YOSIN, Yasin - Qur’ondagi 36-suraning nomi. Sura avvalidagi "ya" va "sin" harflaridan tashkil topgan "yosin" kalimasi suraga nom bo‘lib qolgan. Bu sura Makkada nozil bo‘lgan va 83 oyatdan iborat. Yo.ning fazli haqida ko‘pgina xadislarda rivoyat qilingan. Ularning aksariyatida Yo. surasi Qur’onning qalbi ekani ta’kidlangan. Shuning uchun "Kur’on qalbi" suraga ikkinchi nom bo‘lib qolgan. Makkada nozil bo‘lgan boshqa suralar kabi Yo. ham asosiy e’tiborini e’tiqod masalasiga qaratadi. Xususan, qayta tirilish, Payg‘ambarlik hamda Alloh taoloning vahtsoniyati masalalariga apohida e’tibor beradi. Surai karimaning boshida Kur’oni karim b-n qasam ichilib, Muhammad (sav)ning haqiqiy Payg‘ambar ekanliklari ta’kidlanadi. Jaholatga botgan quraysh kofirlarining haddan oshib, Muhammad (sav)ni yolgonchiga chiqarganlari haqida so‘z yuritiladi. Shundan so‘ng bir qishloqqa yuborilgan Payg‘ambarlar va ular b-n o‘sha qishloq aholisi orasida bo‘lib o‘tgan hodisalar keltiriladi. Payg‘ambarlikni inkor etganlarning oqibati nima b-n tugaganiga urg‘u beriladi. Iymonga kelgan bir odamning o‘zini qanday tutgani va uning oqibati nima bo‘lgani ham ajoyib uslub b-n bayon etiladi. Keyin esa, Alloh taoloning borliqdagi vahdoniyatiga va cheksiz kudratiga dalolat qiluvchi hodisalar haqida so‘z ketadi. Ko‘rib-qaqrab yotgan yerga hayot kirishi, kecha b-n kunduzning almashinuvi, quyoshning ziyo sochib, o‘z o‘rnida aylanishi, oyning burjlarga chiqib-botib turishi va b. jarayonlar haqida so‘z yuritiladi. Shuningdek, qiyomat kuni va uning dahshatlari, sur chalinib, o‘liklarning qayta tirilishi, ularning mahsharga to‘planishi, kishilarning mo‘min va kofirga ajralishi, ularga mukofot va jazo berilishi kabi mavzularga ham surada o‘rin berilgan. Yo. insonlarning jismoniy azoblarini yengillashtiradi, shuning uchun uni ovoz chiqarib o‘lim to‘shagida yotgan bemor tepasvda yoxud ro‘za vaqtida o‘qiydilar. Yo. dafn marosimida, qabr tepasida ham o‘qiladi. Hadisi shariflarda rivoyat qilinishicha, kimki bu surani ixlos b-n o‘qisa hojati ravo bo‘lishi, och bo‘lsa qorni to‘yishi, tashna bo‘lsa serob bo‘lishi, kiyim-boshga ega bo‘lishi, xavf-xatarda bo‘lsa xotirjamlik topishi, kambag‘al bo‘lsa boy bo‘lishi, mahbus bo‘lsa ozod bo‘lishi, qarzdor bo‘lsa qarzidan oson kugulishi kabi va’dalar bayon qilingan. Yo. surasi yozilgan tumorlarni taqib yurish qadimdan udum bo‘lgan. Sura erkaklar ismida ham uchraydi. YoFAS, Abu Turk (g‘arb manbalarida Iafet, Yafet) s Nuh payg‘ambarning uch farzandidan biri (Som, Xom b-n birga). To‘fondan so‘ng omon qolgan Nuh (as) o‘g‘illariga Yer yuzini bo‘lib bergan. Jumladan, Ye. «otasining hukmi birlan... Atil (Itil) va Yoyiq suvining yoqosig‘a bordi. Ikki yuz ellik yil anda turdi. Taqi vafot tobdi. Sakkiz o‘g‘li bor edi (Turk, Xazar, Saqlab, Rus, Ming, Chin, Qamari, Tarix)» («Shajarayi turk»). To‘ng‘ich o‘g‘li nomidan Yo.ni «Abu Turk» («Turkning otasi») deb ham atashgan. Mirzo Ulug‘bekning yozishiga qaraganda, Yo.ga «Chin Mashriqining boshqa muhitlari, Qomarun tog‘lari va rus yerlari oxirigacha cho‘zilgan oq cho‘qqilar va beshinchi iqpimning qolgan uchdan bir qismi to ma’mur yerlarning oxirigacha va Shimolning zulumotigacha yerlar baxsh etilgan edi... Aytadilarki, Turon zamin va Turkistonni Yo. (as) o‘ziga asrab qo‘ygan edi. Shu sababli uni Abut-turk deyishgan». Qadimda turkiy o‘jalarda yomg‘ir yog‘diruvchi tosh (yada toshi) yordamida duo o‘qib osmondan yomg‘ir-qor yog‘diruvchi kishilar bo‘lgan. Mana shu yada ilmini Ye.ga otasi Nuh (as) o‘rgatgan degan nakd bor. Turk otasining vafotidan so‘ng Yo. uning o‘rniga o‘tirib yurtni boshqargan. Xalq uni Yo. o‘g‘lon deb atagan.