RABOT - 1) 7-10-a.larda Kichik va O’rta Osiyo hamda Shimoliy Afrikaning musulmonlar va xristianlar (yoki butparastlar) yonma-yon yashagan hududlarida vujudga kelgan harbiy istehkomlar yoki qal’alar. R.larda istiqomat qilgan musulmonlar odatda ko‘ngillilar sifatida g‘ayridinlarga qarshi urushlarda qatnashganlar. 11-12-a.larda Marokashda paydo bo‘lgan al-Murobitun harakati va davlati o‘z nomini R. atamasidan olgan. Ayni vaqtda Eronda R. o‘zining harbiy ahamiyatini yo‘qotdi va darvish-qalandarlarning qarorgohi -xonaqohlarga aylandi. Keyinchalik R.ning aynan shu ma’nosi butun musulmon dunyosiga yoyildi. 2) O’rta asrda musulmon shaharlari ichkarisidaga omborxona, karvonsaroylar yoki shahar tashqarisidagi bozorlar.

RAVSHANIYLAR - Afg‘onistonda vujudga kelgan islom dinidaga firqa. Boyazid Ansoriy (1525-1572) ta’limoti asosida pushtu dehqonlarining mahalliy hukmdorlar va boburiylar siyosatiga qarshi harakati kuchaygan. Piri Ravshan deb nom olgan (firqaning nomi shundan) Boyazid Ansoriy, so‘ngra uning o‘g‘illari va nabiralari rahbarligidagi bu harakat 17-a.ning 30-y.larigacha davom etgan, keyin bostirilgan. R. an’analari islom an’analaridan birmuncha farq qilgan. R. harakati pushtu xalqi milliy ongining shakllanishiga ta’sir ko‘rsatgan, o‘z davrida bu xalqning yirik shoirlari Arzoni, Davlat, Muxlis va b. R. tarafdori edi. Ularning va R. ba’zi rahnamolari adabiy merosining pushtu adabiyotida muayyan o‘rni bor.

RAJM - toshbo‘ron qilish, faqat zino qilganlik uchun qo‘llaniladigan qatl turi. R. haqidaga masala to‘laligicha fiqhning ukubot bo‘limiga tegashlidir. R. johiliyat davridagi huquqiy normalardan qabul qilinib, Kur’on va sunna b-n tasdiqlangan. R. faqat sud hukmiga binoan, qozi yoki uning vakilining nazorati ostida amalga oshiriladi. Maxsus ajratilgan yerda to‘plangan kishilar mahkumga qarata tosh otib, uni o‘lguncha toshbo‘ron qiladilar. Agarda zino guvoxlar ko‘rsatmalari b-n aniqpangan bo‘lsa, birinchi toshlarni guvoxdar otishi lozim, agarda zinokor o‘z gunohiga iqror bo‘lsa - imom yoki qozi otishi kerak bo‘ladi. Jazolanuvchi o‘zini chetga tortmasligi yoki qochib ketmasliga uchun bog‘langan yoki tizzasi yoxud beligacha yerga ko‘milgan bo‘lmog‘i lozim. Ayol kishi qatl etilayotgan paytda uni chachvon b-n yaxshi o‘ralgan bo‘lishiga va o‘layotib badani ochilib qolmasligiga e’tibor berish talab qilinadi. Agar zinokorning aqli noraso ekanligi aniklansa, qatl bekor qilinadi. Agarda homilador ayol jazoga tortilishi kerak bo‘lsa, unda ba’zi mazhablarga ko‘ra, to ayol tug‘gunicha qatl qoldiriladi, boshqasiga ko‘ra esa, emizish davri tugaguncha yoxud qatl umuman bekor qilinadi. Zinoni isbot qilish amalda juda murakkab bo‘lganligi tufayli barcha zamonlarda kamdan-kam hollarda R. jazosi qo‘llanilgan. Kishini ko‘cha-kuyda hech kanday tekshirishsiz va sudsiz toshbo‘ron qilingani haqida keng tarqalgan tasavvurlar g‘irt cho‘pchakdan boshqa narsa emas.

RAKAAT (oddiy tilda rakat; arab. - muayyan vazifalarning namozda takrorlanishi) -islomda namozning asosiy qismi, namoz o‘qishda bajariladigan muayyan harakatlar va ular b-n qo‘shib o‘qiladigan duolar majmui. Har R. bir necha ibodat harakatlarini o‘z ichiga oladi: qo‘l ko‘tarib takbir aytish, tik turish, belgacha egilish (ruku’), boshni yerga qo‘yish (sajda), tiz cho‘kish (qa’da) va yana tik turishdan iborat bir tartibdagi harakatlardan tashkil topadi. Bir R. tugagach, yangi R. boshlanadi. Har bir namoz ma’lum mikdordagi Rlardan iborat, ulardan bir nechasi farz, yana bir nechasi sunnat deb belgilangan.

RAMAZON - hijriy yil hisobining to‘qqizinchi oyi. Islom dinida R. oyida Alloh Muhammad (sav)ga Qur’onni vahiy qilgan deb talqin etiladi. Shu sababli, R. muqaddas oy hisoblanadi, bu oy davomida dindorlarga ro‘za tutish buyuriladi.
R. - arablarda islomdan avvalgi to‘rt muqaddas oydan biri; dastlab yoz fasliga to‘g‘ri kelgan. Islom dini joriy etilishi arafasida Makkada R. oyida yaxshi amallar qilish (tahannus) an’ana bo‘lgan. R. oyining 27-kuniga o‘tar kechasi Muhammad (sav)ga birinchi vahiy kelgan (q. Laylat ul qadr). R.da ro‘za tutish hijratdan 17-18 oy keyin, ya’ni qibla tomon o‘zgartirilgandan bir oydan so‘ng joriy etilgan.
R. b-n bog‘liq ko‘p sanalar ichida Rasululloh (as)ning nabiralari Husash tavallud topgan kun (6-kun), Muhammad (sav)ning zavjalari Xadicha vafot etgan kun (10-kun), Badr jangi kuni (17-kuni), Muhammad (sav)ning Makkaga kirib kelishlari kuni (19-kun), Ali va imom Ali ar-Rizo vafot etgan kun (21-kun), Ali tavallud topgan kun (22-kun) kabilar e’zozlanadi. Ro‘zaning tugashi iyd al-fitr bayrami b-n nishonlanadi. Turli musulmon mamlakatlarida qadimgi dinlarga oid marosim, bayramlarni R.oyiga to‘g‘ri kelib qolishi natijasida R.ga oid marosim va an’analar ham har bir mamlakatda o‘ziga xos o‘tkaziladi.

RASUL (arab. - elchi) - islom an’anasida Alloh tomonidan tanlab olinib, vakil qilingan va targ‘ibot yuritish, da’vat qilish vazifasi topshirilgan, ilohiy kitob nozil qilingan payg‘ambar. Muhammad (sav)ga nisbatan doimo R. nomi qo‘llanib kelinadi, bu hatto tashahhud (kalimai shahodat)da ham ifodalangan. Nabiy - kitob nozil qilinmagan payg‘ambar. Shu boisdan ham har bir rasulni nabiy deb atash mumkinligi, ammo nabiylarni R. deb bo‘lmasligi qayd qilingan.

ar-RA’Y ("qarash", "fikr", "hukm qilish") - fiqxda asosan faqihning mustaqil fikrini yoki hukmini anglatib, shunga asosan uning qandaydir huquqiy qaror chiqarishi. Ar-R. tushunchasi xalifa Umar (ra) davri (634—644)da paydo bo‘lgan Umar (ra) sahobalardan Abdulloh ibn Mas’udni Iroqqa hakamlik va dindan ta’lim berish uchun jo‘natayotganda "qanday ko‘rsang va xohlasang" (bi-r-ra’y va n-nazar) shunday sud qilish haqida ko‘rsatma bergan. Xalifa shu b-n birga ar-R. deganda qiyos bo‘yicha ish ko‘rish va jamoatchilik foydasi (al-maslaha) nazarda tutilishini aytgan. Abdulloh ibn Mas’udning Irokdagi izdoshlarini "mustaqil fikr tarafdorlari" (ashob ar-ra’y) deb Madina faqihlarini "rivoyat tarafdorlari" (ashob al-hadis) deb atay boshlaganlar.
Mazhablar shakllanib bo‘lgach, ar-R. tushunchasi muomaladan chiqqan, uning o‘rniga ijtihod yoki al-qiyos tushunchasi qo‘llanilgan

ar-RAHMON (Mehribon) - Allohning ismlaridan biri (q. al-Asmo al-husno), odatda bismilloh ar-Rahmonir-Rahim (Rahimli) shaklida ishlatiladi. Har ikki ism Allohning eng asosiy sifatlaridan bo‘lib, insonlarga Qiyomat kuni Allohning marhamat ko‘rsatishi, mehribonlik qilishini anglatadi. Ar-R. istilohini johiliyat davrida Arabistondagi yahudiy va xristianlar yagona xudoni anglatish uchun qo‘llaganlar. U Jan. Arabistondagi 4-6-a.lardagi monoteistik yozuvlarda uchraydi. Ichki va Shim. Arabistonda yashovchi haniflar shuningdek, Muhammad (sav)ning zamondoshlari va raqiblari - "soxta payg‘ambar" Abxala al-Asvad va Musaylima o‘z xudolarini shunday ataganlar. Qur’onda ar-R. - Alloh va Rabb (Parvardigor)dan so‘ng Xudoni anglatuvchi eng ko‘p ishlatilgan atama. Qur’on nozil qilinishining Makka davrida Muhammad (sav) xudoni asosan ar.-R. deb ataganlar. Ar-R. ko‘plab shaxs nomlari tarkibiga kirgan (mas., Abd ar-Rahmon, "Rahmonning kuli", ya’ni "xudoning kuli").

RIBO (arab - sudxo‘rlik) - pulga foyda (foiz) olish - sudxo‘rlik. Islomdan ilgari arablar orasida R. keng tarqalgan edi. Ilk islomda savdo qilish va u orqali foyda ko‘rish keng rag‘batlantirilgani holda, pulga foyda olish qat’iyan taqiklangan va bu taqiq Qur’onda ham o‘z ifodasini topgan (2 : 276). Hozir ham musulmon mamlakatlaridagi bank va moliya ishlarida ushbu taqiqqa amal qilinadi (q. Islom taraqqiyot banki).

REVGARIY Xoja Orif, Mohitobon (12-a. o‘rtasi - Shofirkonning Revgar qishlog‘i - 1259) - xojagon-naqshbandiya tariqatining yirik namoyandasi, buxorolik yetti pirning ikkinchisi.
Abdulholiq G’ijduvoniy (Xojai jahon)dan tasavvuf ta’limotini o‘rgangan. Ular G’ijduvon b-n Shofirkon o‘rtasidagi Ro‘yibinon qishlog‘ida uchrashib, suhbatlashib turganlar. G’ijduvoniyning 4-xalifasi sifatida ustozi vafotidan so‘ng xojagon silsilasini boshqargan. "Silsilai sharif"da "11-halqaning piri" sifatida zikr etiladi. "Qutbul avliyo" "Valiylar yo‘lboshchisi" unvoniga sazovor bo‘lgan. Xoja Mahmud Anjirfag‘naviyga ustozlik qilgan. Shofirkon sh.da dafn etilgan. Qabri ustidagi maqbara va atrofdagi masjid mustaqillik yillarida ta’mirlangan. R. mozori obod ziyoratgoh sifatida mashhurdir.
Tasavvufning o‘zak masalalari xususida so‘z yuritilgan "Orifnoma" risolasi o‘zbek tilida ham nashr qilingan (T., 1994). Tasavvufshunos olim Ibrohim Haqqul R. haqida "Xoja Orif Mohitobon" essesini yozgan (T., 1996). As.: Orifnoma, T., 1994.