RIDDA (arab. - orqaga qaytish, chekinish) -musulmon bo‘lib yurgan odamning o‘z ixtiyori b-n islomdan qaytishi. Islom tarixida birinchi R. - ba’zi arab qabilalari orasida yuz bergan. Ular Muhammad (sav) vafotlaridan so‘ng islomdan chiqqanlar. R. 632 y. bevosita Abu Bakr Siddiq xalifa sifatida davlat boshqaruviga o‘tirgach boshlandi va 1,5 yilcha davom etdi. Bu harakatga rahbarlik qilgan ba’zi shaxslar o‘zlarini payg‘ambar deb e’lon qilganlari bois, islomda ular "mutanabbiylar", ya’ni "soxta payg‘ambarlar' nomini oldi. Markaziy Arabistonda Asd G’atfon, Tayy qabilalariga Tulayha, Sharqiy Arabistonda Hanifa qabilasiga — Musaylima, Tamim qabilasiga - Sajjoh ismli ayol va nihoyat, Yamanda Mazhij qabilasiga Abhala yetakchilik qildi. Ular Abu Bakr davrida zakot berishdan bosh tortdi. Xalifa Abu Bakr bu harakatni R. hisobladi. R. urushlarida ayniqsa, sarkarda Xolid ibn Valid katta shuhrat qozondi. R.ni bartaraf etishda erishilgan g‘alabalar ilk musulmon davlatiga butun Arabiston bo‘ylab to‘liq hukmronlikni o‘rnatishga, keyinchalik yarim oroldan tashqariga yurishlarni boshlashga imkon yaratib berdi.

RIYOZAT (arab. - "qiynalish" "mashaqqatlanish") - tasavvufda tariqatning asosiy shartlaridan biri. Darvish, murid sufiyning o‘z istagidan o‘zini tiyib, bu yo‘lda qiynalishi, mashaqqat chekishi, azob uqubatlarga chidashi.

RIYOKORLIK - har qanday savobli, ezgu ishlarni, ayniqsa, xayr-ehsonni odamlar ko‘rsin, maqtasin uchun, manmanlik b-n amalga oshirish. R. islomda qattiq qoralanadi Qur’oni karimda R. b-n qilingan har qanday ishning zoe ketishi haqida uqtiriladi.

RIZQ (arab. - ulush) - 1) Qur’onga ko‘ra Allohning har bir insonga bergan ulushi Islom diniga ko‘ra, barcha bandaning Rini Alloh belgilab bergan, o‘lchab qo‘ygan, kimning R. i tugasa, vafot etadi. R.ni faqat Aploh taoloning o‘zigina beradi. 2) Devonga mansub kishilar uchun mo‘ljallangan oziq-ovqat ulushi (xalifa O’mar tomonidan 638 y. joriy etilgan va bu 8-a. oxirigacha davom etgan). Oziq-ovqat ulushi devon ro‘yxatidagi jangchilarning oila a’zolariga ham belgilangan. 9-10-a.larda R. - asosan jangchilar maoshi ba’zan umuman maosh (mas., O’rta Osiyoda somoniylar davrida). Misrda 12-15-a.larda ma’lum yer maydonidan natura shaklida to‘langan maosh, shundan - umuman ko‘chmas mulkdan olingan daromad. 16-a.dan Usmonli turk saltanatida R. deb daromad keltiruvchi yer maydoniga, xususan vaqf yerlariga aytilgan.

RIFO’IYLAR - sufiylik tariqati a’zolari. O’rta asrlarda vujudga kelgan. Bu tariqatga basralik Sayyid Ahmad Rifo’iy (1182 y. v.e.) asos solgan. R. Yaqin Sharkda, xususan, Eronda keng tarqalgan darvishlardan iborat bo‘lgan. Ular hozir ham mavjud.

ROBIA al-ADAVIYA (713/714-801) - Basra zohidlarining taniqli vakilasi. Bolaligida cho‘ri qilib sotilgan. Keyinchalik xudojo‘yligi va zohidlarga xos turmush tarziga ixlos b-n rioya etgani sababli ozodlikka chiqarilgan. Bir necha yil sahroda yolg‘iz yashagan. R.A. Allohni sevishdan boshqa jamiki narsalarni rad etish tarafdori bo‘lgan. Alloxdan hech bir tama’ - manfaat ko‘zlamay, uni mutlaq sevish - inson ma’naviy hayotining mohiyati ekanligini zohidlardan birinchi bo‘lib ta’kidlagan. R.A. g‘oyalari keyingi avlod sufiylari orasida keng tarqalib, Bistomiy, Halloj, Ibn Farid, Ibn Arabiy va b. sufiylar ta’limotining asosini tashkil etgan. R.A. taqvodorlik, Allohni sevish namunasi deb bilinib, "avliyo" sifatida ulug‘lanadi.

ROBITA ("aloqa", "rishta") - Sharkdagi tasavvufga xos bo‘lgan istiloh. Murid b-n uning piri (murshid) yoki avliyo (valiy) o‘rtasida paydo bo‘ladigan ruhiy aloqa. Muridning butun fikri-zikrini murshid qiyofasiga jamlashi, u b-n muloqotga kirishi va o‘zligini unda qo‘shilib ketishi b-n erishiladi. Naqshbandiylik va qodiriya tariqatlarining ayrim risolalarida R. zikrdan afzal sanalgan.

ROMITANIY Xoja Ali, Xojai Azizon (13-a. o‘rtasi, Romitan tumanidagi Qo‘rg‘on qishlog‘i - 1316/1321) - xojagon-naqshbandiya tariqatining yirik namoyandasi, buxorolik yetti pirning to‘rtinchisi. Xoja Mahmud Anjirfag‘naviydan tahsil olgan. Uning vafotidan so‘ng xojagonlik silsilasini boshqargan. "Silsilai sharif"da 13-halqaning piri hisoblanadi. R.ning "Risolai Azizon" asari mashhur bo‘lib, unda tasavvuf maqomlari xususida so‘z yuritilgan. Tojik tilida bitgan she’rlarida tasavvuf g‘oyalari ilgari surilgan. Xoja Muhammad Boboyi Samosiyga ustozlik qilgan. Qo‘rg‘on yaqinidagi Saribo‘ston qishlog‘ida dafn etilgan. Qabri ustida maqbara qurilgan. G.Navro‘zova va I.Qosimov "Hazrat Xoja Ali Romitaniy" risolasini nashr qilishgan (1984).

ROFIZIYLAR (arab. rofiz - tark etish, rad etish, ba’zan maslagidan qaytish ma’nolarida) - o‘rta asrlarda sunniy islom ilohiyotida izchil islom yo‘lidan chetga chiqqan oqimlar, xususan shialar (Abu Bakr (ra) va Umar (ra)ning xalifalik huquqini rad etganlari uchun) R. deb atalgan. Keyinchalik Alini ilohiylashtirish tarafdorlari bo‘lgan firqalar (xususan ismoiliylar) shu nom b-n atalgan. Umumiy ma’noda R. imomiylar, alaviylar va zaydiylarga nisbat beriladi.

RUKN (arab. - asos, ustun), arkon ad-din (din asoslari) - islomda eng muhim sanalgan beshta vazifa. Unga "kalimai shahodat", namoz, zakot, ro‘za va haj ibodatlari kiradi. R. talablarini bajarish islomda har bir mo‘min-musulmon uchun majburiy-farz hisoblanadi. Lekin ba’zi istisno holatlarda bu majburiyat zimmadan soqit bo‘ladi. Mas., boyligi shariat belgilagan ma’lum mikdorga (nisobga) yetmagan kishi zakot bermaydi yoki qodir bo‘lmagan musulmonlar zimmasidan haj ibodati ham soqit bo‘ladi. Imonning ruknlari esa, ikkitadir. Ya’ni, Muhammad (sav) Alloh tomonidan keltirgan barcha ahkomu arkon va ma’lumotlarga dil b-n tasdiq etib, til b-n iqror qilishdir.