NUH (as) - Qur’onda nomi zikr qilingan payg‘ambarlardan biri. Injildaga Noyga to‘gri keladi. Qur’onga ko‘ra, Alloh N.(as)ni o‘z qavmiga payg‘ambar qilib yuborgan. N. (as) o‘z qavmi ichida uzoq umr ko‘rdi, ya’ni, 950 yil yashadi (Ankabut surasi, 14-oyat). U turli iloxlarga, butlarga sig‘ingan qavmini to‘g‘ri yo‘lga boshlab, faqat Allohga ibodat qilishga da’vat etdi. Lekin qavm uning so‘ziga kirmadi, uni masxara qildi. N.(as)ning da’vatiga hatto o‘zining xotini va bir farzandi ham ishonmadi. Shunda N.(as) Allohdan yordam berishni, kofirlarni jazolashni so‘radi (Shuaro surasi, 118-119-oyatlar). Alloh uning iltijosini qabul etib, N.(as)ga kema yasashni va barcha jonivorlardan bir juftdan olib kemaga joylashtirishni buyurdi. Keyin osmondan juda ko‘p yomg‘ir yog‘dirdi, yerning hamma tomonidan ham suv chiqartirdi. Osmon suvi b-n yer suvi qo‘shilib ulkan to‘fon paydo bo‘ldi. To‘fonda barcha kofirlar halok bo‘ldi, faqat kemadagilar sog‘ qoldilar. To‘fon boshlanishidan oldin N.(as)ning farzandlaridan biri kemaga chiqmadi. N. (as)ning otalik mehri qo‘zg‘ab, o‘g‘lini kemaga chiqishga undadi. Allohga kufr keltirgan farzand esa, otasiga rad javob aytib imon keltirishdan yana bosh tortdi va toqqa chiqib jon saqlamoqchi bo‘ldi, lekin u ham halokatga uchradi (Hud surasi, 45-47-oyatlar). Suv pasaygandan keyin kema Judiy tog‘i ustida to‘xtadi. Kema tog‘  tepasiga kelib to‘xtab, yer to‘fon suvini yutib bitirgach, Alloh N. (as)ni kemadan yerga tushishga buyurdi. N. (as) va unga imon keltirgan kishilar kemadan tushishdi. Bu zamin Musil degan yurt edi. N. (as) qissasini bayon qiluvchi "Nuh" surasi ham nozil bo‘lgan.

ODAMATO (as) - Qur’onga ko‘ra, Alloh tomonidan yaratilgan yer yuzidagi birinchi odam va inson zotining otasi. Alloh O. (as)ni loydan o‘zining yerdagi o‘rinbosari (xalifa) sifatida yaratib, unga o‘z ruhidan jon ato etgan. O. (as) Abul-bashar (insoniyat otasi) deb ham ataladi. Islomda O. (as) birinchi payg‘ambar hisoblanadi. Alloh O. (as)ga barcha narsalarning nomlarini o‘rgatdi va bu b-n O. (as)ni farishtalardan yuqori qo‘ydi (Baqara surasi, 32-33-oyatlar) va farishtalarga O. (as)ga bosh egib sajda qilishni buyurdi. Faqat Iblis sajda qilishdan bosh tortdi (Sod surasi, 73-78-oyatlar). Iblis takabburligi va sarkashligi tufayli jannatdan quvildi. O. (as) jufti haloli Momohavo b-n jannatda yashab, ularga barcha ne’matlardan yeyishga ruxsat berildi, faqatgina bir daraxtning mevasidan yeyish taqiklandi (A’rof surasi, 19-21-oyatlar). Iblis O. (as) b-n Momohavoni aldab taqiklangan daraxt mevasini yediradi. Buning jazosi evaziga ular jannatdan chiqarilib, ularning avlodlari yerda yashashga va mehnat qilishga mahkum etiladi.

OISHA (ra) (613-678) - Muhammad(sav)ning xotinlari, birinchi xalifa Abu Bakrning qizi. Laqablari Siddiqa, unvonlari Ummul-mo‘minin (Mo‘minlar onasi)dir. Muhammad (sav) vafotlaridan keyin O. (ra) xalifalik hokimiyatiga nomzodlar o‘rtasidagi munozaralarda faol ishtirok etgan. O. (ra) payg‘ambarning safdoshlari Talha va Zubayr tomonida turib Ali tarafdorlariga qarshi chiqqan.
Islom tarixida hazrati O. (ra)ning ilm jihatdan mavqei juda balanddir. O. (ra) bevosita Muhammad (sav) b-n birga yashagani tufayli juda ko‘p hadislarning roviysi hisoblanadi. Sahobalar ba’zi oilaviy munosabatlarga doir murakkab masalalarni O. (ra)dan so‘rab bilib olar edilar. Abu Bakr, Umar va Usmon (ra) zamonlarida fatvolar ham bergan. O. (ra) tafsir, hadis, fiqhni mukammal bilgan, arab tili va adabiyotidan yaxshi xabardor bo‘lgan. Hazrati O. (ra) nihoyatda qanoatli ayol bo‘lib, butun hayoti davomida bir juftgina oyoq kiyim, bir nechtagina ko‘ylak kiyganlari rivoyat qilinadi. Mil. 678 y. 13 iyulda vafot etgan, janozasini Abu Hurayra (ra) o‘qigan. Madinadagi Baqiy qabristoniga dafn qilingan.

OLLOH - q. Alloh

OLTINXON TO’RA, Sayyid Mahmud Taroziy - ulamo, adib, tarjimon. To‘liq ismi Mahmud ibn Sayyid Nazir at-Taroziy (1894 y.da Avliyo ota (Turkiston) - 1991-92). Dastlabki ta’limni padari buzrukvoridan, so‘ngra Shayx ibn Kamol Nosirxon To‘ra Kosoniydan, davrining boshqa yetuk olimlaridan oldi. Arab, fors, turk tillarining barcha lahjalarini mukammal egalladi, mudarris bo‘lib yetishdi. Sho‘ro tuzumining ziyolilarga, ilm axllariga o‘tkazgan nohaq zug‘umi sababli mamlakatdan chiqib ketishga majbur bo‘ldi. 1932 y.dan Kobul sh.da istiqomat qila boshladi. Bir muddat Afg‘oniston maorif vazirligida maslahatchi lavozimiga tayinlandi. So‘ng Hindistonning Bombay sh.dagi masjidda imom-xatib bo‘lib xizmat qildi. Ikkinchi jahon urushi boshlangandan keyin Saudiya Arabistoniga ko‘chib borib, umrining oxirigacha (1991-92) Makka va Madina shaharlarida yashab ijod etdi. O.t. Ka’batulloh joylashgan Harami sharifda, Madinadagi Masjid an-nabaviyda mudarrislik qilib, Kur’on va hadislardan saboq berdi.
O.t. tafsir, hadis, fiqh, adabiyot va ilmning boshqa sohalariga oid asarlar muallifi va tarjimonidir. U Kur’oni karimni zamonaviy o‘zbek tiliga ilk bor tarjima qilib, tafsir yozdi. Bu kitob Hindiston, Pokiston va Saudiya Arabistonida qayta-qayta chop etilgan. Shuningdek, olim Qur’onning ayrim suralarini ham tarjima va tafsirlari b-n alohida holda nashr qildirgan. Imom an-Navaviyning Payg‘ambar hadislariga bag‘ishlangan "Riyoz us-solihiyn" nomli 4 jildli asarini, Imomi A’zamning "Fiqh al-akbar", "Nur ul-basar", "Aqoid islomiya", "Hizb al-A’zam" kabi kitoblarini arabchadan o‘zbek tiliga o‘girdi. O’zbek, arab, fors, urdu tillarida diniy ma’rifiy mazmunda risolalar, tasniflar, ruboiylar yozdi. O.t. tomonidan at-Termiziy qalamiga mansub "Kitob ash-shamoil an-Nabaviya" asarining o‘zbek tiliga qilingan tarjimasi so‘nggi yillarda Toshkentda arab va hozirgi o‘zbek imlosida qayta-qayta nashr etildi.

OMIN (arab., somiycha - qabul et, ijobat qil) - islom, yahudiy va masihiy dinlarida dindorlar o‘rtasida "qabul etsin", "ijobat bo‘lsin" ma’nosida ishlatiladigan so‘z. Qur’oni karimdagi Fotiha surasi tilovat qilib bo‘lingach, o‘qigan va eshitganlar "O." deb qo‘yish lozimliga haqida hadisi sharifda ko‘rsatma berilgan. Lekin uni imom qiroati jahriy bo‘lgan namozda baland ovoz (jahr) b-n yoki o‘z ichida (xufya) aytish kerakliga to‘g‘risida ulamolar turli ijtihod qilganlar. Hanafiylik mazhabiga ko‘ra, "O." so‘zini xufya aytish sunnat. Muhammad (as) va sahobalari uni baland ovoz b-n aytganlari xususida kelgan hadislarga Abu Hanifa va hanafiylik mazhabi ulamolari aniklik kiritib, shunday dalil keltiradilar: "Duo va iltijolar aslida xufya, ya’ni past ovozda aytilishi lozim (A’rof surasi, 55-oyat). Shu b-n birga O.ni namozda xufya aytilgani haqida hadislar ham bor. O.ni oshkora aytish kerak deganlar keltirgan hadislar Payg‘ambar (sav)ning aytganlari haqidadir. U kishi esa, imom bo‘lgan hollarida aytganlar.

OMON ("xavfsizlik") - musulmonlar tomonidan dushmanga, odatda nomusulmonga beradigan xavfsizlik kafolati. Qur’onda bu atama yo‘q, uning o‘rniga "jivor" ("homiylik", "himoyalash majburiyati") istilohi ishlatilgan. Muhammad (sav)ning arab qabilalariga yo‘llagan nomalarida "jivor" b-n birga, shu ma’nodagi zimma (q. Zimmiy, a hli zimma) istilohi ishlatilgan. O. fath etilganlarning hayoti va mulklari daxlsizligi kafolati ma’nosida Xolid ibn Validning Damashq b-n tuzgan bitimida (634 y.) uchraydi. O.ning zimmadan farqi shundaki, u - keyingi o‘zaro majburiyatlarni belgilamasdan turib afv etilishdir. Musulmon kishi faqat bir yoki bir necha ma’lum shaxslarga O.lik berishi mumkin va uni boshqa musulmonlar bekor qilishga haqlari yo‘q. Faqat imom yoxud uning vakiligina butun shahar aholisi yoki uning garnizoniga O.lik bera olishga hakdidur. Islom fatxdari davrida u sulh tuzishning dastlabki shartlaridan hisoblangan. O.dan daxlsiz noma, xat shaklida nomusulmonlarni musulmon mamlakatlarida bo‘lishi (shuningdek, ziyoratga keluvchilar, savdogarlar, sulh davrida dushman tomon harbiylari) xavfsizligini kafolatlovchi hujjat sifatida foydalanilgan. O.ning bu shakli Yevropa davlatlarini Usmonli turk saltanati b-n sulh munosabatlari o‘rnatilishida asos bo‘lgan. So‘nggi o‘rta asrlarda O. - asir tushilayotgan vaqtda afv etishni, kechirishni so‘rab qilingan iltijo.

OSIY (arab. - isyon qiluvchi, itoatsiz, gunohkor) - diniy aqidaga ko‘ra, Allohning buyruqlari, Payg‘ambarning sunnat va ko‘rsatmalariga rioya qilmaydigan, buyurilgan vazifalarni bajarish o‘rniga ularni butunlay yoki qisman tark etadigan, shar’an taqikdangan ishlarni qiladigan shaxs. O. bandalarning taqdiri Allohga havola etiladi. Axli sunna val jamoa aqidasiga ko‘ra, O. banda agar kufr yoki shirkka ketmagan bo‘lsa, har qancha katta-kichik gunohlariga qaramay musulmon-mo‘min sanaladi, ya’ni kofir bo‘lib qolmaydi, balki gunohkor hisoblanadi. Boshqa ba’zi diniy oqimlarga ko‘ra, O. banda kufrga mahkumdir. O.ning qilgan ba’zi gunoxlari uchun bu dunyoda hadd - shar’iy jazo belgilangan. Misol uchun araq ichganga darra uriladi. O.ning qilgan har bir gunohi uchun u dunyoda alohida jazolar belgilangan. O. o‘z gunoxlaridan chin dildan tavba qilib, ularni qayta takrorlamasa, kechirilishi va’da qilingan.

OTIN, Otinoyi - O’rta Osiyodagi diniy maktablarda qizlar o‘qituvchisi. O.lar ayollar o‘rtasidagi diniy marosimlar (mas., mavlud, amri ma’ruf, nahiy munkar va b.) o‘tkazishda boshchilik qilib, ularga diniy ta’lim berish b-n ham shug‘ullangan.

OFOQXO’JA, Oppoqxo‘ja (1625, Kumul, Sharqiy Turkiston - 1695, Qo‘qo‘n qishlog‘i, Qashqar viloyati) - islom va tasavvuf ilmining yirik targ‘ibotchilaridan biri va Yorkend xonligida taxtda o‘tirgan xo‘jalarning dastlabkisi; Turkiston tasavvuf ilmining rahnamolaridan Maxdumi A’zamning avlodi. O.ning ismi Hidoyatullo bo‘lib, u xalq orasida hurmat belgisi bo‘lgan "Ofoq" ("Yorug‘ dunyo" yoki "yorug‘lik egasi") -xo‘ja nomi b-n mashhurdir. O. yoshligada otasi Muhammad Yusuf ibn Eshon Kalon b-n turli shaharlarda yurib bilim va tarbiya olgan. 1638 y.da Qashqarga kelib, otasi vafotidan so‘ng bu yerdagi oqtog‘lik xo‘jalarga bosh bo‘lgan. 1670 y.da Yorkend xonligada yuz bergan ichki kurashlar natijasida O. Qashqarni tark etib Turkiston shaharlarida, qalmoqlar (oyrotlar) orasida va Xeshi yo‘lagadagi (Xesi-tszoulan) viloyatlarda diniy targ‘ibot ishlari b-n shug‘ullangan. 1678 y.da Tibetga borib 2 yilga yaqin yashagan va bu yerdaga Budda dini vakillari b-n yaqin aloqada bo‘lgan. 1680 y. Tibet zodagonlari yordamida oyrotlar xoni b-n tanishgan. 1681 y.da qalmokdar tomonidan Yorkend xonligi taxtiga o‘tqazilgan. Uning jasadi Yog‘du deb nomlangan joydagi ota-buvalari qabri yoniga dafn etilgan. Shundan boshlab ushbu qabriston "Ofoqxo‘ja mozori" deb nomlanib, ziyorat maskaniga aylangan.