SOLIMIYA - Basrada 10-11-a.da mavjud bo‘lgan ilohiyotchilar va sufiylar maktabi, Sahl at-Tustariy izdoshlari. Unga at-Tustariyning eng yaqin safdoshi Abu Abdulloh Muhammad ibn Solim (909 y. v.e.) asos solgan. Ba’zi bir xususiy masalalardan tashqari uning qarashlari ustozinikidan farq qilmagan. Muhammad ibn Solim qat’iy zohidlikni targ‘ib etgan: o‘zini to‘liq Alloh irodasiga topshirish (tavakkul), sinoatlarga bardosh berish, turmush qurmaslik va b. S. unga Muhammad ibn Solimning o‘g‘li Ahmad ibn Solim rahbarlik qilgan paytda uzil-kesil shakllangan va ta’sirchan bo‘lgan. Unga ba’zi masalalarda (xususan inson irodasi erkinligi va takdirni oldindan Alloh tomonidan belgilanganligi o‘rtasidagi nisbat haqida) Basra mu’taziliylariga yon bosgan molikiy mazhabidagi ilohiyotchi va sufiylar kirgan. Bag‘dodning mashhur olimlaridan Abdulqohir al-Bag‘dodiy, Abul Muzaffar al-Isfaroiniy, ular b-n bir qatorda sufiy-hanbaliy Abdulqodir Jiloniy as-Solimni al-Halloj qarashlariga xayrihoxligi uchun qattiq tanqid qilishgan va uni "Allohni insonda mujassam bo‘lishi" (xululiya) tarafdorlari qatoriga kiritganlar. Bundan ilgariroq uni mashhur sufiy-shofi’iy Ibn Hafif tanqid qilib "Ibn Solimni rad etish" (ar-Radd ala Ibn Solim) asarini yozgan.

SOLIK (arab. yo‘lchi, yo‘ldan yuruvchi) -tasavvufda suluk - tariqatni ixtiyor qilib, uni o‘zlashtirish harakatiga tushgan, lekin hali biror maqom yoki martabaga erishmagan murid. S. o‘ziga xos odob-qoidalar majmuiga rioya etsagana, tariqat ahli sirasidan joy olgan.

SOLIH (as) - Qur’onda zikri kelgan payg‘ambarlardan biri. Qur’onga ko‘ra, Samud qavmini hidoyatga boshlash uchun payg‘ambar qilib yuborilgan. Hijoz b-n Shom orasida Hijr degan joyda yashovchi bu qavm nafsoniy lazzatlarga berilgan, huzurbaxsh ichimliklar ichib, shohona uylarda yashab yurar, o‘zlari yasab olgan butlarga sig‘inar edi. S. (as) ularni yolg‘iz Allohga ibodat qilishga chaqiradi. Biroq qavm hidoyat yo‘liga yurish o‘rniga S. (as)ni masxara qila boshlaydi, unga qarshi adovatni kuchaytiradi va haqiqatdan ham payg‘ambar bo‘lsang, bizga mo‘‘jiza ko‘rsat deb da’vo qiladi. Shunda S. (as) Alloxdan o‘ziga bir mo‘‘jiza berishini so‘rab duo qiladi. Alloh S. (as)ning duosini ijobat qiladi va S. (as) mo‘‘jiza ko‘rsatib xarsang toshdan tuya chiqaradi. Va S. (as) Samud qavmini mo‘‘jiza qilib berilgan tuyaga ozor bermaslikka chaqirib, Samud qavmi suv olib ichadigan havzadan bir kun tuya suv ichishini va bir kun Samud qavmi suv olib ichishini bildiradi (Qamar surasi 27-28-oyatlar). Ammo, Samud qavmi xiyonat qiladi va tuyani so‘yib yuboradi, shuningdek, S. (as) va uning oilasini yo‘qotishga qasd qiladi. Ammo, osmondan kuchli yashin yuborilib, ular halok etiladi. S. (as) o‘ziga imon keltirgan kishilar b-n birga Falastindagi Ramla degan joyga borib, umrining oxirigacha shu yerda yashaydi (Zoriyot surasi 44-oyat).

SOG’ONIY (to‘liq ismi Roziyyuddin Hasan ibn Muhammad as-Sog‘oniy (577, Lahor - 650) - lug‘atshunos olim, faqih va muhaddis. G’aznada voyaga yetgan. 615 y. Bag‘dodga kelgan, bu yerda bir muddat yashagach, Hindistonga ketgan. Haj ziyoratini o‘tash uchun Makkaga, u yerdan esa Yamanga borgan, so‘ng tag‘in Bag‘dodga qaytib kelgan. Lugat ilmiga doir 2 jildli "Majma’ul-bahrayn" va "Sihohi Javhariy"ni mukammallashtirib, olti jildli bir asar yozgan. Bundan tashqari "ash-Shavorid", "an-Navodir fil-lug‘a", "Sharhi abyotil-mufassal", "Durrus-sahoba fi mavozii vafoyotis-sahoba", "Sharhi sahihi Buxoriy" (muxtasar); hadisga doir "Misbohud-dujo", "Mashorikul-anvorin-Nabaviyya min sihohil-axboril-Mustafaviyya" kabi asarlar yaratgan. 2246 hadisdan iborat bo‘lgan bu kitobni Buxoriy va Muslimdan tanlab tuzgan, abbosiy xalifalaridan Muntasirning kutubxonasiga tuhfa etgan.
S. uydirma hadislarga doir ikki risola yozgan, bu xususda juda talabchanlik b-n bahs yuritgan. Bag‘dodda vafot etgan, vasiyati bo‘yicha Makkaga dafn etilgan.

SOHIB az-ZAMON ("Zamon sohibi") - Ali (kv) xonadoniga mansub bo‘lgan kutilayotgan imom, qoim maxdiyning sifatlaridan biri. S. az-Z.ning to‘laqonli hukmdor sifatida "qaytishi", shialik ta’limotiga ko‘ra, "ilohiy amru farmon"ning g‘alabasi va yer yuzida adolat o‘rnatilishidan darak beradi.

SOHIB as-SAYF ("Shamshir sohibi") - Ali (kv) xonadonidan bo‘lgan kutilayotgan imom, qoim maxdiyning sifatlaridan biri; uning hukmdorlik ramzi shamshir hisoblangan. S. as-S. "qaytishi" b-n shialar yer yuzidan zolimlik va adolatsizlik yo‘qoladi deb hisoblaydilar. Faqatgana u qurol b-n zo‘ravon hukmdorlarga qarshi chiqish va dindorlarni ularni ag‘darishga da’vat qilish hukuqiga ega.

SUBAZMUNIY, Abu Muhammad Abdulloh ibn Muhammad as-Subazmuniy al-Xorisiy al-Kalaboziy al-Buxoriy; laqabi U s t o z (872-952) - xanafiylikdagi yirik faqih, muhaddis. Buxoro vshyuyatidagi Subazmun (Sabazmun) qishlog‘ida tug‘ilgan. Sam’oniyning ma’lumotiga ko‘ra, u somoniylar amiri Ismoil ibn Ahmadning saroy faqihi bo‘lgan va saroyda fiqhga doir turli masalalarni yechish b-n mashg‘ul bo‘lgan, shu sababdan Ustoz deb nom olgan. S. Xuroson, Iroq va Hijoz bo‘ylab sayohat qilib, ilmi adabdan dars bergan. Sam’oniy uning 12 ustozi va 7 shogirdini sanab o‘tadi. Fiqhga doir 3 asar yozgan.

SUDUR ("chiqish") - musulmon ilohiyoti va falsafasida Alloh tomonidan olam yaratilishi jarayonini ifodalovchi terminlardan biri. Razoliyning fikricha, olam yaralishining yagona sababi Allohning ixtiyoriy xohishidir. Alloh har bir onda bu sababiyatni yangidan yaratadi va istagan paytda voqelarning odatdagi rivojlanishini o‘zgartirib yubora oladi.

SULAYMON (as) - Qur’onda zikri kelgan payg‘ambarlardan biri, adolatli va dono hukmdor, Dovud (as)ning o‘g‘li. S. 13 yoshida taxtga o‘tiradi. Yetuk bilimli, har bir ishda hukm chiqarishda otasidan ko‘ra olimroq bo‘ladi. Rivoyatga ko‘ra, u jamiki insu jin va hayvonlaru qushlar olamiga ham podshoxlik qilgan. Uchar shamollar ham uning ixtiyorida bo‘lib, istagan joyga bir zumda eltib qo‘ygan. S. (as) payg‘ambarga berilgan mo‘‘jizalardan biri mis bulog‘i bo‘lib, rivoyat qilinishicha, undan suv o‘rniga mis oqib yotar, payg‘ambar izmidagi jinlar esa, o‘sha misdan uning xohlagan narsasini yasab berishar ekan. Jinlarning S. (as)ga qasrlar bunyod etgani, dengaz tubidan duru javohirlar olib chiqib bergani nakd etiladi. S. (as)qushlar tilini tushunganligidan, o‘z qo‘l ostida bir necha xil qushlarni tarbiya qilardi. Bu kushlar orasida Hudhud (Sassiqpopishak) ham bo‘lib, u bir necha vaqt g‘oyib bo‘lgan va S. (as)ga Sabo degan yurtdagi malika Bilqisni ko‘rganligi xabarini olib keladi. S. (as) Bilqisga maktub yo‘llaydi va Sabo yurtining malikasi Bilqisni yolg‘iz Allohga itoat etishga majbur qiladi (Naml surasi 20-27-oyatlar). S. (as)ning o‘limi b-n bog‘liq rivoyat jinlar g‘aybni - kelajakda ro‘y beradigan voqea-hodisalarni biladi, degan gumonlarni rad etadi: o‘tirgan holida jon taslim qilgan S. (as) tayangan asoni bir yil davomida yogoch kurti yeb u yerga qulab tushmaguncha, S. (as)ning vafot etganligini bilmasdan payg‘ambar ularga buyurgan vazifa - baland qasr bino qilish ishini davom ettiravergan (Saba surasi 14-oyat).
S. (as) obrazi, u va unga tobe jinlar tomonidan ro‘yobga chiqarilgan g‘aroyib otlar, uning hashamatli saroylari, uchar galami va b. - o‘rta asrlardagi musulmon adabiyoti va folklorvda tez-tez uchraydigan mavzu. S. (as) shuningdek, musulmon olamida keng tarqalgan sehr-jodu ilmining ham yetakchilaridan biri sanalgan. Olti qirrali yulduz - S. (as) muhri ramzi bo‘lib, u jinlar va shaytonlarga berilgan farmonlarga mana shu muhrini bosgan. Olti qirrali yulduz musulmonlarda yomon ko‘zdan, yovuz ruxlardan himoya etuvchi asosiy ramzlardan sanalib, binolar, idishlar, tangalarda naqshi tushirilgan.

SULAYMON BOQIRG’ONIY (taxm. 1186 y. v.e.) - mutasavvif, shoir. Uni "Hakim ota" deb ham ataganlar ("Boqirg‘oniy" adabiy taxallusi, tug‘ilgan joyiga ishora). Ahmad Yassaviy ta’limotining davomchisi. She’rlarining tili va ruhi A. Yassaviy ijodiga g‘oyat hamohang bo‘lib, tasavvuf, din, shariat aqidalari shoirona targ‘ib qilinadi. "Bibi Maryam kitobi", "Oxir zamon kitobi" kabi dostonlar muallifi. She’rlari "Boqirg‘on kitobi" nomi b-n to‘plam qilingan. Bu kitob 1877 y. va undan keyin yana 2 marta Qozonda, 1991 y. Toshkentda nashr etilgan.