Ikki kishi birga yurgan vaqtda o‘ng yoqda va agar uch kishi bo‘lsalar, ikkisining o‘rtasidan bormoq yaxshidur. Ko‘chada ulug‘ bir kishi ila yurganda qanday bo‘lsa ham undan bir oz orqada qolib yurmak kerakdir. Ko‘pchilik orasida bir narsa yemak, kim bo‘lmasin, qanday narsa bo‘lmasin barmoq ila turtib ko‘rsatmak va yo‘lda uchragan kishilarni ko‘ruv uchun ortiga aylanib boqmak tarbiyasizlik bo‘lganligidan bu ishlarni qilmak hech bir durust bo‘lmas.
Nasli, boyligi va qarindoshlari ila maqtanmak takabburlik yoki ahmoqlik qilmakliqdir. Mehmon chaqirgan yoki uyiga bir mehmon keluvini bilgan yurt egasi xotun yaltiroq ziynatlar ila mehmonlardan ortiq bo‘lmasligi, oddiygina bir ravishda kiyinmagi lozimdir.
Yozilgan xatlarni diqqat ila yozmak, o‘ylab yozishga tirishmak ko‘p kerakli bir ishdir. To‘rt yo‘lli bir oddiy maktubcha qanday o‘qib, qanday tarbiya ko‘rganingizni ko‘rsatadir va o‘ylamay yozilgan bir necha so‘z sizni aybli qilib, obro‘yingizni tushirurga yetadir. So‘z havo kabidir, lekin yozilsa yo‘qolmas. O’z nomingizga yozilmagan xatlarni ochish, imzo chekmasdan xat yozmak ham yaxshi emas. Imzosiz, sirli suratda xat yozmak nomussiz, uyatsiz kishilarning ishidir. Har bir ona qiziga yuborilgan xatlarni o‘qib yoki o‘qitib, nima to‘g‘rida ekanligini bilmakka burchlidir. Agar sizga bir necha kishi yonida xat berilsa, uni aslo ochib o‘qimangiz, agar tez javobini kutib tursalargina ul xatni o‘qishga ruxsat so‘rangiz.
Musofir bo‘lib do‘stlaringiz uyiga borsangiz yoki ular tarafidan chaqirilsangiz, ularning har bir ishiga qarashingiz. "Mehmon bo‘lsang, muloyim bo‘l", deganlar. Ularning xizmatchilarini xizmatga qo‘shmangiz, sizni qo‘ygan xonalaridagi o‘rin va boshqa asboblarni kir qiluvdan, buzuvdan ehtiyot bo‘lingiz.
Vasvasali, g‘amgin-kasalmand bo‘lgan kishilar majlisga bormasligi kerak. Chunki borsalar ham o‘zlarini, ham boshqa mehmonlarni betinch qilurlar.
Hifz-i sihat. Hifz-i sihat bizning sihatu salomatligimizni saqlovga o‘rgatuvchi bir ilmdir. Odamga kelgan og‘riqlarni bitiruvga mumkin qadar xizmat qilgan narsa hifz-i sihatdir. Tozalik sihatu salomatlikning kerakli bir shartidir. Tozalikning qurollari ikkitadir: tahoratu hammom. Yozdagidek qish kunida ham bizga farz bo‘lgan besh vaqt namoz uchun tahorat oluvdan hech bir erinmaslik kerak. Havo teriga yopishib, uni kirlantira turgan chang-g‘uborni o‘z ichiga olganidan besh vaqt namoz uchun olingan tahorat terini toza tutuvga ham Allohning amrini o‘rniga keltirchakka sabab bo‘lur.

Tozalik uchun hammom eng yaxshi narsadir. Lekin unda yarim soat yoki chorak kam bir, eng ko‘pi bir soatdan ortiq turilmasin. Bu to‘g‘rida vanna oluv ham foydalidir. Vannada yarim soatdan yoki chorak kam bir soatdan ortiq turuv yaramaydir. Issiqligi o‘ttiz bir ila o‘ttiz besh darajadan ortiq bo‘lmasligi kerak. Kishi kasal vaqtida vannaga tushsa, issiqligi tabib tarafidan belgilanishi kerak bo‘lur. Yumshatish uchun vanna qilinsa, yupqa bo‘z xaltaning ichiga besh litrga qadar yorma solib, issiq suvning ichiga quyilur. Yormaning xosiyati suvga o‘tmagi uchun qo‘l ila xaltani siquv kerak. Shundan so‘ng bu suv vannaga solinadir. Osh singmasdan avval hammomga yoki vannaga tushuv yaramaydir, ovqatlangandan so‘ng hech bo‘lmaganda uch soat o‘tmagi kerak. Vanna qiluv kichik bolalarning uxlamagi uchun juda yaxshidir, ularni vannadan so‘ng bir qat kiyimlarini kiydirgach, yotqizmak kerak. Vannaga tushgan vaqtda issiqligining darajasini bilmak uchun bir ikki minut oyoqlarni suvga solib turmak kerak... So‘ng asta vannaga tushuv yaxshi bo‘lur. Vannadan chiqqach, quruq va avvaldan issiqqa qo‘yilgan sochiq ila yaxshilab artinmak, keyin jun yoki momiqdan bo‘lgan choyshabga o‘ranib olmak kerak.
Bosh og‘rig‘ini qoldirmak uchun oyoqlar o‘n besh minut issiq suvga solib turilur. Oyoqlar issiqqa o‘rgangach, yana tilaganingiz qadar issiq suv solursiz. Oyoq vannasiga besh yuz gramm oddiy tuz yoki shu miqdorda gorchitsa solmak mumkin.
Bir yong‘oqcha sodani bir litr issiq suvda eritib, bu suv ila bosh yuvilsa, juda yaxshi bo‘lur. Bunday yuvuv yolg‘iz boshni toza tutishgagina emas, sochlarni yumshatuv uchun ham foydasi bo‘lur. Sochlar har kun taralib, o‘rilmagi kerak.
Havvos-i xamsa (besh sezgi)ning sihatni saqlamagi. Havvos-i xamsaning bizga katta xizmatlari bordir. Shuning uchun ularni to‘xtata va o‘zgartira turgan narsalardan saqlamagimiz lozim.

Tam biluv xossasining (sezgisining) o‘rni og‘izning ichidadirki, buning yordami ila til har turli tamni juda ortiq sezuv xosiyatiga egadir. Bu sezuv bizga osh bo‘luvga xizmat qilgan narsalarning xosiyatlarini bildirur. Tishlar yeyilgan narsalarni yengil singdirurlik qilib maydalamak uchun kerak bo‘lgan qurollarning eng birinchisidir. Ularni saqlamak uchun cheksiz tirishuv kerak. Ertayu kech ovqat yegandan so‘ng og‘izni chayuv, tishni tish cho‘tka ila tozalamak kerak. Tishlarni buzuv ehtimoli bo‘lgan suv va poroshoklar tutuvdan saqlanmak lozimdir.
Tish og‘riqlarining sabablari. Tishlar achchiq yoki birin-ketin sovuq ila issiq narsalarning og‘izga olinuvi ila buzilur, shuning uchun juda qaynoq narsa yemakdan, juda sovuq narsalar ichuvdan saqlanmak kerak.
Hid bila turgan quvvatning o‘rni burun teshiklaridir-ki, bu osh singdira turgan a’zoning yuqori tarafidir. Shuning uchun hidi yomon osh ko‘ngilni ozdirib, qiyinlik ila singar. Sezuv a’zosi turli hidlarni juda tez sezadir. Burun teshiklarini o‘rab turgan teri shishsa, hid sezuv yo‘qolur. Burunga dori yuboruv ham hid sezuvni yo‘qotur.
Eshituv quvvati. Quloqni odatdan tashqari tirishib tozalamak va pok tutmak kerak. Eshituvga kerakli bo‘lgan bu qurol eng nozik a’zolarning biridir. Quloqlarni har kun erta bilan yuvmak va bo‘zga o‘ralgan quloq kavlagich ila quloq pardasiga tegizmay, ichini juda tirishib tozalamak kerak. Agar tozalab turilmasa, quloq kiri deb ataladigan sariq narsa ko‘payib, eshituvga xos bo‘lgan teshikni bekitib qo‘yadir.
Ko‘ruv quvvati. Ko‘ruv quvvatinig a’zosi ko‘zdir. Bu ham g‘oyat nozik a’zodir. Ko‘z haddan ortiq yorug‘likning ta’siridan, tebranib tura turgan yaltiroq narsalar ko‘ruvdan va shu kabilardan urinadir ham og‘riydir. Ko‘zga eng yaxshi davo ko‘zning dam oluvidir. Qizarganini yo‘qotuv uchun ko‘zlar issiq suv ila yuviluvi kerak. Agar ko‘zlar yozuv kabi narsalar ila ko‘p shug‘ullanuvdan ta’sirlangan bo‘lsa, ularni issiq suvga tutuv kerak.
Quvvay-i lomisa (ushlab sezuv quvvati). Ushlagan narsani sezuv, tanning sezuvi terining har bir yerida hukmini yuritsa-da, ko‘proq seza turgan oyoq va qo‘llardir. Bulardagi barmoqlar sezuv borasida eng salohiyatli qurollardir. Oyoqlar, qo‘llar besh vaqt tahorat olinganda yuvilgani kabi qo‘llar ishdan so‘ng yoki chang, kir narsalar ushlagandan keyin juda yaxshi yuvilmagi kerak. Qo‘lu oyoqlarning tirnoqlarini olib turmak, o‘stirmaslik lozim.

Tan harakati. Tan harakatining tiriklik uchun odamga naqadar kerakligi ma’lumdir. Bolalarning quvvatlarini orttirish uchun eng kerakli qurol harakatdir. Bolalar o‘ynagan vaqtida etlari silkinur, qonlari g‘oyat tez harakatda bo‘lur, o‘pkalari kengayur, ovqat yegilari kelur, ovqatlari osonlik ila singar. Yuruv, yuguruv, piyoda uzoq yuruv, arg‘imchoq uchuv, kurashuv, to‘p o‘ynash kabi narsalar ko‘proq uyda o‘tirib, tashqariga siyrak chiqa turgan kishilarga sihatni saqlov uchun tavsiya qilingan foydali tan harakatlaridan sanalur. Bola o‘ynab, yugurib darsu mutolaa orasidagi dam oluvdan lazzatlanur.
Singishi oson bo‘lishi uchun oshlar tamom bir nizom ila yeyilmagi kerak. Ovqatlanuv orasi juda uzoq ham, juda qisqa ham bo‘lmasin. Ikki ovqatlanuv orasida to‘rt soatga qadar vaqt bo‘lmog‘i kerak. O’rta yoshdagi bir kishiga kunda uch marta ovqatlanuv yetsa-da, qarilar ila bolalarga kunda to‘rt, hatto besh marta ovqatlanuv kerak bo‘lur. Lekin yengil ovqatlar bo‘lmog‘i lozim.
Uyqu har kim uchun zarur, bundan voz kechmak yaxshi bo‘lmaganidek, ixtiyoriy ham emasdir. Uyqu uxlamaslikdan bo‘lgan rohatsizliklarni tuzatur. Yolg‘iz tangagina emas, aqlga, zehnga ham rohat beradir. A’zolarni yengil qilib, zehnni o‘tkir qilur, ish qobiliyatini qaytarur. Uyqu ko‘p ham, kam ham bo‘lmasligi kerak. Odatda ko‘p uxlagan kishilarning tanlarida har vaqt bir og‘irlig-u, zehnlarida farosatsizlik bo‘lur. Hifz-i sihat uyqu uchun shul qoidalarni beradir: birinchi, salomat bo‘lgan odamlar uchun yetti yoki sakkiz soat, kasaldan yangi turganlar, salomatliklari zaif bo‘lganlar, kasallar uchun to‘qqiz soat, bolalar uchun o‘n soat yetadir. Qibla tomon mamlakatlarida, issiq mamlakatlarda yoz kuni kunning o‘rtasida, issiq vaqtlarda chorbog‘larda uxlamoq juda foydalidir. Ikkinchi: ovqatlangandan ikki soat keyin yotmak kerak. Uchinchi: o‘ng tomonda yotish lozim, hech qachon chalqancha yotmaslik kerak. Chunki chalqancha yotuv bosinqirovga sabab bo‘ladir. To‘rtinchi: bir kishini, ko‘pincha bolalarni to‘satdan uyqudan uyg‘otuv tadbirsizlikdir, chunki shu sababdan biror turli asab kasalliklarining kelib chiquvi ehtimoli bo‘ladir. Beshinchi: agar karavotga parda tutilgan bo‘lsa, yotgan vaqtda uni olib qo‘ymak kerak. Oltinchi: tunda derazalarni ochib yotmaslik kerak. Yettinchi: uxlaydigan xonada hech qachon gullar, chechaklar bo‘lmasligi lozim. Har turli hidlarni xonadan chiqaruv uchun kech bo‘luvdan bir oz avval uxlay turgan xonaning derazalarini, eshikni, qish bo‘lsa, fortochkani ochib, havosini yangilamak zarur. Agar xona havo kirib turadirgan o‘rinda bo‘lmay, havosini yangilatuv mumkin bo‘lmasa, derazalarni ochib, qo‘lga bir sochiq olib, xonaning har tarafiga uni silkitib, yomon havoni chiqarmak kerak.

Sihat uchun o‘gitlar. Terlagan holda juda sovuq suv ichmaslik kerak. Shabada esib turgan xonada o‘tirmangiz. Podval, yerto‘laga o‘xshash sovuq yerlarga tushmangiz. Darvoza ostonasi yaqinida o‘tirmangiz, chunki u yerda xatarli yel esadir. Qish kunlari tanangizni sovuqdan saqlab, sovqotmaslikka tirishingiz. Ochiq yerda hech uxlamangiz. Yoz kunlary yalangbosh quyosh nuri ostida yurmangiz. Ko‘chada tanimagan itni qo‘rqitmoqchi bo‘lmangiz. Tepuv extimoli bo‘lganligidan hech bir vaqt na bir otning yaqinidan, tislanuv ehtimoli bo‘lganligidan na bir aravaning ortidan o‘tmangiz. Xoh ko‘chaga, xoh yo‘l chetlariga shisha siniqlari, apelsin, olma po‘choqlari, yuruvchilar bosib olganda ularni toydirib yiqituvchi narsalarni hech tashlamangiz. Ko‘chada yurganda o‘ng chetdan, uylarning yoki daraxtlarning yonidan yuringiz. Bu hol sizni ikkinchi yoqdan keluvchilarga urilib ketuvdan saqlaydir. Chaqmoq chaqqan vaqtda daraxtlar ostida va katta binolar tagida turmangiz. Ivib ketgan bo‘lsangiz-da, ochiqda turingiz, chunki ho‘l kiyimlarga yashin tushmaydir. Bir bino ichida ma’dan narsalari (temir kabi) yonida turuvdan saqlaningiz. Chaqmoq chaqqanini ko‘rgan vaqtingizda, momaqaldiroq ovozini eshitganingizda qo‘rqmangiz.

Ehtiyotsizlikdan kelib chiqadigan kasalliklar. Bir necha kasalliklar bordurki, ularni ehtiyotsizligimizdan, parvosizligimizdan o‘zimiz chaqirib keltiramiz. Agar hifz-i sihat qoidalariga amal qilib, tanimizni ehtiyotlab saqlasak, unga chidab bo‘lmas ish yuklatmasak, mumkin qadar bir necha kasalliklardan saqlay olgan bo‘lurmiz. Shuning uchun ko‘rganu eshitgan bir necha voqealarni yozmakka kirishurmiz. Iyul oyida afandilardan biri o‘zi tug‘ilgan qishloqqa bormak uchun poezdga ulgurmakchi bo‘lib, bir oz shoshilib yurur va stantsiyaga terlab-pishib yetib kelur. Poezd yurishiga hali vaqt borligini bilib, yaqin bir joydan muzqaymoq yeyadur. To‘satdan og‘riy boshlab, bechoraning borib bilet oluvga ham holi qolmas va yonidagi odamlardan bir arava ila yurtiga eltib qo‘yuvni o‘tinib so‘raydir.
O’rim vaqtida g‘alla egalarining bir kunga ham zor bo‘lganlari ko‘rinadir. Ishchilardan bir nechasining bir kun avval ishlagan vaqtda ko‘p sovuq suv ichgandan juda og‘ir hastalanganlari va bulardan birida vabo alomatlari zohir bo‘lgani bilinur. Tan terlagan vaqtda sovuq suv ichmak g‘oyat xatarlidir. Sovuq narsalar o‘pkaga qon to‘planuviga, qon tupuruvga, oshqozon sanchuvini va qaysi bir vaqtda vaboga o‘xshagan kasalliklarni paydo qiluvga sabab bo‘ladir. Bobolarimiz: "Mo‘rchada suv ichmangiz, jin uradur", deb qo‘rqitganlari shunday ofatlardan ehtiyot qilmak uchun bo‘lsa kerak. Bunday kasalliklardan saqlanmak uchun suvga bir oz shakar, bir necha tomchi kofe, limon suvi yoki sirka kabi narsalar qo‘shmak kerak. Sovuq narsalarni asta-sekin ichmak va me’daga yetmasdan avval og‘izda mumkin qadar uzoq tutuv g‘oyat aqllilikdir.
Yozning bir go‘zal kunida bir yosh odam qattiq ishlaganidan terlagan ekan, bir oz salqinlash uchun yorto‘laga tushib, unda ikki soatga qadar uxlab qolmish, uyg‘ongan vaqtida tishlari takillab, rangida bir yomon holatga kirmish. Bechoraning yerto‘lada uxlab qoluvi revmatizm kasalligini keltirib chiqarmish. O’n sakkiz oydan so‘ngra yurak hastaligidan vafot qilgani eshitilmish.

Terlagan ko‘yicha salqinlamak uchun ustdan kiyim yechmak, shamol esib turgan yerlarda turmak va o‘tirmak, qo‘lu oyoqlarni sovuq suvga tiqmak haddan tashqari xatarlidir. Bori bir vaqtda zotu-l-janb (zotiljam, o‘pka pardasining yallig‘lanishi), ko‘krak shamollashi hastaliklarining kelib chiqmagiga sabab bo‘lib, hatto ba’zi vaqtlarda vabo hastaligining kelib chiquvini tezlashtiradir. Qattiq shamollashdan ehtiyot bo‘luv uchun terlagan vaqtda ko‘ylak almashtirmak, hech bo‘lmasa, bir oz yurmak ila tanaga harakat bermak xayrlidir.
Bir kun sakkiz yoshdagi bir bola vafot qilganining qayg‘uli xabari tarqaladir. Bechoraning vafotiga sabab esa, badbaxt onasining bir mis kastrulda go‘sht pishirib, uni boshqa bir idishga bo‘shatmay, sovusin uchun shul kastrulda qoldirganidir. Kech bo‘lgach, ul go‘shtni yegan kishilarning har biri juda qattiq og‘rib, bular ichida eng yoshi bo‘lgan bolaning vafot etgani ko‘rinur. Mis zarar qila turgan ma’dan bo‘lmasa-da, muvallidu-l-hamuza (kislorod) yoki bir achchiq narsa vasirka ila birikar-birikmas "zangori zang" deb atalgan bir tuz hosil bo‘lib, o‘ldira turgan zaharga aylanur. Har kun murabbo qaynatuvchilarning bir necha kattayu kichik kastrullarda shakar va qiyom qaynatganlarini, oshpazlarning go‘shtu o‘lan pishirganlarini, bu narsalarning hech biri kipgaga zarar qilmaganini ko‘ramiz. Bu nima uchun?! Bu shubhasiz ularni pishgan vaqtidayoq ul kastrullardan boshqa idishlarga olganlari uchundir. Agar ovqatlarni soviguniga qadar mis kastrulda tutsalar, uning zaharga aylanuvi shubhasizdir. Shuning uchun mis idishlarda soviguniga qadar hech bir narsa qoldirmaslik va bunday idishlarda turgan suvlarni hech bir vaqt ichmaslikka odatlanmak kerak. Agar mis idishlar qalay yugurtirib oqartirilsa, ichida qolib sovigan oshlar og‘ulanmas. Mis idishlarning qalayi ko‘cha boshlaganda yangidan qalaylatmak kerak bo‘ladir.

Kozim ismli bir kichkina bola bir bulutli kunda o‘zining qo‘rqoq emasligini ko‘rsatmak uchun bulut orasidan chaqnagan chaqmoqqa ko‘z uzmay qarab turadir. Shul kundan so‘ng u ko‘zlarining yaxshi ko‘rmay qola boshlaganini sezadir. Ko‘zning zaifligiga va qaysi vaqtda butunlay ko‘r bo‘lib qoluviga sabab bo‘lgani uchun bolalarning quyoshga ham, chaqmoqqa ham tikilib qarovdan o‘zlarini saqlovlari vojibdur.
Yana ehtiyotsizliklardan kelib chiqqan kasalliklar. Halima xonim yoz oxirining issiq bir kunida ustiga yozgi kiyimlaridan juda yupqa bir kiyim kiygani holda maktabdosh o‘rtoqlaridan birining uyiga borur. Kechqurun qaytar vaqtida havo aynib, sovuq izg‘irin turganidan qaltiray-qaltiray uyiga kelur. Tezda o‘rniga yotib, iltihob-i qasabot, ya’ni (bronxit) natijasi o‘laroq bir oy og‘ir hasta bo‘lib yotadir.
Kiyilgan kiyimlar shul vaqtning havosiga yaroqlik ravishda kiyilmagi kerak. Bu kiyimlarni alishtiruv asta-sekinlik bilan bo‘lib, birdan almashtiruv yaxshi bo‘lmas. Biz yuqorida sovuq havodan bahs etdik. Shuni ham qo‘shimcha qilaylikki, namlik, sovuq havo xanoq (bo‘g‘ma) kasalligi, iltihobi qasabot, zotu-l-janblarning va hatto bod deb atala turgan bel og‘riqlarining sababchisidir. Havosi yaxshi yangilatilmagan, zaxu past uylarda yashamak tilcha (dou-l-ha-nozir (tutqanoq) va vabo) kasalliklarining tarqalishini yengillashtiradir.
Maliha xonim uzun bo‘yli, baquvvat bir yosh qiz bo‘la turib, gavdasining ko‘rkamligini orttiradigan narsalar to‘g‘risida yolg‘iz bir fikrdadirki, ul ham kichkina ko‘rina turgan gavdada bo‘luvini tilamagidir. Bu orzusiga erishmak uchun Maliha xonim korsetni (xotin qizlarning belini siqib turish uchun kuylak ichidan kiyadigan keng belbog‘i) shu qadar qisib bog‘larki, zo‘rg‘a nafas olur. Bunday bir ahvolda bo‘luvdan ne foydadir? Qanday foyda olsin, osh singdira turgan quvvat osonlik ila xizmatini qila olmasa, bosh og‘rig‘idan va nafas qisiluvidan zorlansa. Tabib esa, o‘pkaga ta’sir qilib, bir hastalik paydo bo‘luvidan qo‘rqadir. Korsetlar ko‘krak suyaklarini, oshqozonning bo‘sh o‘rnini qisuvi yaramaydir va ko‘krakning o‘suviga mone’lik qilmasligi kerak. Agar juda tor korset tutsalar, o‘pka ila yurakning silkinuviga mone’lik qilur. Bu ikki kerakli a’zo uchun hastaliklar   hozirlanur.

Gul xonim bog‘ga kirar-kirmas har narsadan avval mevalarning qaysi bir daraxtda ko‘proq bo‘lganini topib, ochko‘z kishi kabi tezda ul yoqqa borur va istaganicha ulardan uzib yeyadur. Bu hech ko‘rilmagan hastaliklarning boshidir.
Bir tabibning so‘ziga qaraganda, nafas oluv yemak demak bo‘lib, havo nafasning nonidir. Yolg‘iz bir ayirmasi bordurki, ul nonni yemak o‘rniga nafas olinuvidir. Bundan boshqa havoning kunda ikki yoki uch martaba yegan nonimizdan ayirmasi hech bir vaqt orasi uzilmay kelib qonimizni saqlovidir.
Havo kamaysa, rizqning kamaygani uchun o‘lim tezlashur. Havo zararli narsalar ila buzilsa, eng tanlangan yaxshi rizqlar bo‘lsa-da, qon buzilur, tusi o‘zgarur. Buning aksicha qishloqlarning sofu toza bo‘lgan havosi har qanday yeya turgan narsalar yomon bo‘lsa-da, qishloq xalqini sihatu salomat saqlaydir.
Quyosh nuri ostida soyabonsiz ko‘p vaqt yurilsa, kun uruvidan hosil bo‘la turgan qon uyushuvi paydo bo‘lib, og‘ir bir hastalikka mubtalo qilur.
Poezdda yurgan vaqtda ochiq derazalardan boshni chiqarib borilsa, ertasiga tish, quloq og‘rigani ko‘rinur.
Qishning qor-yomg‘irli kunlarida oyoqlarni issiq tuta turgan oyoq kiyim kiyilsa-da, ko‘chada bir necha soat yurib, oyoqlar qo‘l bo‘lib sovuq qotsa, juda qattiq tomoq og‘rig‘iga sabab
bo‘lur.

Achchiq ovqat va ko‘p sirkalangan salatlar yeyuvga odatlangan kishi oshqozoni og‘riganidan va kundan-kun orta turgan osh singmasligidan zorlanadir.
Homiz-i finik. Bu fenol nomi ila shishada sotiladir. Turadigan o‘rinlarni pok tutuv uchun bundan bir litr suvga uch qoshiq solib, aralashtirib sepiladir. Bu suv bemorlarning kirlarini, idish-oyoqlarni va boshqa narsalarni tozalamak uchun ham tutiladir. Agar gilamlarni ho‘l qilish istalmasa, bir oz qumga homiz-i finik singdirilgandan so‘ng xonalarga sepilur. Finik uy ichida qaynatilsa yoki yarim kosacha solib, stol ustiga qo‘yilsa, uchib havoni tozalaydir. Bu kunlarda havoni yaxshilamak uchun kibrit-i nuhos (mis kuporosi), qilo‘r-i to‘tiyo (rux xloridi), homiz-i bo‘r (bor kislotasi) kabi narsalar ishlatmakni tavsiya qilurlar. Hilo‘r degan moddayi kimyoviyya hayvon o‘laksalaridan, chirigan o‘simliklarning qoldiqlaridan chiqqan hidlarni juda yaxshi yo‘qotur. Undan yuqumli kasallar yotgan kasalxona zallarining, xonalarining sassiq hidlarini yo‘qotuv uchun ham foydalanilur.