401/3. Abdulloh ibn Amr ibn Osdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Fotimaga (r.a.): «Ey Fotima, uyingdan nima sabab bilan chiqding?» deb so’radilar. Fotima (r.a.): «Mana bu mayyitga rahm qilib, ta’ziya bildirish uchun chiqdim», dedilar. Abu Dovud va Nasoiy rivoyatlari

402/4. Amr ibn Hazmdan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh alayhissalom: «Qaysi bir mo’min birodarining musibatiga ta’ziya bildirsa, Alloh taolo unga qiyomat kuni karomat kiyimini kiygizadi», dedilar. Ibn Moja va Bayhaqiy rivoyatlari

Ta’ziya sabrga chaqirish, mayyit egalariga tasalli beradigan narsalarni zikr qilish va xafalik, musibatlarini yengillatish, deganidir. Bunga Alloh taoloning: «Yaxshilik va taqvoda bir-biringizga yordam beringlar», degan so’zi va Rasulullohning: «Alloh birodarining yordamida bo’lgan bandaning yordamidadir», degan hadislari chiroyli misol bo’ladi.

403/5. Usoma ibn Zayd (r.a.) rivoyat qiladilar: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning qizlaridan biri otasiga bir odam yuborib, nevaralari o’lim bo’sag’asida yotganini aytdi. Rasululloh kelgan kishiga: «Borib qizimga ayt, Alloh berganini oluvchidir. Har bir narsaning ajali Uning huzurida belgilab qo’yilgandir. Qizimga savob uchun sabr qilishni buyur», deb aytdilar». Buxoriy va Muslim rivoyatlari

Mana shu hadisi sharif din usullari, furu’lari, odoblarini o’z ichiga olgan eng katta qoidalaridandir. U musibatlarga, g’am va kasalliklarga hamda boshqa qiyinchiliklarga sabr qilishni o’rgatadi.

404/6. Muoviya ibn Qurra ibn Iyos otalaridan rivoyat qiladilar. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ko’rinmay qolgan bir sahobasini  so’radilar. «Ey Rasululloh, haligi siz taniydigan bolasi vafot etdi», deyishdi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam o’sha sahobaning oldiga borib, o’g’lini so’ragan edilar, u kishi o’g’lining vafot etganini aytdi. Rasululloh u kishiga ta’ziya bildirdilar, so’ngra: «Ey falonchi, senga o’g’lingni hayotda bo’lishi yaxshimi yoki ertaga jannat eshigi tagiga sendan oldin borib, senga eshikni ochib kutib olganimi?» dedilar. Haligi sahoba: «Ey Allohning payg’ambari, mendan oldin borib, eshikni ochib kutib olgani yaxshi», deb javob qildi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Undoq bo’lsa, keyingisi senga», dedilar. Nasoiy rivoyatlari

Imom Shofe’iy ta’ziya haqida: «Men senga ta’ziya bildiraman, ammo o’zim ham abadiy qolishga ishonmayman, buni din buyurgani uchun bajaraman. Ta’ziya aytilgan kishi ham mayyitligida boqiy qoluvchi emas. Ta’ziya aytuvchi ham uzoq muddat yashovchi emas», degan ma’noda bayt aytganlar.

118-bob. Mayyitning o’limini do’stlari va qarindoshlariga bildirish joizligi va jarchilarni yuborib, o’lim xabarini yetkazish karohiyati

405/1. Huzayfa (r.a.): «Agar vafot etsam, o’limim xabarini jarchilar orqali ayttirib, men tufayli biror kishiga ozor bermanglar. Chunki men Rasulullohning jarchilar orqali o’lim xabari berilishidan qaytarganlarini eshitganman», dedilar. Termiziy va Ibn Mojalar rivoyati.

406/2. Abdulloh ibn Mas’uddan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «O’lim xabarini jarchilar vositasida aytishdan saqlaninglar. Chunki u johiliyat amallaridandir», dedilar. Termiziy rivoyatlari

407/3. Imom Buxoriy va Imom Muslimning «Sahih»larida aytiladi: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Najoshiy o’limi xabarini  sahobalarga xabar qildilar».

Buxoriy va Muslimning boshqa rivoyatlarida: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam kechasi hech kimga bildirmasdan ko’milgan mayyit haqida eshitib: «Nega menga aytmadinglar!» dedilar», deyiladi.

Ba’zi ulamolar mana shu ikkita hadisni mayyitning o’limi xabarini do’stlariga, qarindosh-urug’lariga yetkazish joiz ekaniga dalil qilishgan. Man’ qilingan o’lim xabari esa, johiliyat davridagidek bir ulug’ kishi vafot etsa, qabilalarga  otliqlar yuborib, falonchi o’ldi, uning o’limi bilan butun arablar o’ldi, deb jar solish kabilardir, deyishgan.

119-bob. Mayyitni yuvayotganda va kafanlayotganda aytiladigan zikrlar

Bu amallarni bajarayotganda, Allohni zikr qilib, mayyitni duo qilib turish mustahabdir. Agar g’assol mayyitni yuvayotganida, uning yuzida nur yoki xush bo’y sezsa, uni odamlarga aytishi yaxshi amallardandir. Ammo buning aksini ko’rsa, odamlarga aytishi haromdir.

408/1. Ibn Umardan (r.a.) rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «O’liklaringizni yaxshiliklarini zikr qilinglar, yomonliklaridan tiyilinglar» deb aytdilar. Abu Dovud va Termiziylar rivoyati. Termiziy buni zaif dedilar.

409/2. Abu Rofe’dan rivoyat qilinadi.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Kim bir mayyitni yuvib, uning ayblarini bekitsa, Alloh taolo uni qirq marta mag’firat qiladi», dedilar. Bayhaqiy rivoyatlari

120-bob. Mayyitning janozasida o’qiladigan zikrlar

Mayyitga janoza namozini o’qish farzi kifoyadir. Shu singari, uni yuvish, kafanlash, dafn qilish ham farzi kifoyadir. Bunga hamma bir ovozdan ittifoq qilishgan.

Janoza namozi quyidagicha o’qiladi: Avval «Allohu akbar» deb, ya’ni, takbiri tahrimani aytib quloq qoqadi. So’ng Sano — «Subhanakallohumma va bihamdika va tabarokasmuka va ta’ala jadduka  va la ilaha  g’oyruk» duosi o’qiladi. So’ngra yana takbir aytadi, ammo qo’lini ko’tarmaydi. Keyin Rasulullohga biror salovotni aytadi. So’ng «Allohu akbar», deb janoza duosini o’qiydi. Janoza duosi:

«Allohummag’fir lihayyina va mayyitina va shahidina va g’oibina va sog’iyrina va kabiyrina va zakarina va unsana. Allohumma man  ahyaytahu minna faahyihi ‘alal islam va man tavaffaytahu minna fatavaffahu ‘alal iyman. Allohumma la tahrimna ajrohu va la taftinna ba’dahu». (Ma’nosi: Ey Rabbim tirigu o’ligimizni, hoziru g’oyibimizni, kichigu kattamizni, erkagu ayolimizni mag’firat qil. Ey Rabbim, kimimizni hayotda qoldiradigan bo’lsang, uni Islomda qil, kimimizni o’ldiradigan bo’lsang, uni iymon bilan vafot ettir. Bizni uning ajridan mahrum qilma. Undan keyin bizni fitnaga solma.) Agar mayyit yosh bola bo’lsa, quyidagi duoni o’qiydi:

«Allohummaj’alhu lahuma farotan vaj’alhu  lahuma salafan vaj’alhu lahumo zuhron va saqqil bihi mavaziynahuma va afrig’is sobro ‘ala qulubihima va la taftinnahuma ba’dahu va la tahrimhuma ajrah», so’ng yana «Allohu akbar» deydi va ikki tomonga salom berib, namozni tugatadi. (Ma’nosi: Allohim, bu go’dakni  ota-onalari uchun ajr, fazl va zahira qil. U sababli ota-onasining tarozilarini og’ir qil, qalblariga sabr yog’dir. Undan so’ng ularni fitnaga solma, ularni uning ajridan mahrum qilma.)