Annenin çocuğunu uyutmak için kendine özgü bir ezgiyle söylediği şiirlerdir. Belli bir kafiye ölçüsü olmadığı gibi, çoğu zaman dizeler arasında tam bir ölçü birliği de görülmez. Hatta ninnilerin dörtlükler halinde olmayanları da vardır
Çocuğun uyumasının sağlanması ya da ağlamasının durması için, sade bir dille ve hece ölçüsüne göre ezgili olarak söylenen ezgili şiirlerdir. Söyleyeni belli olmayan bu ürünler dörtlüklerden ve nakarat bölümlerinden oluşur. Özel bir beste ile söylenir. Bu sözler annenin o andaki ruh durumunu yansıtır. Ninniler genellikle mani türünde bir dörtlükten meydana gelen bir çeşit türküdür. Ninni, Divanü Lügati’t Türk'de "balubalu" diye adlandırılır. Öteki Türk boylarında değişik isimler verilmiştir.
İnsanlar ninnilerle şiiri ve musikiyi tanırlar. Ölüm ağıtlarıyla dünyayı terk ederler. Ninniler, şiirin başlangıcı, ağıtlar sonudur. Ninni sözleri ve ezgisiyle doğulur, ağıtlarla ölünür. İnsan oğlu doğumundan ölümüne kadar şiir ve müzikle iç içedir. Bunun için "œHayatın Kendisi Şiir" sözü doğrudur. Ninnilerde de ağıtlarda da sevginin yansıması, müziğin duygusallığı vardır. İnsan yaşamında ninnilerin yeri önemlidir. Çocuk, doğduğu günlerinden itibaren, içinde bulunduğu ortam ve o ortamdaki kişilerden dilini öğrenir. İlk öğretmen annedir. Onun için öz dile, ana dil denilmiştir. Annelerin belekte, beşikte öğretim aracı ninnilerdir. Çocuklar dinleyerek, öykünerek, iletimleri algılayarak, deneyimlerini ve düşüncelerini paylaşarak öğrenirler. Çocuk dili kazanırken ilk modelleri anne-babaları, diğer aile bireyleri, daha sonra toplumsal çevrede ve okul ortamında etkileşimde bulundukları diğer bireylerdir.
Dilimizin sözcüklerini, deyimlerini, söz kalıplarını, özdeyiş ve atasözlerini, dil musikisini çocuklara folklor edebiyatımızın ürünleri kazandırır. Bu ürünlere gidilen yolun ilk basamağı ninnilerdir. Anne, bebeğini uyuturken harekete uygun bir ritimle, bebeğin huysuz veya uysal davranışına uyacak biçimde sesini düzenler. Bebek uyumaya başladığında, sesini alçaltarak ninnisini bitirir. Her dilin özellikleri ve anlatım olanakları vardır. Bu olanaklar, çocuklar tarafından, folklor edebiyatı dediğimiz halk anlatılarından ve konuşma dilinden, doğal bir süreç içerisinde fark edilir. Daha sonra bu ürünlerin yazılı dile geçmesiyle devam eden dil eğitimi, yazılı edebiyat ürünleriyle varlığını sürdürür. Ninniler kuru sözcük yığınları değildir. Annelerin dille kurdukları simgesel iletilerle doludur. Bu nedenle ninniler, şiirsel ve ezgisel yönünün dışında, annenin ruhsal durumunu, deneyimlerini dile getiren bir içerik kazanır. İşte bu içerik, çocuğun şuuruna depoladığı ilk hayat okulunun bilgileridir. Diğer yönden, özünde ana şefkati ve sevgisi bulunan ninninin ezgiyle bebeğin kulağına girmeye başlaması, onun sevgi ve hoşgörü iklimine kapı açmasıdır. Ana dilin melodik yapısının kavranmasında ninnilerin katkısı büyüktür. Okul öncesinde ilk konuşma evresinden başlayarak çocuklarda dil gelişimi ve zevki oluşur. Çocukların ilk algısı kulakla olduğuna göre anne şarkıları ve türküleri olan ninnilerin katkısı anlam kazanır. Ninniler evrenseldir. Anneler ninnileriyle, bebeklerinin uslu durmasını, kolayca uyumasını amaçlar. Kolayca yürümesini, büyümesini, iyi bir iş edinmesini, kız çocuk ise gelin olmasını ister. Çok ilginçtir. Ninnilerin uluslararası yayılması rastlantı değildir. Ninni, Divanü Lügati’t Türk de "balu balu" diye adlandırılır. Öteki Türk boylarında bir birine yakın adlar almıştır. İspanyolca nana, Fransızca nani, İtalyanca ninna, Slavca'da nina-nana Türkçe'de ise nenni-ninni sözleriyle benzerlik gösterir. Nenni, nine sözcüğünü çağrıştırmaktadır. Gençler, anneler, babalar tarlada bahçede çalışırken, çocuklarla ilgilenmek onları uyutmak görevi ninelerindir. Ninelerin bu işi yaparken söylediği ezgiler zaman içinde ninni, nenni olarak adlanmış olabilir. Günümüzde, özellikle kent hayatının baş döndürücü koşturması içinde, ninni söyleyen anneler azalmıştır. Bebekler, karyolalarının yakınlarına yerleştirilmiş mekanik bir aletten çıkan hafif müziklerle, anne sesinin sıcaklığından uzak büyümektedir. Öte yandan, ninniler ağızdan ağza dolaşarak yaşatıldığı için, yavaş yavaş yok oluyorlar; çünkü eskisi gibi dilden dile, ağızdan ağza dolaşmıyorlar. Oysa, sevgi, özveri ile anlam kazanır. Bunu atalarımızın anneleri çocuklarına zaman ayırarak yaparlardı. Süt emen çocuklarını uyutmak için kendi seslerinden yüreklerinden gelen ezgilerle ninniler söylerlerdi. Çocuklarının geleceğini bu ninnilerle yönlendirirlerdi. Kuşkusuz, günümüzde de herkes, başarılı ve mutlu olmak istemektedir. Çocuklar daha dünyaya gelmeden anne ve babalar onların gelecek yaşantılarına ilişkin planlar yapmaya başlamaktadır. Ama bu planlar içinde madde öncelik taşımaktadır. Ninninin çocuğun sağlıklı bir ruhla yetişmesindeki yeri yadsınamaz. Ama, çoğunlukla büyük kentlerde yaşayan günümüz anneleri, bebeğini ninniyle uyutmaya zaman bulamıyor. Kimisi, bir tek ninniyi bile bilmiyor. (Ayrıntılı bilgi edinlem isteyenler, yukarıya önsözünden bir bölüm aldığımız, Ahmet Özdemir'in Ninniler adlı kitabına başvurabilirler. "Ahmet Özdemir- Ninnilerden Seçmeler, Bordo Siyah İst. 2006)
Yazan : Hüseyin Ak
