890/2. Ibn Abbosdan (r.a.)  rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ikki qabr oldidan o‘tib, «Bu ikkovi azoblanishyapti, biroq katta amal sababli azoblanishmayapti. Ularning biri chaqimchilik bilan yurardi. Ikkinchisi siydikdan o‘zini ehtiyot qilmas edi», dedilar. Imom Buxoriy va Muslim  rivoyatlari.

Imom Buxoriyning  rivoyatlarida «albatta u kattadir», bo‘lib kelgan.

891/3. Abu Xurayradan (r.a.)  rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «G’iybat nima ekanligini bilasizlarmi?» deganlarida, sahobalar: «Alloh va Uning rasuli biluvchiroq», deyishdi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Karih ko‘radigan narsasi bilan birodaringni zikr qilmog‘ing», dedilar. Shunda: «Aytgan narsam birodarimda bo‘lsa-chi?» deyilganida, u zot: «Aytayotgan narsang birodaringda bo‘lsa, g‘iybat qilibsan. Agar aytayotgan narsang birodaringda bo‘lmasa, unda bo‘hton qilibsan», dedilar. Imom Muslim, Abu Dovud, Termiziy, Nasaiylar  rivoyati.

892/4. Abu Bakradan (r.a.)  rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam qurbonlik kuni Minodagi Vidolashuv hajida: «Bu kuningiz, bu shahringiz, bu oyingizda qon to‘kish harom bo‘lgani kabi sizlarning qoningiz, molingiz va obro‘ingizga (tajovuz qilmoqligingiz) haromdir», dedilar. Abu Dovud  va Termiziylar rivoyatlari.

893/5. Oishadan (r.a.)  rivoyat qilinadi: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga «Safiyyaning unday yoki bundayligi (ba’zi  rivoyatlarda pakanaligi) misol sifatida yetarlidir», desam, u zot: «Sen bir kalima aytdingki, agar u dengiz suviga aralashtirib yuborilsa, ta’mi yoki hidi o‘zgarib ketardi», dedilar. Va yana u zotga bir insonni hikoya qildim. Shunda u zot: «Menda u yoki bu narsa bo‘laturib boshqa birovni hikoya qilmoqni yaxshi ko‘rmayman», dedilar. Abu Dovud  va Termiziy  rivoyatlari.

Bu hadis g‘iybatchilarga eng katta zajr beruvchi hadisdir. Mana shu darajada g‘iybatni yomonlashda yetuk bo‘lgan boshqa biror hadisni bilmayman. Va u Rasululloh sollallohu alayhi vasallam «(Qur’onni) o‘z havoyi-xohishi bilan so‘zlamas. U (Qur’on) faqat vahiy qilinayotgan (tushirilayotgan) bir vahiydir.» (Najm surasi, 3-4-oyatlar).

894/6. Anasdan (r.a.)  rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Men osmonga ko‘tarilganimda (ya’ni, Me’roj kechasida) bir qavmning oldidan o‘tdim. Ularning misdan tirnoqlari bo‘lib, yuzlari va ko‘kraklarini tirnashar edi. Shunda men: «Ey Jabroil, anavilar kim?» desam, u zot: «Ular shunday kishilarki, kishilar go‘shtini yeb (ya’ni, g‘iybat qilib) obro‘lariga bo‘hton qilishardi», dedilar. Abu Dovud  rivoyatlari.

895/7. Said ibn Zayddan (r.a.)  rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Musulmonning obro‘sida nohaq tilni uzun qilish ribolarning buyugidir», dedilar. Abu Dovud   rivoyatlari.

(Ya’ni, obro‘sini to‘kish ribodek buyuk gunohdir... - tarj.)

896/8. Abu Hurayradan (r.a.)  rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Musulmon musulmonning birodaridir. Unga xiyonat qilmaydi, yolg‘on so‘zlamaydi va uni xo‘rlamaydi. Har bir musulmonni boshqa musulmonning obro‘si, moli va qoniga (tajovuz qilmog‘i) haromdir. Taqvo bu yerda (Ya’ni, qalbda). Kishi musulmon birodarini past sanamog‘i uning yomonligiga kifoya qiladi», dedilar. Imom Termiziy  rivoyatlari.

315-bob G’iybatga taalluqli muhim masalalar bayoni

Utgan boblarda zikr qildikki, g‘iybat - kishini u karih ko‘radigan narsasi bilan zikr qilmoqlikdir. Xoh u lafz bilan yoki yozish bilan yoki ramziy ma’noda bo‘lsin yoki ko‘z, qo‘l va bosh bilan ishora etish orqali bo‘lsin, barchasi joiz emas.

Yana ham aniqrog‘i, har bir musulmonning nuqsonini boshqaga anglattirmoq harom bo‘lgan g‘iybatdir.

Ana shu g‘iybatlardan biri - egilib va bukilib yuradigan yoki shularga o‘xshash nuqsonli kishilarni hikoya qilib, ana shu hikoyadan unga noqislikni xohlashlikdir. Bularning har biri xilofsiz haromdir.

Yana g‘iybatlardan biri - musannif kitobida bir shaxsni zikr qilib, bu bilan uning noqisligini va uni obro‘sizlantirishni xohlasa, u ham haromdir. Ammo bu zikri bilan uning xato qilayotganini, ilmda zaif ekanligini va buning sababidan odamlar unga taqlid qilib, ergashib g‘ururga ketib qolmasliklarining oldini olib gapirmog‘i g‘iybat emas. Balki vojib bo‘lgan nasihatdir. Agar mana shuni iroda qilsa, savob ham oladi.

Shu singari musannif yoki boshqasi: «Bir qavm yoki bir jamoa unday yoki bunday», «Bu qilgani noto‘g‘ri yoki xato yoki jaholat va g‘aflat» kabi so‘zlarni aytishi ham g‘iybat emas. Chunki haqiqiy g‘iybat bir kishining ayni o‘zini yoki bir jamoatning ayni o‘zini zikr qilmoqlikdir.

Va yana harom g‘iybatlardan biri - ba’zi kishilar unday qildi yoki ba’zi faqihlar yoki ba’zi ilmni da’vo qiluvchilar yoki ba’zi muftiylar yoki ba’zi o‘ziga islohni nisbat beruvchilar yoki zuhdni da’vo qiluvchilar yoki bugun oldimizdan o‘tgan ba’zi kishilar yoki ba’zi bir ko‘rgan kishilar bunday qildi, deb bu bilan xitob qilingan shaxsning o‘zini tushunilmoqlikdir.

Va yana ana shu g‘iybatlardan biri - faqih va obidlarning g‘iybatidir. Chunki ular ochiq-oydin anglanganidek g‘iybatga yo‘liqurlar. Ularning biriga falon kishining ahvoli qanday deyilsa, bas, u Alloh bizni isloh qilsin yoki Alloh bizni mag‘firat qilsin yoki Alloh uni isloh qilsin yoki Allohdan ofiyatni so‘raymiz yoki zulm qilish bilan balolab qo‘ymaganiga Allohga hamd bo‘lsin yoki yomonlikdan Alloh nomi ila panoh tilaymiz yoki hayo ozligidan Alloh bizni ofiyat qilsin, Alloh tavbalarimizni qabul qilsin kabi noqislikni anglanadigan so‘zlarni aytmoqlikdir.

Va yana ana shu g‘iybatlardan biri - falon kishi ham barchamiz balolangan narsa bilan balolandi yoki hammamiz qiladigan hiylani u ham mol topishda ishlatadi, deb aytmoqlikdir.

Yana ham to‘g‘rirog‘i yuqorida aytganimdek, kishining kamchiligini xitob qiluvchidan anglanmog‘idir. Biz buni yuqorida Imom Muslimdan qilingan  rivoyatda zikr qildik.

Fasl: Bilingki, g‘iybat qiluvchiga g‘iybat harom bo‘lganidek, eshituvchiga ham uni eshitib iqror bo‘lish haromdir. Bir insonning harom bo‘lgan g‘iybatni boshlaganini eshitsa, agar zohiriy zarardan qo‘rqmasa, uni g‘iybatdan man qilishi vojib bo‘ladi. Modomiki, qo‘rqadigan bo‘lsa, qalbi bilan uni inkor qilib, ana shu majlisdan ajrab chiqib ketishi vojib bo‘ladi. Agar tili bilan inkor qilishga yoki g‘iybatni boshqa so‘z bilan kesishga qodir bo‘lsa, uni lozim tutadi. Agar bunday qilmasa, gunohkor bo‘ladi. Bordi-yu tili bilan jim bo‘l, desa-yu qalbi bilan u g‘iybat davom etishini xohlasa, Abu Homid G’azzoliy aytganlaridek, ana shu nifoq bo‘lib, gunohdan uni xalos eta olmaydi. Xalos etish uchun qalbi bilan ham g‘iybatni karih ko‘rmog‘i lozim.