279/10. Ibn Umardan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Qur’on sohibi (ya’ni, uni yod olgan kishi) bog’lab qo’yilgan tuyaga o’xshaydi. Agar uni mahkam tutsang, o’rnida turadi. Agar bo’sh qo’ysang, ketib qoladi», dedilar. Buxoriy va Muslim rivoyatlari

280/11. Anasdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Menga ummatimning savoblari ko’rsatildi. Bularning ichida kishi masjiddan chiqarib tashlagan axlatlar (uchun olgan savobi) ham bor edi. Yana menga ummatimning gunohlari ko’rsatildi. Bir kishiga Qur’ondan biror sura yoki oyat berilganidan so’ng, uni unutib yuborganidan kattaroq gunohni ko’rmadim», dedilar. Abu Dovud va Termiziy rivoyatlari

281/12. Sa’d ibn Ubodadan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Kim Qur’onni o’qib, so’ng uni unutib yuborsa, qiyomat kuni Alloh taologa qo’li kesik holda yo’liqadi», dedilar. Abu Dovud va Doramiy rivoyatlari

Fasl: Qur’on o’quvchi kishi undagi odoblarga ahamiyat berishi lozim. Avvalo, qiroatida ixlosli bo’lish va u bilan Allohning roziligini talab qilish, boshqa narsani maqsad qilmaslik, Qur’on xulqi bilan xulqlanish, zehnni bir joyga qo’yib, undagi ma’nolarni tadabbur qilish talab etiladi. Qur’on tilovat qilayotganda Allohga murojaat qilayotganini va Uni ko’rib turgan kishidek his qilishi, agar Uni ko’rmayotgan bo’lsa, Alloh uni ko’rib turganini zehniga joylashi lozim.

Fasl: Qur’on tilovat qilishni hohlagan kishi og’zini misvok va shunga o’xshash narsalar bilan tozalashi lozim bo’ladi. Misvok arok daraxti shoxidan bo’lishi yaxshiroq. Agar u topilmasa, boshqa narsalar bilan tozalashining zarari yo’qdir. Misvok iste’mol qilinayotganda og’izni o’ng tomonidan boshlash va sunnatni bajarayotganini niyat qilish kerak. Misvok iste’mol qilinayotib: «Allohumma barik liy fiyhi ya arhamar rohimiyn» Ya’ni: «Ey rahm qiluvchilarning Rahmlisi bo’lgan Allohim, unda men uchun baraka qilgin», deb aytadi.

Fasl: Qur’onni xushu’-xuzu’ va tadabbur bilan o’qish lozim. Mana shu talab qilingan narsadir. Shunda qalb yumshab, nurga to’ladi. Salaf ulamolari ichida tadabbur qilib bir oyatni kechasi bilan yoki ko’p qismida o’qib chiqqanlari bordir. Va yana Qur’on o’qib turib, hushdan ketganlari va vafot etganlari bor. 

Qur’on o’quvchi Qur’on o’qiyotganida yig’lashi, agar yig’lay olmasa, o’zini yig’lashga majburlashi mustahabdir. Ana shundoq qilish oriflarning sifati va solih bandalarning shioridir. Bunga Alloh taoloning kitobida:

«Ular yig’lagan hollarida yuzlari bilan yiqilurlar va bu (Qur’on) ularning xushu’-xokisorliklarini ziyoda qilur» (Al-isro surasi, 109-oyat), degan dalil bor.

Sayyid Ibrohim al-Xavvos (r.a.) aytadilar: «Qalbning davosi beshta narsada. Ular: tadabbur bilan Qur’on o’qish, qorinning bo’sh bo’lishi, kechasi qoim turish, sahar tongda tazarru’ qilish, solih kishilar bilan o’tirish».

Fasl: Qur’on tilovat qiluvchining Qur’on kitobidan o’qishi yoddan o’qiganidan afzaldir. Salaf ulamolari shunday deyishgan. Ammo kimning tadabburi, fikrlashi, qalbini jamlashi Qur’ondan  o’qiganidan ko’ra yoddan o’qiganida ziyodaroq bo’lsa, yoddan o’qigani afzaldir. Ikkalasi barobar bo’lsa, Qur’on kitobidan bo’lgani afzal. 

Fasl: Tilovatda ovozni baland qilishning, shu bilan birga ovozni chiqarmaslikning fazilati haqida ham ulamolarning so’zlari bor. Riyodan qo’rqqan kishi ovozini chiqarmasdan o’qigani afzaldir. Agar qo’rqmasa, baland ovoz bilan o’qigani yaxshi. Shu shart bilanki, atrofidagilar namoz o’qiyotgan, uxlayotgan bo’lmasligi kerak. Baland ovoz bilan o’qiganda boshqalarga ham foyda bor. Chunki qalbni uyg’otadi, butun vujudini fikrlashga chorlaydi, uyquni ketkazib, faollikni ziyoda qiladi.

Fasl: Tilovat qilayotganda ovoz chiroyli qilinadi. Ammo juda cho’zib yuborilmaydi. Biror harf ziyoda qilinishi yoki tushirib qoldirilishi haromdir. Cho’zib o’qish, agar haddan oshmasa, zarari yo’q. Ovozni chiroyli qilish haqida mashhur hadislar bor. Biz bu yerda ozginasini zikr qildik, xolos.   

Fasl: Tilovat qiluvchi kishi suraning o’rtasidan boshlasa, bir-biriga bog’liq so’zlarning avvalidan boshlashi kerak. To’xtatganda ham bir-biriga bog’liq so’zlar bilan to’xtatadi. Boshlanishi, vaqf, juz’, hizb, o’ndan biri deb e’tibor qilmaydi. Shuning uchun ulamolar: «Bir suraning hammasini o’qishi uzun suradan bir miqdor o’qigandan afzal», deyishgan. Chunki ko’p holat va o’rinlarda bir-biriga bog’liq narsalar bilinmay qoladi.     

Fasl: Kishilarga taroveh namozini o’qib beruvchi ba’zi johillar, yettinchi kechada oxirgi rak’atda An’om surasini, bir yo’la nozil bo’lgan deb gumon qilib, hammasini o’qish mustahab amal, deb aytishadi. Bundan tashqari bu amallariga yana har turlik bo’lmagur dalillarni ham keltiradilar. Bu  amallari bid’atning o’zginasidir.

Fasl: Baqara, Oli Imron, Niso, Ankabut va boshqa suralarni o’z nomi ila zikr qilish lozim. Bu to’g’rida Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan bir qancha hadislar kelgan. Shuningdek, Abu Amrning qiroatlari, Ibn Kasirning qiroatlari va bulardan boshqalarni qiroatlari deb aytishning ham karohiyati yo’qdir. Bu gaplarni keltirishimizdan maqsad ba’zi salaf olimlari bunday deyishni makruh deb aytishgan. Masalan, Ibrohim Naxaiy: «Ular falonchining sunnati, falonchining qiroati, deb so’ylashni karih ko’rardilar», deb aytganlar. Ammo, yuqorida aytganimizdek, bularning zarari yo’q.

282/13. Ibn Mas’uddan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Sizlardan birortangiz falon-falon oyatni unutdim, demasin. Balki unuttirildi, desin», dedilar.

Boshqa rivoyatda: «Sizlardan birortangizning falon-falon oyatni unutdim, deyishi muncha ham yomon, balki unuttirildi, desin», deganlar. Buxoriy va Muslim rivoyatlari

283/14. Oisha onamizdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bir kishi Qur’on o’qiyotganini eshitib: «Alloh uni rahm qilsin, men tushirib qoldirgan oyatni menga eslatdi», dedilar.

Boshqa bir rivoyatda: «mendan unutilgan», deyilgan. Buxoriy va Muslim rivoyatlari

Fasl: «Qori va qiroat odoblari» haqida ma’lumotni bir nechta mujallad kitoblar ham qamrab ololmaydi. Endi, kim Qur’on odoblari haqida ko’proq ma’lumot olishni xohlasa, «At-tibyan fiy adabi hamalatil Qur’an» kitobiga murojaat qilsin.

284/15. Anasdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Bir kecha va kunduzda ellik oyat o’qigan odam g’ofillar qatorida yozilmaydi, yuz oyat o’qigan kishi kechani ihyo qilib, Allohning ibodatida uzoq turuvchi, deb yoziladi, ikki yuz oyat o’qigan kishi bilan Qur’on qiyomat kuni hujjat talashmaydi, besh yuz oyat o’qigan odamga esa, bir necha qintor ajr yoziladi», dedilar. Ibn Sunniy rivoyatlari

Abu Hurayradan (r.a.) qilingan rivoyatda esa, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Kim o’nta oyat o’qisa, g’ofillar qatorida yozilmaydi», deganlar.

Bir kecha va kunduzda o’qilishi lozim bo’lgan suralar haqidagi ko’p hadislarni zikr qildik. Ular Yosin, Taborak-Mulk, Voqe’a, Duxon suralaridir. Bu suralarni har kuni o’qib yurish lozim.

285/16. Abu Hurayradan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Kim bir kecha va kunduzda Allohning roziligini talab qilib, Yosin surasini o’qisa, uning gunohlari kechiriladi», dedilar.

Boshqa bir rivoyatda: «Kim kechasi Duxon surasini o’qisa, gunohlari kechirilgan holda tong ottiradi», deyilgan.

Ibn Mas’uddan (r.a.) qilingan rivoyatda esa, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Kim har kecha Voqe’a surasini o’qisa, unga kambag’allik yetmaydi», deganlar.

Jobirdan (r.a.) qilingan rivoyatda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam «Alif, lam, miym. Tanziylul kitab...» va Taborak suralarini o’qimasdan uxlamaganlari aytilgan.