MAKKA - musulmonlarning muqaddas shahri. Saudiya Arabistonining g‘arbida, Qizil dengaz sohilidan 80 km uzoqlikda tog‘lar orasida joylashgan bu shaharni arablar Umm ul-Qurro, Umm ul-Madoin, ya’ni shaharlar onasi deb yuritadilar. Qur’onda "Bakka" nomi b-n kelgan. U Hijozning ma’muriy va savdo markazi, musulmonlar haj qiladigan -musulmonchilikning beshinchi ahkomi bajariladigan joy. Qur’oni karim 114 surasining 86 tasi Makkada nozil bo‘lgan. M.da Ka’ba b-n bosh masjid - Harom masjidi bor. M. - islom dinining Muhammad payg‘ambari (sav)ning vatanlari, arablarning qad. ziyoratgohi. Musulmon rivoyatlariga ko‘ra, M.da Odamato va Momohavo hamda Shis, Ibrohim, Ismoil va Hojar yashaganlar. Makka sh.ga qachon asos solingani ma’lum emas. Ilk bor Zamzam bulog‘i tevaragida aholi yashash maskanlari paydo bo‘lgani haqida ma’lumot bor. Islomga qadar Makka majusiy arab qabilalarining diniy hamda Sharq b-n O’rta dengaz bo‘yidagi davlatlar o‘rtasidagi muhim savdo markazi bo‘lgan. Islom vujudga kelishidan ko‘p asrlar ilgari Makkadagi Ka’ba ibodatxonasi arab qabilalarining ziyorat markazi bo‘lib, unda qabila xudolarining sanamlari saklangan. Shahar birinchi marta yunon tarixchisi Ptolemey asarlarida Makoraba nomi b-n tilga olingan va bu yerda mil. 2-a.da ibodatxona mavjudliga aytib o‘tilgan. Makkada payg‘ambar Muhammad (sav) tavallud topganlar va shu yerda islom targ‘ibotini boshlaganlar. Muhammad (sav) 622 y. o‘z sahobalari b-n Makkadan Yasrib (keyinchalik al-Madina deb ataladigan) shahriga hijrat qilganlar. Rivoyatga ko‘ra, qad. Jurhum, Xuzo’a qabilalari, 4-a. oxiridan esa, Quraysh qabilasi ko‘chib kelib yashay boshlagan. 6-7-a. o‘rtalarida Ka’badan 800-900 m shim.-sharqqa va taxm. 500 m jan.-g‘arbga cho‘zilgan vodiy bo‘ylab aholi istiqomat qilardi. Markazda, Ka’badan jan.rokda bozor bo‘lgan. Turar-joylar devorlar b-n o‘ralgan katta hovlilardan iborat bo‘lib, hovli ichida qavmi qarindosh oilalarning imoratlari joylashgan. O’sha vaqtda M.da 6-7 ming aholi yashagan. M.da sug‘orish uchun suv yo‘kligi, muqaddas hududda dehqonchilik va ov b-n shug‘ullanish man qilingani ustiga atrofdaga qabilalar uchun muqaddas hisoblangani tufayli qurayshlarning savdo b-n mashg‘ul bo‘lishiga to‘g‘ri kelgan. Shahar aholisi asosan diniy marosimlar uchun zarur bo‘lgan buyumlarni tayyorlagan va hajga kelganlarga xizmat qilgan. Muhammad (sav) M.dan chiqib ketgach, Madinadagi yangi masjidni Ka’baga qarshi qo‘ya boshlaganlari yo‘q, aksincha, uni Ka’ba (qibla)ga to‘g‘rilaganlar. 630 y. musulmonlarning M.ni fath etishlari shaharning muqaddas markaz sifatidagi alohida mavqeini tiklabgana qolmay, uni yangi maqomga ko‘tardi; haj qilish marosimida Ka’bani tavof qilish b-n birga Arafot tog‘iga ko‘tarilish ham qo‘shidtsi; M.ni ziyorat qilish islomning asosiy ruknlaridan biri hisoblanadi.
Umaviylar davrida M. rivojlandi va qiyofasi butunlay o‘zgardi: bir qavatli imoratlar o‘rnida ko‘p qavatli uylar va qasrlar qad ko‘tardi. M. ma’murlari suv yig‘iladigan inshootlar bunyod etdilar, osma quvurlar o‘tkazdilar, shahar atroflarida bog‘-rog‘lar paydo bo‘ddi. Xalifalikning hamma tomonidan kela boshlagan mablag‘lar, shuningdek, ziyoratchilardan tushgan daromad makkaliklarni imtiyozli musulmonlar guruhiga aylantirdi. Ka’ba 624 y. qibla deb e’lon qilinganidan keyin Ka’baga tomon qarab ibodat qilina bopshagan.19-a. boshigacha M.ni G’arbiy Arabistonda hokimiyatni amalga oshirgan davlatlarning noiblari boshqarib kelganlar, lekin shaharning ichki hayotida ko‘p narsalarni shariflar (Muhammad (sav) avlodlari) hal qilardi. Ma’lumki, Bag‘dod xalifaligi inqirozga uchraganidan so‘ng Makka fotimiylar, ayyubiylar va mamluklar qo‘l ostiga, keyinchalik - 1517 y.da Usmonli turk saltanati tobeligiga o‘tdi. 1925 y.dan Saudiya Arabistoni tarkibida. Islom dini amal qilayotgan 14 a.dan ortiq vaqt davomida M. g‘ayridinlar uchun yopiq shahar hisoblanadi, ammo 18-a.dan e’tiboran yevropalik ayrim tadqiqotchilar musulmon ziyoratchilari niqobida unga kira boshlaganlar. 20-a. boshigacha M. abbosiylar davridagi hududga teng joyni egallab kelgan, doimiy aholisi 50 ming kishidan oshmagan. Hoz. vaqtda M.ning tub aholisi salkam 0,5 mln. kishini tashkil etadi, shahar avtomobil yo‘llari orqali tashqi dunyo b-n bog‘langan.