Margarinlar qanchalik foydali?
Issıq preslangan (ıssıq bosma) o’simlik yog’larining (kungaboqar, makkajo’hori, soya, margarin) tarkibida bo’lgan trans yog’larning yillardan beri inson sog’lig’ini buzmasligi haqida oziq ovqat ishlab chiqaruvchilar va bir qancha olimlar tarafidan uqtirib kelindi. Holbuki, mustaqil ravishda tadqiqot olib borgan olimlar bu og’larning eng boshda yurak kasalliklari va boshqa kasalliklarning kelib chiqishiga sabab bo’lishi mumkinligini aytmoqdalar. Ularga "œxalq dushmani" dedilar. Chunki bu dushmanlar xalqning arzon yog’ ishlatishiga qarshi chiqmoqda edi. Vaqt o’tdi. Mana hozirgi kunda margarin ishlab chiqaruvchi firmalar bir paytlar "œhech qanday zarari yo’q" degan trans yog’larni "œmargarinlardan chiqarib oldik" deb maqtanishadi.
Margarin va trans yog’ nedir?
Margarin eng oddiy, arzon o’simlik yog’larining kimoviy yo’l bilan (hidrojenizasyon) qattiqlashtirilgan shaklidir. Hidrojenize yog’lar (margarinlar), suyuq yog’larning suyuq bo’lishlarini ta’minlagan moddalarning hidrojen bilan to’ydirilib qattiq holga aylantirilgan shaklidir. Ya’ni qattiqlashtirish uchun u juft bog’lar ochiladi va ularning yerlariga hidrojen qo’yiladi. Bu ishlovga "œhidrojenizasyon deyiladi va yog’lar nikel katalizatorlarda hidrojen bilan to’ydiriladi.
Trans yog’ asitlari bu ishlov orasida sil bo’ladi. Bu yo’l bilan hosil bo’lgan trans yog’lar sentetikdir. A’ni tabiatda yo’q, soxta yog’lardir. Vujudimiz bu sentetik trans yog’larni tanimaydi. Yeguliklarda yog’ sifatida biz ishlatadigan tabiatdagi yog’larning (saryog’, quyruq, charvi yog’lari, sızma zaytunyog’i) hammasi trans holida bo’lmagan yog’lardir.
Kavsh qaytaradigan hayvonlarning suti va go’shtida oz miqdorda trans yog’ asiti (biyohidrojenizasyon yo’li bilan) uchraydi. Faqat bu tabiiy trans yog’ asitlarini, sintetik trans yog’ asitlari bilan aralashtirmaslik kerak. Tadqiqotlar tabiiy trans og’ asitlarining hech qanda bir zararini aniqlamagan. Kundalik iste’mol qilingan trans yog’ miqdori yoki sintetik trans og’ asiti iste’molining eng oz 25 marotaba kamdir. Ammo margarin ishlab chiqaruvchilar vaqtida bu ilmi haqiqatni ham o’zlarining fodalariga hal qilib: "œqaranglar trans yog’lar tabii yog’larda ham bor, shunday ekan trans yog’lar zararsizdir" deyishgacha borishgan uyalmasdan. Tabiiki olqishlovchi olimla! Ning ham qo’llab quvvatlashlari bilan birga!
O kadar çok yiyeceğin içinde aşikar ya da gizli (giydirilmiş!) trans yağ var ki şaşarsınız.
Shu darajada ko’p mahsulotlarning ichida oshkora yoki ashirin trans yog’lari borki, hayron qolasiz. Pechenye, keks, shokolad, kraker, vafli, cips, salat souslari, tortlar, bulochkalar, boreklar, baklava va shirinliklar bilan qovurilgan kartoshkalar, qovurilgan tovuqlar (nuggetlar) va yana nimalar nimalar"¦E’tibor bergan bo’lsangiz, bu yeguliklarning qutilarida "œhidrojen tabiiy yog’" yoki "œhidrojen o’simlik yog’i" shaklida ifodalar yozilgan. Oddiy fuqaro uchun bu unchalik ko’p ma’noga ega emas, agar bularni o’qigan bo’lsa ham. "œDavlar ruhsat bergan ekan-u, demak zararli emas" deb o’ylaydi. Ammo jiddiy yanglishadilar. Zotan so’nggi yillarda Dunyo Soq’liq Organizatsiasi trans yog’arning iste’molini to’htatish uchun hammanş ogohlantirdiç Juda ko’p o’lkada trans yog’larining sifatida qonuniy cheklovlar qo’yildi. Juda yaqinda bu tarzdagi margarinlarning hammasi ta’qiqlanadi.
Prof. Dr Ahmet Aydın.
Istambul Unv, Jarrohpasha Tibbiyot Fakulteti
Bolalar kasalliklari AQSH
Metabolizm va iste'mol bolimi boshligi
(Bu maqolaniyam tugatmadim, malunmingiz vaqt muammo:( )
Lekin ancha malumot berilgan, hech bolmasa bugun erta margarin olmoqchi bolganlar biroz oylansin!
Maqoladagi ximiya, biyologiyaga oid terminlarni keyin yana bir bor kozdan kechiraman inshalloh.