321-bob Chaqimchilik haqida

Biz chaqimchilikning haromligini va bundagi dalillar hamda tahdidlarni zikr qildik, lekin ular qisqa holatda edi. Biz hozir kengroq sharhlashga o‘tamiz. Imom Abu Homid al-G’azzoliy (rahmatullohi alayh) chaqimchilikni ko‘pincha boshqa bir kishi haqidagi so‘zini u haqda gapirilgan shaxsga yetkazish, chaqish, deb aytganlar. Masalan, «Falon kishi sen haqingda unday dedi» kabi so‘zlar. Chaqimchilik bu bilan tugamaydi. Balki uning chegarasi ochilishi, fosh etilishi karih ko‘rilgan narsani ochib yuborishdir. Xoh karih ko‘rgani undan tashilgan bo‘lsin yoki unga tashilgan bo‘lsin yo uchinchisi bo‘lsin, buning farqi yo‘q. Yoki ana shu ochib yuborish so‘z bilan yoki yozish bilan yoki ramz bilan yoki imo-ishora bo‘lsin yoki so‘z va amalda bo‘lsin, xoh ayb va boshqa narsalarda bo‘lsin - hammasi bir xil chaqimchilikdir. Chaqimchilikning haqiqiysi sirni ochib, fosh bo‘lishi karih ko‘rilgan narsada to‘siqni ochib yuborishdir. Insonga kishilarda ko‘rilgan holatning hammasida sukut qilmoqlik lozim bo‘ladi. Faqat gapirgan narsasida musulmonga foydali yoki gunohni daf qiladigan narsa bo‘lsa, unda zarari yo‘q. Ammo kishi o‘z molini maxfiy tutayotganini ko‘rsa-yu, uni odamlarga aytsa, ana shu chaqimchilikdir. Va yana har bir ko‘tarib, tashib yurilgan narsa chaqimchilikdir. «Falon kishi sen haqingda bunday dedi» kabi so‘zlarni aytsa, u kishiga olti narsa lozim bo‘ladi:

1.   Uni tasdiqlamaslik. Chunki chaqimchi fosiqdir. U yetkazgan xabar marduddir.
2.   Chaqimchilikdan uni qaytarib, nasihat qilib va u ishining yomonligini aytish.
3.   Alloh yo‘lida unga g‘azab qilmoq. Chunki chaqimchilik Alloh huzurida g‘azabga duchordir. Alloh yo‘lida g‘azab qilish vojibdir.
4.   Tashib kelingan so‘zda yomonlikni gumon qilmaslik. Alloh taolo: «Ey mo‘minlar, ko‘p gumonlardan chetlaninglar», deb aytgan (Hujurot surasi, 12-oyat).
5.   Hikoya qilib bergan narsasi sizni josuslik qilishga va uni axtarib haqiqatlashga
majbur qilmasin. Alloh taolo: «Josuslik qilib yurmanglar», deb aytgan (Hujurot surasi,
12-oyat).
6.   Chaqimchini qaytargan narsasida o‘zi rozi bo‘lmasligi va chaqimchiligini hikoya
qilmasligi lozim.

Umar ibn Abdulazizga bir odam boshqa bir kishi haqida zikr qilganida, bu zot: «Agar xohlasang, sening ishingni ko‘rib chiqamiz. Bordiyu yolg‘on gapirayotgan bo‘lsang, quyidagi oyat ahlidansan: «Agar sizlarga bir fosiq kimsa biron xabar keltirsa, aniqlab-tekshirib ko‘ringlar» (Hujurot surasi, 6-oyat). Agar sen rostgo‘y bo‘lsang, mana bu oyat ahlidansan: «G’iybatchi-yu, gap tashuvchiga itoat etmang» (Qalam surasi, 11-oyat). Agar xohlasang, seni avf qilamiz», deganlarida, u kishi: «Ey mo‘minlar amiri, bu ishni endi zinhor qilmayman», dedi.

Bir kishi Sohib ibn Abbodga bir maktub olib bordi, unda yetimning molini ega bo‘lib olishga rag‘batlantirish bor edi. U juda katta miqdordagi mol-mulk edi. Bu zot maktubning orqasiga quyidagi so‘zlarni bitib qaytarib berdilar: «Ulganni Alloh rahmat qilsin. Yetimga Alloh yordam bersin. Molini Alloh serhosil qilsin. Xat tashuvchini Alloh la’natlasin!»

322-bob Zarar yetishidan xavf tug‘ilmasa, boshliqlarga so‘z tashimoqdan man etish bobi

908/1. Ibn Mas’uddan (r.a.)  rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Sahobalarimdan birortasi boshqasi haqida biror narsa yetkazmasin. Chunki men sizlarning oldingizga qalbim sog‘lom holda chiqmoqni yaxshi ko‘raman», dedilar. Abu Dovud va Termiziylar rivoyati.

323-bob Shariat zohirida sobit bo‘lgan nasabni haqoratlashdan qaytarish to‘g‘risida

Alloh taolo Al-Isro surasining 36-oyatida: «(Ey inson), o‘zing aniq bilmagan narsaga ergashma! Chunki quloq, ko‘z, dil - bularning barchasi to‘g‘risida (har bir inson) mas’ul bo‘lur», deb aytgan.

909/1. Abu Hurayradan (r.a.)  rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Kishilar orasida ikki toifa borki, ularda kufrlik bor: biri nasabni haqorat qilish, ikkinchisi o‘lganga yig‘lash», dedilar. Imom Muslim  rivoyatlari.

324-bob Faxrlanishdan qaytarish haqida

Alloh taolo Van-najm surasining 32-oyatida: «Bas, sizlar o‘zlaringizni poklamay ko‘ya qolinglar! U taqvodor bo‘lgan kishilarni ham juda yaxshi bilguvchidir», deb aytgan.

910/1. Iyoz ibn Himordan (r.a.)  rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Albatta Alloh taolo menga tavozu’li bo‘lmoqni va biror kishi boshqa biror kishiga jabr qilmasligini hamda faxrlanmaslikni vahiy qildi», dedilar. Imom Muslim va Abu Dovudlar  rivoyati.

325-bob Musulmonga ichqoralik qilishdan qaytarish to‘g‘risida

911/1. Vosila ibn Asqa’dan (r.a.)  rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Birodaringga ichqoralik qilma! Bordi-yu shunday qiladigan bo‘lsang, Alloh unga rahm qilib, seni tashvishga solib qo‘yadi», dedilar. Imom Termiziy rivoyatlari.

326-bob Musulmonlarni mensimay, ularni masxara qilishning haromligi haqida

Alloh taolo Tavba surasining 79-oyatida: «Mo‘minlar orasidan o‘z xohishi bilan sadaqotlar qiluvchi kishilarni va (infoq-ehson qilish uchun) kuchlari yetgan narsani topib kelgan kishilarni ayblab, masxara qiladigan kimsalarni Alloh masxara qilur va ular uchun alamli azob bordir», deb aytgan. Va yana Alloh taolo Hujurot surasining 11-oyatida: «Ey mo‘minlar, (sizlardan bo‘lgan) bir qavm (boshqa) bir (mo‘min) qavmdan masxara qilib kulmasin - ehtimolki, (o‘sha masxara qilingan qavm) ulardan yaxshiroq bo‘lsalar. Yana (sizlardan bo‘lgan) ayollar ham (boshqa mo‘mina) ayollarga (masxara qilib kulmasinlar) -ehtimolki, (o‘sha masxara qilingan ayollar) ulardan yaxshiroq bo‘lsalar. Uzlaringizni (ya’ni, bir-birlaringizni) mazax qilmanglar va bir-birlaringizga laqablar tashlamanglar (ya’ni, ayrimlaringiz ayrimlaringizga yomon laqablar qo‘yib olmanglar)», deb aytgan. Boshqa bir oyatda esa: «Barcha (kishilarga dilozarlik qilib, ularning obro‘larini to‘kib yuradigan) bo‘htonchi-g‘iybatchiga halokat bo‘lgay», deb aytgan (Humaza surasi, 1-oyat).

912/1. Abu Hurayradan (r.a.)  rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Bir-birlaringizga hasad qilmanglar va savdoda soxtalik bilan kelishib narxlarni oshirmanglar. Bir-birlaringizga gazab qilmanglar hamda orqa o‘girib munosabatlarni bo‘lmanglar. Va ba’zilaringiz ba’zilaringiz savdosi ustiga savdo qilmasin. Allohning bandalari, birodar bo‘linglar. Musulmon musulmonning birodaridir. Unga zulm ham qilmaydi, xo‘rlamaydi ham, past ham sanamaydi. Taqvo bu yerda», deb, uch bora qalblariga ishora qildilar. «Musulmon birodarini past sanagan kishi yomon ekanligiga dalolat qiladi. Har bir musulmonning boshqa musulmonga qoni, moli va obro‘sini (suiiste’mol) qilishi haromdir», dedilar. Imom Muslim  rivoyatlari.

Imom Navaviy: «Tadabbur qilgan kishiga bundan-da foydasi ko‘p, manfaati ulug va yaxshiroq hadis bo‘lmasa kerak», dedilar

913/2. Ibn Mas’uddan (r.a.)  rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Qalbida zarra miqdoricha kibri bor kishi jannatga kirmaydi», dedilar. Shunda bir kishi: «Ey Rasululloh, kishi chiroyli kiyim va chiroyli poyabzal kiyadi (bu ham kibr bo‘ladimi?)» deganida, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Albatta Alloh chiroylidir. Chiroylini yaxshi ko‘radi. Kibr esa haqni buzish va kishilarga nast nazar bilan qarash», dedilar. Imom Muslim  rivoyatlari.

327-bob Yolg‘on guvohlikning ulkan haromligi haqida

Alloh taolo: «Va yolg‘on so‘zdan yiroq bo‘linglar», deb aytgan (Haj surasi, 30-oyat).

Yoki «(Ey inson), o‘zing aniq bilmagan narsaga ergashma! Chunki quloq, ko‘z, dil -bularning barchasi to‘g‘risida (har bir inson) mas’ul bo‘lur», deb aytgan (Isro surasi, 36-oyat).

914/1. Abu Bakra Nufay’ ibn al-Horisdan (r.a.)  rivoyat qilinadi: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam uch marta: «Sizlarga gunohlarning kattasi xabarini beraymi?» deganlarida, sahobalar: «Ha», deyishdi. Shunda u zot: «Allohga shirk keltirmoq, ota-onaga oq bo‘lmoq (suyanib turgan edilar, so‘ng o‘tirib olib), ogoh bo‘ling, yolgon so‘z va yolgon guvohlik», deb takror-takror aytdilar. Biz esa: «Shoyadki, jim bo‘lsalar-ku», deb turardik». Imom Buxoriy va Muslim  rivoyatlari.