rilar nima bo'ldi, qo'lg'a tushirdingizmi?
— Davlatlari ko'lankasida... O'grilardan bittasi tutildi, davlatlari yori bersa qolg'anlari ham ushlanur, deb o'ylayman.
— Boshqa nima xabarlar bor?

Qo'rboshi yuziga jiddiylik holati berdi:
— Davlatlari yori bersa hukumatimiz uchun qo'rqunch bo'lg'an buzuqilar uyasini topqandekman,— dedi.

Qushbegi o'ziga o'ngg'aysizliq bermakda bo'lg'an qilichini tizasiga olib hamon sovuqqonliliq bilan so'radi:
— Qanday buzuqilar uyasi?
— Qanday buzuqilar uyasi bo'lsin, taqsir,—dedi qo'rboshi,— dunyoda qora choponliklardan ham kuchlirak buzuqilar bo'ladimi?..

Qushbegi kutarilinqirab oldi va ko'zlari bir oz kattaroq ochildi:
— Xo'sh?
— Ma'lumingiz ulardan Azizbek bilan Yusufbek Toshkandda bilfe'l isyon chiqarib yotadirlar. Biroq ular shuning o'zigagina qoniqmay Marg'ilonni ham buzish fikriga tushkanlar va shu maqsadda bu erga odam ham qo'ndirg'anlar.
— Odami kim, tanidingizmi?
— Tanidim, taqsir,— dedi qo'rboshi mag'rur bir ohangda,— Yusufbek hojining o'gli va o'zimizning Marg'ilondan ham yana bir necha buzuqilar.
— Yusufbek hojining o'gli?
— Taqsir... ismi Otabek.

Qushbegining ko'zi yondi... Manglay etlari tirishib, so'l qo'l bilan soqolini tutamlab fikrga ketdi. Bu xabar unga boshqacha ta'sir bergan edi: Toshkandning Qo'qong'a qarshi isyon kilg'an bir zamonida, isyonchilardan biri ham birinchisi bo'lib tanilg'an Yusufbek hojidek bir kimsaning o'z o'g'lini Marg'ilonga yuborib, bunda ham isyon chiqarish qasdida bo'lmogi uningcha juda yaqin va shubhasiz edi.

— Ul hozir qayerda turadir?
— Mirzakarim qutidor ismlik bir kishinikida.
— Mirzakarim bilan qanday aloqasi bor emish?
— Barakalla, taqsir,—dedi qo'rboshi,—Otabekning Marg'ilondan topqan eng yaqin kishisi shu qutidordir. Mundan bir necha kun ilgari Otabekka o'z qizini berib kuyav ham qilibdir. Aytishlaricha Otabekning barcha rejalari shu qutidor bilan kengashib bo'lar ekan.
— Ularning tevaragiga kimlar yig'ilg'an?

Qo'rboshi qo'ynidagi yozuvni olib qushbegiga uzatdi:
— Hozircha menga ma'lum bo'lg'an buzuqilar shunda.

Qushbegi yozuvg'a ko'z yugurtirib ro'yxatdagi kishilarni darhol keltirishga buyurdi. Qurboshi qulliq qilib chiqg'ach, yana bir qayta yozuvni o'qub fikrga toldi.
   

* * *

O'tabboy qushbegi hozirg'ina ichkari o'rdadan qaytib chiqg'an edi. Shu orada qo'rboshi kirib unga qulliq qildi:
— Keltirdim, taqsir. Biroq, ikkisini topolmadim.

Qushbegi chidamsizlik bilan:
— Otabekni-chi?—deb so'radi.

Qo'rboshi muzaffarona javob berdi:
— Tutdim, taqsir, qutidorni ham.
— Olib kiringiz.

Qushbegi tinchlandi, qo'rboshi daxlizdan tashqarig'a ishorat berdi va qaytib qushbegiga ruxsat qullig'i ado qildi va undan izn olib o'lturdi. Eshikdan ikki qurollik yigit muhofazatida Otabek va qutidor ko'rinib bekka qulliq qildilar. Qushbegi yarog'lik yigitlarni qaytishga buyurib, gunohkorlarni yovoshg'ina qilib o'z oldiga chaqirdi. Otabekda tushunmaslikdan boshqa o'zgarish sezilmasa ham qutidor juda qo'rqqan, rangi o'chkan edi.. Ikkisi tenglikda qushbegiga qarshi cho'kkaladilar.

Otabekni ortiqcha bir diqqat bilan ko'z tegidan o'tkarg'ach, qushbegi so'radi:
— Otabek degan sizmi?
— Taqsir, man.
— Toshkandlik Yusufbek hojining o'g'lisiz?
— Taqsir.
— Xozir Marg'ilonda turasizmi?
— Taqsir.
— Marg'ilon kelganingizga ko'b bo'ldimi?
— Qirq kunlar chamasi.
— Marg'ilong'a nima yumish bilan kelgan edingiz?
— Savdogarchilnk bilan, taqsir.
— O'zingiz yolgizmi?
— Bir kishim bor edi.

Qushbegi qo'lidagi ro'yxatka qarab oldi va davom etdi:
— Hasanali kim bo'ladir?

Otabekdagi boyag'i tushunmaslik bir shubhaga alishindi. Ammo parvosizcha jayobini beraverdi:
— Qulimiz bo'ladir, Toshkanddan kelgandagi yo'ldoshim shu siz aytkan Hasanali edi.
— Hasanali bu kunda qayerda?
— Marg'ilonda.
— Siz bilan birga turadimi?
— Yo'q. Saroyda bir muncha mollarimiz bo'lar edi, saroyda mollarg'a qarab turadir.
— Bu kishi kimingiz?
— Qayin ot'amiz.
— Ko'bdan berimi?
— Bu kun sakkizinchi kun...
— Ilgari o'zingiz uylangan edingizmi?
— Yo'q
— O'zingiz toshkandlik bo'laturib nima majburiyat ostida Marg'ilondan uylandingiz?

Bu savoldan Otabek bir oz o'ngg'aysizlanib to'xtadi. Ammo bu o'ngg'aysizlanishdan qushbegining oldida boshqa bir haqiqat ochilgandek bo'ldi:
— Javob beringiz.
— Taqdir, taqsir.

Qushbegi bir oz o'ylab olib yana savol berdi:
— Marg'ilonda kimlarni taniysiz?
— Marg'ilonda uch-to'rt kishidan boshqa odamni tanimayman.
— Akram hojini tanirsiz?
— Taniyman. Uning bilan bir necha majlislarda o'lturishkan edim.
— Bu kunda Akram hoji oshnangiz qayerda?
— Bilmadim, taqsir,—dedi va qayin otasiga qaradi.

Qutidor javob berdi:
— Akram hoji bu kunlarda Andijonda bo'lsa kerak, taqsir.
— Xo'b. Otabek, siz javob beringiz: Akram hoji bilan bo'lg'an majlislaringiz kimnikida edi?

Otabek bunday so'roqlarning bekorga emasligini payqab, buning tegida qanday bo'lsa ham bir gap borlig'ig'a ishondi:
— Birinchi majlisimiz mundan bir oy chamasi burun Ziyo aka deganning uyida, ikkinchisi (qutidorga imo qilib) bu kishinikida bo'lg'an edi. Shu majlislarda Akram hoji ham bor edi.

— Ziyo akanikida bo'lg'an majlisinngizga kimlar ishtirok qildi?
— Men, Ziyo shohichi, bu kishi (qutidor),—dedi va bir oz o'ylanib oldi,—3iyo akaning o'gli -- Rahmat, Akram hoji, Hasanali, Homid ismlik yana bir kishi.

Homid ismini eshitkan qurboshi tasdiq qilg'andek bir harakat yasab qo'ydi. Qushbegi qo'rboshira yer tegidan ko'z yuborib oldi-da, davom qildi:
— Ikkinchi majlisingizda kimlar bo'ldi?
— Ikkinchi majlisimizda boyag'i kishilarg'ina bo'ldi. Faqat Homid yo'q edi.
— Boya, Marg'ilon kelganimg'a necha kun bo'ldi, dedingiz?
— Qirq kunlar chamasi.
— Yaxshi,— dedi qushbegi,— aytingiz-chi, qirq kunlab Marg'ilonda qolishingizning sababi nima edi?
— Ma'lumki, hozir Toshkand qamal (muxosara) holatidadir. Shunday vaqtda Toshkandga qaytish o'zi aqlsizlik bo'lar edi.
— Qorachoponchi bo'lg'aningiz uchun,— dedi istehzo qilib qush-begi,— qipchoq og'aynilardan qo'rqdingizmi?
— So'zingizga tushunolmayman,—dedi kulib Otabek.

Bu gapni oddiy kishiga aytkandek qilib so'zladi. Qutidor uning bu aytkan gapidan emas, kulishidan nihoyat darajada qo'rquvg'a tushib o'zida issig'liq-sovug'liq bir holat xis etkan edi. Hokimlarga garchi to'g'ri bo'lg'anda ham dag'alroq so'z aytish o'limni tilash bilan teng edi. O'tabboy qushbegi zamona xokimlarining tuzugi bo'lsa ham, ko'b bo'lmasa ozroq ularning ta'siri bunda ham bor edi. Otabekning bu gapidan qizishdi:
— Qipchoq dushmani bo'lg'an otangiz Yusufbek hojini unutdingizmi. Otangizning sizga bergan vakolati qaerda qoldi?
— Qipchoq dushmani kim, otam kimga qanday vakolat bergan, xudo haqqi uchun ochib so'zlangiz, yo'qsa yorilaman, taqsir!
— O'zingizni tag'ofulga solmangiz, bek yigit,—dedi qushbegi,— otangizning kim ekanini, sizni Marg'ilonga nima uchun yuborg'anini, qutidor bilan munda qanday ishlar qilmoqda bo'lg'anlig'ingizni, barchasini hujjatlari bilan bilamiz. Siz marg'ilonliq og'aynilarni qipchoqlarg'a qarshi oyoqlandirmoqchi bo'lasiz, buni ham yaxshi bilamiz!..

Otabek: — Yo ollo!
Qutidor: — Yo ollo!
   

Otabek azbaroyi bo'g'ilib ketkanidan ko'kimtil tovlang'an, qutidor bezgaklardek titray boshlag'an edi. Otabek o'zini kuch bi-lan yig'ishtirdi:

— Bunda zo'r tuxmat bor, taqsir,—dedi,—otamni qipchoq dushmani va meni Marg'ilon og'aynilarini isyonga hozirlash uchun kelgan, deb o'ylaysizmi?
— O'ylamaymiz, ammo yaxshi bilamiz. Qutidorning sizga ni-ma uchun qizini berib, kuyav qilg'anig'a ham yaxshi tushunamiz.

Qutidor suratdek qotib qoldi, Otabek bo'lsa o'zidagi hayajonni kuch hol bilan tarkatishg'a tirishar edi. Qushbegi bilan qo'rboshi bu ikki gunohkorni ta'qib etar, ulardagi har bir harakatni o'zlaricha bir narsaga yo'yar edilar.

Uch-to'rt daqiqalik sukutdan keyin Otabek tilga keldi: