AYNULQUZZOT, asl ismi Abdulla ibn Muhammad ibn Ali Miyonjiy Hamadoniy (1099-1132) - shayx, mutasavvif. Hamadon sh.da tug‘ilgan. Uning ilohiy hikmat va tabiatshunoslik ilmlariga oid "Yazdon shenoht" ("Xudoni tanish"), tasavvufning o‘n asosini talqin qiluvchi "Tamhidot" ("Tekislash"), xudoning sifatlari va zotiga bag‘ishlangan "Zubdat-ul-haqoyiq" ("Haqiqatlar qaymog‘i") kitoblari bor. U aklni bilim hosil qilishning muhim vositasi deb bildi. Mutafakkir fikricha, aql faqat moddiy dunyodagi voqealarnigina tushunib yetishi mumkin, Haqning mohiyatini anglashda esa, ojizdir. A. insonning mohiyatini ishq tashkil etadi, ishq vositasidagina inson kamolotga erishadi, ishq dunyoni harakatlantirib turadi, deb hisoblaydi. Uning fikricha, oliy darajadagi ilohiy ishq quyi darajadagi insonning dunyoviy ne’matlarga bo‘lgan rag‘batini inkor etmaydi, balki uni to‘ldiradi. "Kimki xudoni sevsa, uning rasuli, o‘zining piru murshidi va o‘z hayotini ham sevishi lozim", - deb yozadi. A. bir necha yil qozi ul quzzot - bosh qozi bo‘lib ishlagan va adolat yo‘lini tutgan, diniy ixtiloflarga qarshi turgan. Uning ijtimoiy-axloqiy fikrlari O’rta Osiyo, Ozarbayjon, Eron mutafakkirlariga ta’sir o‘tkazgan. AYYuB (as) - Qur’onda nomi zikr qilingan payg‘ambarlardan biri. A. ismi Kur’onda to‘rt o‘rinda zikr etilgan: Niso surasi 163-oyat, An’om surasi 84-oyat, Anbiyo surasi 83-oyat. Sod surasi 41-oyat. A. Muso (as)dan ilgari yashab o‘tganligi rivoyat qilingan, ba’zi rivoyatlarda esa, Ibrohim payg‘ambardan yuz yil ilgari yashagan deyiladi. A. o‘ta taqvodor, kambag‘allarga mehribon, yetim va bevalarga saxovatli, mehmondo‘st inson hamda o‘zi nihoyatda badavlat va serfarzand bo‘lgani rivoyat qilingan. Shunday imkoniyatlar sohibi bo‘lgan A. biron marta ham Allohga osiy bo‘ladigan ish sodir etmay, ibodatni tark qilmagan, har doim shukrona aytib yurgan. A. katta boylik egasi bo‘la turib, Allohga biron bir gunoh ish qilmaganidan shaytoni lain iztirobda edi. Chunki boshqa boylar har qadamda Allohga osiylik qilishardi. Va shaytoni lain hasad qilib Allohga xitob qiladi va: "Bu A. sening bergan molu davlating, farzandlaring va salomat qilib qo‘yganing uchungina senga ibodat qilib yuribdi. Men kafillik berurmanki, agarda sen uning molu dunyosini va sog‘ligini ketkazib, imtihon qilsang, albatta u kufrga ketib, seni unutadi" - deydi. Shu boisdan Alloh A. molu-dunyosini, farzandlarini halokatga uchratib, o‘zini ham og‘ir xastalikka mubtalo qilib sinaydi. Lekin A. boshiga har qancha musibat yetganda ham Allohning zikrini tilidan qo‘ymay, ibodatini aslo tark qilmaydi. A. yetgan og‘ir xastalik oqibatida u joyidan qo‘zg‘ala olmaydigan holga yetganida ham uning vafodor ayoli unga qarab, uni parvarish qilib turadi. Nihoyat shuncha og‘ir sinovlarni boshidan o‘tkazgan A.ga Alloh yana sog‘liq in’om qiladi va unga farzandlaru ko‘pgina molu dunyo ato etadi. Shu o‘rinda ulamolar bir mulohazani qayd etadilar: A.ga yetgan xastalik borasida turli rivoyatlar kelgan, jumladan A.ning tanasini yara bosib, qurtlar yeb, odamlar A.ni dashtga chiqarib yuborgan emish. Tavhid ulamolari qayd etadilarki, payg‘ambarlar bunday jirkanch xastalikka mubtalo qilinmaydilar. Zero, bunday holatga tushishlik payg‘ambarlik maqomiga to‘gri kelmaydi. A. qissasida va uning boshiga tushgan musibatlaru xastalikda hamda A.ning Allohga duo qilishi oqibatida uning shifo topib yana molu dunyo sohibi bo‘lishida mo‘‘minlarga ibrat va namuna bor. Zero, payg‘ambarimiz ham: "Sinovning eng qattig‘i payg‘ambarlarga, so‘ngra solihlarga, so‘ngra shularga o‘xshashlarga bo‘lur..." mazmunida hadis aytganlar. Shundan ma’lum bo‘ladiki, bu dunyoda musibat yetish b-n bo‘ladigan sinov badbaxtlik belgasi emas. Zero, bu foniy dunyo qilingan ishga yarasha mukofot olish o‘rni emas, balkim imtihon va oxirat uchun zaxira to‘plash o‘rnidir.
