Axborot xuruji: Isroilning ko'rinmas urushi

So'z - atomdan kuchli!" Abdulla Qahhor

1967-yil Suriya, Iordaniya, Misr va Isroil o’rtasida kelib chiqqan olti kunlik urush natijasida G’arbiy Sohil, G’azo Sektori va Sharqiy Quddus Isroil askarlari tomonidan bosib olindi. Shu yili Birlashgan Millatlar Tashkiloti Xavfsizlik Kengashi Isroilni bosib olingan hududlarni zudlik bilan tark etishga chaqiruvchi 242-Resolyutsiya qabul qildi.
Isroil haligacha Rezolyutsiya talablarini bajargani yo’q. 3 milliondan ortiq falastinlik qariyb yarim asrdan beri noqonuniy harbiy bosqin ostida yashamoqda
G’azo Sektori bugun yana urush alangasi ichida. Isroil samolyotlari hududni bir haftadan ortiq havodan o’qqa tutdi. Hujumlarda 160 dan ortiq falastinlik halok bo’ldi. Hamas otgan raketa o’qlaridan besh isroillik o’lgani ma’lum.
Xalqaro Amnistiya tashkiloti ma’lumotiga ko’ra, Isroil harbiy kuchlari bosib olingan hududlarda muntazam ravishda inson huquqlarini poymol etib keladi. Noqonuniy odam o’ldirish, mahkumlarni qiynoqqa solish, xo’rlash, ichida odam bo’laturib uylarni buzib tashlash, tez tibbiy yordam mashinalarini o’tkazmaslik, gumanitar yordam ko’rsatishdan bosh tortish hamda Falastin tinch aholisidan jonli to’siq sifatida foydalanish. Bular xalqaro huquq tilida urush jinoyatlari deb ataladi.
Isroildagi "œAdolatli tinchlik uchun ayollar" koalitsiyasi yetakchisi Gila Svirski Falastindagi kundalik hayotni shunday tasvirlaydi:
"œZulm shunchalikka borib yetadiki, favqulodda holatlar e’lon qilinganda, falastinliklar kunlab o’z uylaridan tashqariga chiqa olmaydi, - deydi u. - Sababi oddiy, Isroil harbiylari ularni ko’chalarda ko’rishni xohlamaydi. Bu degani, ular oziq-ovqat ham sotib ololmaydi, farzandlarini maktabga yuborolmaydi, hatto ko’chani kesib qo’shnisinikiga chiqolmaydi. Bemor bo’lsa, tibbiy yordam ham ololmaydi. Xullas, uydan chiqib bajarish lozim bo’lgan eng muhim yumushlardan birortasini qila olmaydi. Bunday hayot kechirish dahshatning o’zginasi".
Amerikalik faylasuf va siyosatshunos Noam Chomskiga ko’ra, Isroil bosqini zamonaviy tarixdagi eng uzun davom etgan harbiy jinoyatdir:
"œG’arbiy Sohil va G’azo Sektori harbiy bosqin ostida. Bu zamonaviy tarixdagi eng uzoq davom etgan bosqin. Bu bosqin o’ta qattiq va shafqatsiz bo’lib, boshidan zo’ravonlik asosiga qurilgan. Hayot aholi uchun yashash mumkin bo’lmagan bir darajaga keltirilgan", - deydi u.
Axborot qanday qurol?
  Zamonaviy dunyoda urushdan g’olib chiqish uchun harbiy salohiyatning o’zi kamlik qiladi. Buning uchun g’oliblikka da’vogar taraf BMT soyasida turgan xalqaro hamjamiyatni adolatli urush olib borayotganiga ishontirishi ham lozim. Isroil buni yaxshi biladi.
Shu maqsad yo’lida Isroil, avvalo, dunyo lideri, demokratiyaning otasi va axborot asrining bayroqdori AQShning qo’llab-quvvatlovini qo’lga kiritgan. Amerika hukumati yahudiylar davlati paydo bo’lgandan beri Isroilning eng yaqin do’sti. Isroilga qarshi BMT Xavfsizlik Kengashi qabul qilgan ko’plab rezolyutsiyalar, aynan, AQShning vetosiga uchragani bois Falastinda insoniyatga qarshi sodir etilgan ko’plab jinoyatlar hanuz jazosiz qolmoqda. Ammo urushda yengib chiqish uchun Isroil nafaqat AQSh hukumatini, balki bu mamlakatning mustaqil ommaviy axborot vositalarini ham o’z jiloviga olishi lozim. Chunki dunyoning eng qudratli, eng ta’sirchan ommaviy axborot vositalari aynan AQShda joylashgan.
AQSh ommaviy axborot vositalarida yoritiladigan xalqaro yangiliklarning asosiy qismini Isroil-Falastin mojarosi egallaydi. Bu yangiliklar mojaro haqida amerikaliklar ma’lumot oladigan asosiy manba hisoblanadi. Shuning uchun ularda nimalar yoritilayotganini tekshirish va faktlarga savol nazari bilan qarash lozim.
Bugun Isroil-Falastin mojarosi haqida eshitmagan odamni dunyoda topish qiyin. Yangi to’qnashuvlar, yangi qurbonlar haqida kelayotgan xabarlar ko’pchilik uchun oddiy voqeaga aylanib qolgan. Falastin yoshlari nega Isroildan nafratlanishi, nega doim qo’lida tosh bilan Isroil tanklari yo’lini to’sib chiqishi haqida so’raydigan odam yo’q. Nega? Yahudiy huquq faoli Gila Svirski buni shunday tushuntiradi:
"œFalastinliklar boshdan kechirayotgan qiyinchiliklarni biz ko’rmaymiz. Bu bosqin ular uchun qanchalar og’ir ekanini tasavvur qilolmaymiz. Achinish yo’q, hamdardlik yo’q. Homilador ayol tug’ish uchun tug’ruqxonaga yetolmasdan bolasi tekshiruv nuqtasida jon bermoqda. Agar buni ko’rmasangiz, yuragingiz qayerdan ham achishsin?! Bu bosqinning noto’g’ri ekanini qayerdan ham bilishingiz mumkin?!"
AQShlik jurnalist Alisa Solomonga ko’ra, jurnalistlarning bo’layotgan voqealarni dunyoga to’g’ri yetkazmayotgani muammoning asosiy sababidir.
"œVaziyatning qaltisligi shunda, - deydi u. - Yetarli darajada xabar berilmaydi, suratlarni ko’rmaymiz. Tahlil yo’q, bosqin ostidagi falastinliklar holatini tasvirlab beradigan ovoz yetishmaydi. Holat shunchalikka yetib bordiki, bosqin davom etayotganidan dunyoning xabari ham yo’q".
AQSh Ommaviy Axborot Vositalari va Falastin
 Yangiliklar, ayniqsa, televizion yangiliklar qaysi voqea muhimroq ekanini aniqlashda va bu voqealar haqida tasavvurimiz shakllanishida muhim o’rin tutadi. Isroil Amerika xalqi ongiga ta’sir etishda shu mamlakat ommaviy axborot vositalari kuchidan foydalanadi.
AQShdagi Texas-Austin universitetida jurnalistikadan saboq beruvchi professor Robert Jensenning aytishicha, Isroil Falastinga qarshi Amerikadagi ikkinchi frontda ham kurash olib bormoqda.
"œIsroil, darhaqiqat, ikkita frontda urush olib boryapti, - deydi u. - Birinchisi bosib olingan hududlarda Falastin aholisiga qarshi davom etayotgan harbiy harakat. Ikkinchisi Isroil bosqiniga AQShning doimiy madadini ta’minlash maqsadida OAV orqali olib borilayotgan Pi Ar (PR) kampaniyasi. Isroilning Nyu-Yorkdagi Bosh konsuli va Pi Ar aksiyalari koordinatori Alon Pinkas yaqinda shunday so’zlarni aytdi: "œBiz ayni damda falastinliklar bilan urush holatidamiz va muvaffaqqiyatli Pi Ar kompaniyasi bu urushda yutib chiqishning bir yo’lidir". Shunday ekan, Isroil G’arbiy Sohil va G’azo hududlarini bosib olishdan tashqari, Amerika matbuotini ham g’oyalar hujumi orqali egallab olishga urinmoqda, deyish mumkin".
Isroilning Pi Ar kampaniyasi tarixi 1982-yilgi Livan istilosiga borib taqaladi. O’shanda Isroil Livanni bosib olgani uchun, ayniqsa, Sabra va Shatila qochoqlar lagerlarida Falastin aholisini qatl etgani uchun xalqaro hamjamiyatning kuchli tanqidiga uchragan edi. Halok bo’lgan minglab tinch aholi Isroilning pinagini ham buzmadi. Ammo uning xalqaro "œimiji"ga yetgan putur katta muammo sifatida hukumatni jiddiy tashvishga soldi.
Angliyaning "œThe Independent" gazetasi muxbiri Robert Fisk o’sha kunlarni shunday xotirlaydi:
"œUlar Beyrutni o’rab olishdi. Uch oy ichida deyarli barchasi tinch aholi bo’lgan 17 yarim ming odamni qirishdi. Minglab jasadlarni o’z ko’zim bilan ko’rdim. Keyin Sabra va Shatila lagerlarida ommaviy qirg’in boshlandi. Dunyo larzaga tushdi. Isroilliklar nimani noto’g’ri qildik, deya hayron. Keyin o’ylab qarashsa, yaxshi Pi Ar qilisholmagan ekan".
Livanda kuzatilan  Pi Ar inqirozidan so’ng, Isroil amerikaliklarning Yaqin Sharq haqida qanday fikrlashini nazorat qilish maqsadida doimiy ishlovchi ilmiy institutlar tashkil etishga qaror qildi. 1983-yilda AQSh matbuotini yaxshilashga qaratilgan Hasbara loyihasi ish boshladi. Maqsad kommunikatsiya va jamoatchilik bilan aloqalar yo’nalishlarida malakali Isroil mulozimlarini tayyorlash edi.  Masalan, AQSh ommaviy axborot vositalarida Isroil haqida ijobiy materiallarni ko’paytirish uchun Isroil konsulliklarida maxsus matbuot kotiblari yetishtirildi. Ana shunday matbuot kotiblaridan birining 80-yillarda aytishicha, u har kuni nonushta, tushlik va kechki ovqatni, albatta, jurnalistlar bilan birga qilib, bunday uchrashuvlarda yetakchi matbuot va telekanal produserlari bilan efirga ketadigan yoki chop etiladigan material mazmuni haqida suhbatlashgan. U bu jarayonni "œo’zaro fikr almashish" deya ataydi.
Jurnalist Alisa Solomonga ko’ra, amerikalik jurnalistlar Isroilning bunday hiylasiga laqqa tushmoqda.
"œIsroil matbuot xizmati muntazam ravishda pres-reliz, bayonot va ma’lumotlar tarqatadi. Quddusdagi jurnalistlar xonasida o’tirib, real voqelikni ko’rmasdan  yoki bunga urinib ham o’tirmasdan kun bo’yi maqolalar yozib jo’natishingiz mumkin. Bu borada Falastin matbuot xizmati beradigan axborot deyarli yaroqsiz. Chunki ular Isroil xizmati kabi tayyor maqola darajasidagi materiallarni yetkazib bera olmaydi", - deydi AQShlik jurnalist.
Yangilik bosib o’tadigan chig’iriqlar
 AQShda yoritiladigan yangiliklar jamiyatning bir qator murakkab munosabatlari ta’siriga uchraydi. Yangilik suxandonning tiliga yetib kelguncha bir necha chig’iriqdan o’tishi kerak.  Yaqin Sharq mojarosi Amerika ommaviy axborot vositalari tomonidan qanday yoritilishini o'rganishdan oldin ana shu munosabat va chig’iriqlar qanday ishlashini tushunib olishimiz lozim.
Yangiliklarni elakdan o’tkazadigan eng muhim omillardan biri bu ommaviy axborot vositasiga egalik qiluvchi korporatsiyaning biznes manfaatidir. Bunday manfaat AQSh chegarasidan oshib yer sharining u yuzidagi Yaqin Sharqqacha tutashgan.
Media korchalonlarining iqtisodiy manfaatini siyosiy elita ham baham ko’radi. Demak, siyosatchilar va siyosatni belgilovchilar ikkinchi chig’iriqni tashkil etadi.  Siyosiy elita matbuotga ta’sir o’tkazish qudratiga ega va ular ham aslida korporatsiyalar boshqaradigan tizimning bir bo’lagidir. Bu ikki guruh uchun Yaqin Sharqning qanday strategik ahamiyatga ega ekani Isroil-Falastin mojarosining matbuotdagi ifodasida o’z aksini topadi.
Uchinchi chig’iriq bu Isroilning jamoatchilik ko’zini bo’yashga qaratilgan Pi Ar kampaniyasidir. Isroil hukumati o’zining siyosiy va axborot dasturlarini amalga oshirishda Amerikaning eng katta xususiy Pi Ar kampaniyalarini ishga yollaydi. Isroilning AQShdagi 9 ta konsulligi bu ishga jurnalistlarni ham jalb etadi. Nasoro va yahudiylarga tegishli bir qator yirik xususiy kompaniyalar Isroilga xayrixoh bo’lmagan OAVlarga qarshi tashkil etilgan harakatlarni qo’llab-quvvatab, bu boradagi Isroilning rasmiy mavqeini bot-bot eslatib turadi. Ana shunday qudratli tashkilotlardan biri bu AIPEK, Amerika-Isroil Jamoatchilik bilan aloqalar qo’mitasidir. Mazkur tashkilot Isroilning Vashingtonda joylashgan eng katta lobbisi hisoblanadi.
Yaqin Sharq mojarosining OAVda qanday aks etishini Amerika iqtisodiy va siyosiy doiralarining Isroil propagandasi bilan birlashuvi hal qiladi.
Isroil hukumati siyosatiga qarshi bo’lgan "œYahudiylar bosqinga qarshi" yoki "œAmerikaliklar tinchlik uchun" kabi ilg’or tashkilotlarning bunday chig’iriqlardan oshib o’tishi dargumon. Nihoyat, agar Isroilni qoralovchi biror xabar matbuotga sizib chiqsa, OAVni kuzatuvchi bir qator isroilparast guruhlar jurnalistlar va OAVga bosim o’tkazishni boshlaydi.
"œIsroilparast bo’lgan o’ng qanot tashkilotlar bor, - deydi jurnalist Solomon. - Ular o’z ishlarini monitoring deb ataydi. Men esa ular faoliyatini jurnalistlarga tahdid qilish deb atayman. Yangiliklar xolis bo’lsin, degan da’vo bilan ular, aslida, Isroilga xayrixoh materiallar tayyorlanishini istaydi".
AQShda joylashgan "œJurnalistikada adolat va haqqoniylik" tashkiloti vakili Set Akermenning aytishicha, ishi faqat muharrirlarga maktub yozish bo’lgan maxsus guruhlar bor.
"œUlarning talabi - Isroilni qoralovchi xabarlar o’zgartirilishi yoki uni yozganlar ishdan bo’shatilishi lozim", - deydi u.

(Davomi bor)

Behzod Mamadiev.

Man sal tushunmadim butun dunyo AQShdan oladimi ma'lumotlarni?
Mayli kichik, hali OAV u qadar rivojlanmagan dabvlatlar balki shundaydir.
Lekin Yevropadagi davlatlar, Rossiya kabi katta davlatlarchi?

O'tgan kuni Euronewsda ham Vestida ham G'azodagi voqealarni ko'rsatayabdiyu, internetda joylanayotgan yosh bolalarning vahshiylarcha o'lgani, yarim bo'lak odamlar u yoqda tursin biror o'lgan odamni ko'rsatmayabdi.

Shunchaki paloncha odam o'ldi palonchasi yaralandi didi xolos.
Agar shu internetdagi rasmlarni TVda ham ko'rsatsa, nafaqat musulmonni balki har qanday insonni dinidan irqidan qat'iy nazar bu ish nohak ekanligi keb chiqadi ongida.

Man sal tushunmadim butun dunyo AQShdan oladimi ma'lumotlarni?
Mayli kichik, hali OAV u qadar rivojlanmagan dabvlatlar balki shundaydir.
Lekin Yevropadagi davlatlar, Rossiya kabi katta davlatlarchi?

Ya'ni, jahon media-axborot bozorining eng katta ulushi AQShga tegishli. Shunday ekan, AQSh tarqatayotgan axborotlar dunyo axborot bozorining yetakchi manbasiga aylangan. Bu yerda jurnalistlar axborotni olishi emas, yangilikning asosiy iste'molchisi bo'lgan umumiy ommaning axborotni qabul qilishi nazarda tutilmoqda.

Agar axborotning asosiy ulushi kimda bo'lsa, o'shaning butun dunyoda ta'sir doirasi ko'p bo'ladi. Shunday ekan, asl holatni ko'rsatadigan axborot manbalari gigant axborot oqimi oldida yuvilib ketadi. Isroil esa, bu vaziyatda AQSh OAVsi orqali o'zining ushbu hatti-harakatlarini davlat himoyasi deb oqlashga urinmoqda. Bemalol aytish mumkinki, ushbu razillikdan xabardor bo'lgan jahonning yarmidan ko'proq aholisi Isroil to'g'ri ish qilyapti ekan, terroristlar bilan kurashyapti ekan, degan xulosadadir.

Isroil va Falastin mojarosiga oid mavzuni tahlil qilishda davom etamiz. Birinchi maqolada AQSh ommaviy axborot vositalari Falastin mojarosini qanday yoritishi va bu jarayondagi Isroil hukumatining o’rni haqida umumiy ma’lumot bergan edik.

Navbatdagi maqolada ham shu mavzuni davom ettirib, Isroil olib borayotgan axborot urushidagi muhim nuqtalarga diqqat qaratamiz. AQSh ommaviy axborot vositalarida bu nuqtalar qanday ifoda topayotganiga misollar keltiramiz. Bu borada Isroil muvaffaqiyatini ta’minlayotgan strategiyalar nimalardan iborat ekanini birma-bir tahlil qilamiz.




Isroil-Falastin mojarosini matbuot qanday yoritayotganini tushunish uchun yangiliklarda nima yozilganiga emas, balki nima yozilmaganiga ham diqqat qaratish lozim. Chunki odamlar ongiga nafaqat yangilikda yozilgan narsalar, balki unda berilmagan ma’lumotlar ham ta’sir ko’rsatadi.

Yangiliklarda, odatda, falastinliklar 34 yillik bosqinga qarshi kurashayotgani tilga olinmaydi. Jurnalistlar Isroil askarlari va falastinliklar yana to’qnashgani haqida xabar beradi, ammo bu to’qnashuvning asl sababiga, ixtilofning tarixiga to’xtalmaydi.

Jurnalistika sohasi tadqiqotchisi amerikalik Set Akermenning aytishicha, bunday yondashuv mojaro tarixini bilmaydigan amerikaliklarga qonli zo’ravonliklarga qarshi Isroil hukumati haqli kurash olib boryapti degan tasavvur beradi.

"œMojaro tarixini bilmaydigan aksariyat amerikaliklar bunday xabarni ko’rsa, mahalliy aholi g’alayoniga qarshi hukumat chora ko’rmoqda, deb tushunadi, — deydi tadqiqotchi. — Bu yerda tilga olinmagan fakt shuki, bu aholi o’z vatanida bosqinchilarga qarshi bosh ko’tarmoqda. Isroil esa begona yurt tuprog’ida xalqaro qonunlarga zid ravishda bu noqonuniy bosqinni himoya qilmoqda".

Xabarlarda bosqinga qarshi, butun bir xalq ustidan o’rnatilgan zulmga qarshi bosh ko’targan, deyarli qurolsiz bo’lgan yoshlarning armiya o’qlariga uchayotgani tilga olinmaydi.

ABC News (Inglizchasi): "œIsrael was responding to an attack today".
ABC News (Tarjimasi): "œIsroil bugungi hujumga javob qaytarayotgan edi".

CNN News (Inglizchasi): "œIsrael has beefed up forces following a Palestinian mortar attack".
CNN News (Tarjimasi): "œFalastinliklar o’t ochishi ortidan Isroil o’z kuchlari sonini oshirdi".

Mavzuni o’rgangan jurnalistlar ma’lumotiga ko’ra, G’arbiy Sohil va G’azo Sektoridagi voqealar haqida xabar bergan ommaviy axborot vositalarining faqat 4 foizi bu hududlar Isroil bosqini ostida ekanini tilga olgan, xolos. Bosqin tilga olingan xabarlarda ham Isroil bu ishga o’zini himoya qilish maqsadida qo’l urgani tasvirlanadi.

CBS News (Inglizchasi): "œTo Sharon, the West Bank invasion is simple self-defense".
CBS News (Tarjimasi): "œSharonga ko’ra, G’arbiy Sohil faqat mudofaa maqsadida bosib olingan".

CNN News (Inglizchasi): "œThe Israeli Prime Minister reiterated Israel’s right to self-defense".
CNN News (Tarjimasi): "œIsroil Bosh vaziri Isroil o’zini mudofaa qilish huquqiga ega ekanini ta’kidladi".

ABC News (Inglizchasi): "œPrime minister Ariel Sharon justified the siege as self-defense".
ABC News (Tarjimasi): "œBosh Vazir Ariel Sharonga ko’ra, qamal Isroil mudofaasi uchun zarur".



Bosqinning noqonuniy ekani, xalqaro hamjamiyat uni keskin qoralashi hamda mojaroda ko’p jon va moliyaviy qurbonlar berilayotgani aniq ekan, Isroilga bu bosqindan nima naf bor, degan haqli savol tug’iladi. Buning javobi oddiy: Isroil kelajakda bu hududlarni butunlay o’ziga qo’shib olmoqchi.

Bir necha o’n yillardan beri Isroil yahudiy koloniyalarini qurish orqali Falastin tuprog’ini o’z mustamlakasiga aylantirib bormoqda. 4-Jeneva Konvensiyasiga ko’ra, bosqinchi davlat egallab olingan hududlarga o’z aholisini ko’chirib o’tkazishi mumkin emas. Koloniyalar Falastinning turli qismlariga yoyilgan. Qurilishlar strategik maqsadlarga xizmat qiladi. Shaharchalar, odatda, suv va yer kabi tabiiy resurslarni nazorat qilish mumkin bo’lgan hamda mudofaa uchun qulay balandliklarga quriladi. Yahudiy koloniyalari va ularga tegishli atrofdagi yerlar hozir G’arbiy Sohil hamda G’azo Sektorining 40 foizini tashkil etadi. Bu shaharchalar bir-birlari va Isroil bilan o’zaro maxsus yo’llar orqali bog’langan. Falastinliklarning bu yo’llarga kirishi mumkin emas. Koloniyalarning strategik joylashuvi hamda ular uchun qurilgan maxsus yo’llar Isroilning egallab olingan hududlardagi nazoratini kuchaytirishga xizmat qiladi.

Isroil bu maqsdini amalga oshirishda ham matbuot yordamiga tayanadi. Isroilparast ommaviy axborot vositalari koloniyalarni tilga olganda so’zlarni ehtiyotkorlik bilan tanlaydi.Chunki xalqaro hamjamiyat Isroilning asl maqsadidan xabar topsa, rejalarni amalga oshirish qiyinlashadi, deydi angliyalik jurnalist Robert Fisk.

"œCNN telekanali Yaqin Sharqdagi xodimlariga shunday buyruq yuborgan: "œGilo bundan buyon mahalla deb atalsin", — deya xotirlaydi jurnalist.

Darhaqiqat, Isroil tomonidan Falastin hududida qurilgan yahudiylar shaharchalari tilga olinganda, ularning haqiqiy nomi bo’lgan koloniya (inglizchasi colony) so’zi emas, balki mahalla (inglizchasi neighborhood) so’zi ishlatiladi.

CNN News (Inglizchasi): "œThe Jewish neighborhood of Gilo on the outskirts of Jerusalem".
CNN News (Tarjimasi): "œQuddus tashqarisidagi "œGilo" yahudiylar mahallasi".

CNN News (Inglizchasi): "œGilo, a Jewish neighborhood in East Jerusalem".
CNN News (Tarjimasi): "œSharqiy Quddusdagi Gilo yahudiylar mahallasi".

Fransuz tilidan olingan koloniya so’zi bilan mahallaning o’rtasida farq bor. Koloniya bu arablar yerida Isroil tomonidan faqat yahudiylar uchun qurilgan shaharcha bo’lsa, mahalla bu tinch, hamma uchun do’stona makon hisoblanadi.

CBS News (Inglizchasi): "œThis is southern Jerusalem, a quiet neighborhood, and while the only thing beating down on me right now is the rain, bullets frequently rain in this area, which is the reason those Israeli tanks are right back there".
CBS News (Tarjimasi): "œBu janubiy Quddusdagi tinch bir mahalla. Hozir ustimga tushayotgan yagona narsa bu yomg’ir, ammo tez-tez bu yerga o’q yomg’irlari ham yog’ib turadi. Shuning uchun bu yerga Isroil tanklari keltirilgan".

Bunday xabarlarda so’zlarni o’zgartirish orqali nafaqat jurnalistlar bir qolipga solinadi, balki mojaroning ikkinchi tomonida turgan falastinliklar ovozini muvaffaqiyatli tarzda o’chirish imkoniyati ham tug’iladi.

Isroilning Falastindagi mustamlaka siyosatini ikki qismga bo’lish mumkin. Isroil, bir tomondan, Falastin tuprog’ida isroilliklar uchun koloniyalar qurayotgan bo’lsa, ikkinchi tomondan, falastinliklarni bu yerdan quvib chiqarish siyosatini olib bormoqda. Buni amalga oshirish yo’llaridan biri falastinliklar uylarini buzish. Intifoda harakati boshlangandan beri o’tgan ikki yarim yil davomida Isroil falastinliklarning mingdan ortiq uyini buzib, minglab tinch aholini uy-joysiz qoldirgan.

"œFalastinliklarning uyini buzish bu katta siyosat, — deydi AQShdagi Jamoatchilik uchun haqqoniylik instituti tadqiqotchisi Sam Husayniy. — Mahalliy aholiga bu yerda yashashni yanada qiyinlashtirsak, natijada ular bu yerni tark etadi, degan qarash bor. Bu sekin amalga oshadigan etnik tozalash demakdir".

"œAgar falastinliklarning uylari buzilishi AQSh matbuotida qanday yoritilayotganiga nazar solsangiz, Isroil qonun ijrosini ta’minlayapti, xolos, degan nuqtai nazarni ko’rasiz, — deydi jurnalistika bo’yicha professor Robert Jensen. — Bu qonunning aslida falastinliklar yerini tortib olish uchun ijro qilinayotganini ko’rmaymiz".



Falastinliklarning bosqinga qarshi kurashi ham zo’ravon, ham nozo’ravon shaklga ega. Ayrim zo’ravonliklar egallab olingan hududlardagi Isroil askarlari va fuqarolariga qarshi qaratilgan bo’lsa, boshqalari xudkush bombalar sifatida Isroil ichigacha kirib boradi.

Ayrim falastinliklar kuchli armiyaga qarshi kurashning yagona yo’li bu partizanlik taktikasi deb o’ylaydi. Ular Isroil ichiga kirib, shaharlarni portlatishni yagona chora deb bilishadi. Isroil esa o’z bosqinini oqlashda va Falastinga qarshi harbiy yurishlarini yanada kengaytirishda bunday zo’ravonliklarni asos qilib ko’ratadi. Falastin ozodlik kurashini xalqaro terrorizm bilan bog’lab, avvalo, AQSh, so’ng xalqaro jamoatchilik himoyasini qo’lga kiritadi. AQSh ommaviy axborot vositalari falastinliklarning xudkushlik hujumlarini keng yoritib, Isroilning bu boradagi Pi Ar kampaniyasiga katta yordam beradi.

Xabarlarda falastinliklar nega bunday terror amaliyotlariga qo’l uryapti, degan savol berilmaydi.

"œVatani bosib olingan, asosiy inson huquqlaridan mosuvo etilgan, hatto bir shahardan ikkinchi shaharga, bir joydan ikkinchi joyga borolmaydigan, tinimsiz qiynoqlarga yuz tutgan hamda og’ir sharoitlarda hayot kechirayotgan aholidan yana nimani kutish mumkin? — deya vaziyatga baho beradi AQShdagi "œTikkun" jurnali muharriri Maykl Lerner. — Ularning bu sharoitlardan juda, juda darg’azab bo’lishi tabiiy hol".

Isroil Mudofaa kuchlarining zahiradagi ofitseri, mayor Stav Adivi terror amaliyotlari Isroil bosqining asorati ekanini tan oladi.

"œDahshatli choralarga qo’l urishadi. Inson zotiga xos bo’lmagan ishlar. Bu ishlarni mutlaqo qoralayman, ammo bular bosqinning oqibati ekanini tushunishimiz kerak", — deydi u.

Xudkushlik bombalarini bosqin bilan bog’lash Amerika matbuotida uchramaydigan holat. Jurnalistlar yondashuviga ko’ra, Isroil terror amaliyotlarini to’xtatish uchun Falastinga bostirib kirishga majbur.

MSNBC News (Inglizchasi): "œMSNBC investigates the mind of a suicide bomber. So hard for us to understand why they would be willing to sacrifice their lives in this way".
MSNBC News (Tarjimasi): "œMSNBC o’zini portlatgan odamning miyasini o’qishga urinyapti. Bu yo’lda ular nega o’z jonlariga qasd qilayotganini tushunishimiz juda qiyin".

CBS News (Inglizchasi): "œThe Israelis moved into the occupied territories to root out the suicide bombers".
CBS News(Tarjimasi): "œIsroil xudkush bombachilar inini yo’q qilish uchun egallab olingan hududlarga kirdi".

CBS News (Inglizchasi): "œThe Israelis are now stationed in force all over the West Bank. Their iron grip designed to prevent suicide bombers getting through".
CNN News (Tarjimasi): "œIsroil kuchlari hozir butun G’arbiy Sohilga joylashtirilgan. Xudkushlik hujumlarini to’xtatishga qaratilgan amaliyot o’tkazilmoqda".

Amerika matbuotining farqli yondashuvi boshqa G’arb ommaviy axborot vositalarining ayni shu mavzu bo’yicha bergan xabarlarini o’qiganda kozga tashlanadi. Masalan, BBC telekanali o’z xabarlarida xudkushlik hujumlarining kelib chiqish sabablarini ham o’rganishga harakat qiladi.

BBC News (Inglizchasi): "œAriel Sharon has made good on his threat of a huge military offensive, and this may be the only result: more Palestinian attacks, not less. A suicide bombing in this supermarket today- just what Sharon is trying to stop. But all the tanks in the world are no substitute for a political settlement. Today’s bomber was not prepared to wait. Here, a brief glimpse of her face. Not a hardened fighter but a girl of 16".
BBC News (Tarjimasi): "œAriel Sharon yirik harbiy amaliyotlarni oshirgan sari, falastinliklarning hujumi ham kuchayib bormoqda. Do’konda sodir bo’lgan bugungi xudkushlik hujumi Sharon to’xtatishga urinayotgan narsa. Ammo dunyoning jami tanklarini yig’ib kelsangiz ham, ular siyosiy yechim o’rnini bosolmaydi. Toqati toq bo’lgan bir odam o’zini portlatdi bugun. Mana, uning yuzi ko’rindi. U hali hayot achchig’ini ham tortmagan 16 yashar qiz edi".

"œ AQSh ommaviy axborot vositalari buni tushunmaydi, — deydi jurnalist Maykl Lerner. — Shuning uchun ularning ta’limini olgan amerikaliklar ham bu voqealarning asl sababini bila olmaydi".

AQSh matbuotida voqealarning sabab va oqibati aksincha ko’rsatiladi. Ya’ni, Isroil xudkushlik hujumlariga javoban Falastinni egallab olgani aytiladi.

"œIsroilliklar o’zlarini xavfsiz sezmasliklari to’g’ri va bunga asosli sabablari bor. Xavfsizlik manbai falastinliklar nafrati ekanini ular yaxshi biladi, — deydi tadqiqotchi Sam Husayniy. — Jurnalistlar ham mojaro hokimiyat, yer yoki territoriya uchun kurashdan emas, balki falastinliklarning Isroilga nisbatan nafratidan kelayotganini aytadi".

CBS News (Inglizchasi): "œA Palestinian man emerged from a taxi on a busy shopping street in downtown Jerusalem with a machine gun in his hands and hate in his eyes".
CBS News (Tarjimasi): "œFalastinlik bir erkak Quddus markazidagi gavjum savdo ko’chasida taksidan tushdi. Qo’lida avtomat qurol, ko’zida esa nafrat bor".

"œBosqin ko’zga ko’rinmaydi, — deydi Husayniy. — AQSh hukumati ham, Amerika matbuoti ham ko’p hollarda bosqin mavjudligini yashirishga urinadi. Shunday ekan, zo’ravonliklarning sababini falastinliklar genidan, madaniyatidan qidirishadi. Bular o’zi zo’ravon, qonxo’r xalq deyishmoqchi bo’ladi".

NBC News (Inglizchasi): "œNeither the best intention of the Saudis nor the power of the Israelis could stop another young zealot willing to die so he could kill Jews on Passover".
NBC News (Tarjimasi): "œNa Saudiylarning vositachiligi, na Isroilning qudrati  yana bir yosh falastinlikni yahudiylarni bayram kuni o’ldirish xohishidan to’xtata oldi".

"œTo’g’ri, isroilliklar o’ldirilmoqda. To’g’ri, Isroilning mudofaaga ehtiyoji bor. Ammo Isroilda mudofaa so’roqqa tutilmaydigan ideologiyaga aylangan. Odamlar bu so’zni eshitganda o’ylashdan to’xtaydi. Har narsa mudofaa nomi ostida amalga oshirilishi va oqlanishi mumkin" — deydi "œJurnalistikada adolat va haqqoniylik" tashkiloti vakili Set Akermen.

ABC News (Inglizchasi): "œIsraeli bulldozers and tanks moved into the refugee camp at two in the morning. Two hours later, fifty-four Palestinian homes had been flattened. The raid was widely seen as retaliation for the deaths of four Israeli soldiers yesterday".
ABC News (Tarjimasi:): "œIsroil buldozer va tanklari tungi soat ikkida qochoqlar lageriga kirdi. Ikki soat ichida 54 falastinlik uyi yer bilan tekislandi. Bosqin kecha o’ldirilgan to’rt Isroil askari uchun javob ekani aytilmoqda".

ABC News (Inglizchasi): "œViolence could escalate over the coming days as Israel retaliates".
ABC News (Tarjimasi): "œIsroil javob qaytarar ekan, keyingi kunlarda zo’ravonlik yana kuchayishi mumkin".

Falastinliklar harakatini hujum, Isroil ishini esa javob amaliyoti deb aytishning o’z ma’nosi bor. Javob amaliyoti bu mudofaaning bir turi bo’lib, kimdir boshlagan zo’ravonlikka qarshi qo’llangan chorani bildiradi. Bunda to’kilgan qon uchun mas’uliyat zo’ravonlikni boshlagan tomonga yuklanadi. Boshqacha aytganda, mojaroni boshlaganlar asli falastinliklardir, degan ma’noni ifodalaydi.



11-sentabr voqealaridan keyin falastinliklarning har qanday ishini terrorizmga bog’lash Isroilning yangi Pi Ar strategiyasiga aylandi. Falastindagi noqonuniy harbiy amaliyotlarni AQShning terrorizmga qarshi xalqaro kurash siyosati bilan bog’lash keng tus oldi.

CBS News (Inglizchasi): "œThis is Israel’s war on terrorism. F16s hit a Palestinian police station in the Gaza Strip this morning".
CBS News (Tarjimasi): "œBu Isroilning terrorizmga qarshi urushi. Ertalab  F-16 samolyotlari G’azo Sektoridagi politsiya binosini nishonga oldi".

ABC News (Inglizchasi): "œThe case the Israelis are trying to make, this is no different than what the U.S. is doing in Afghanistan".
ABC News (Tarjimasi): "œIsroil ko’rsatishga urinayotgan narsa shuki, bu AQSh Afg’onistonda olib borayotgan urushdan hech qanday farq qilmaydi".

CBS News (Inglizchasi): "œPrime Minister Ariel Sharon declared on national television tonight that he was determined to root out what he called the terrorist infrastructure in the Palestinian territories".
CBS News (Tarjimasi): "œBugun milliy telekanalda so’zlagan Bosh vazir Ariel Sharon Falastindagi terror infrastrukturalarini tag tomiri bilan yo’q qilishga qat’iy qaror qilganini aytdi".

ABC News (Inglizchasi): "œThe Israeli Prime Minister Sharon said his nation has taken many steps to cooperate in the search for peace, but the only thing it’s had in return is terrorism, terrorism, and more terrorism".
ABC News (Tarjimasi): "œIsroil Bosh vaziri Sharonning aytishicha, uning davlati tinchlik yo’lida muzokara o’tkazishga ko’p urindi, ammo olingan javob faqat terrorizm, terrorizm va yana terrorizm bo’ldi".

"œIsroil o’zidagi holatni 11-sentabr voqealariga qiyoslab, Amerika xalqi e’tiborini qozonishga urindi. Vaholanki, ular o’rtasda hech qanday aloqa yo’q. Ajablanarlisi, amerikaik jurnalistlar ham Isroilning bu iddaosiga laqqa tushdi", — deydi professor Jensen.

Axborot urushi: Isroil va Amerika munosabatlari (Uchinchi maqola)



Falastinda boshlangan birinchi Intifoda harakati davomida 160 Isroil fuqarosi halok bo’ldi. Aksariyati xudkushlik bombalari qurboni. Falastinda esa 2000 dan ortiq tinch fuqaro, asosan, bosib olingan hududlarda Isroil askarlari o’qiga uchdi. Har ikki tomondan ko’plab insonlar halok bo’lgan bo’lsa-da, ularning hammasi ham Amerika matbuoti nazariga tushmaydi.
"œBiror Isroil askari o’lmagan, lekin ko’plab falastinliklar halok bo’lgan vaqtlar bo’ladi. Bunday paytlar AQSh matbuotida "œnisbatan sokinlik davri" deya ataladi. Ya’ni, agar faqat arablar o’layotgan bo’lsa, Amerika uchun bu tinchlik davridir", — deydi diskriminatsiyaga qarshi Arab-Amerika qo’mitasi vakili Husayn Ibish.
2002-yilning avgustida nisbiy jimjitlik davom etayotgani haqida yozishdi. Aslida bu davrda 39 falastinlik o’lgan, ularning 24 nafari ayollar va bolalar edi.
"œMatbuot har ikki tomonda ham qurbonlar borligini tilga oladi, lekin isroillik qurbonlar joni azizroq ekanini bildirib qo’yadi", — deydi Isroildagi "œAdolatli tinchlik uchun ayollar" koalitsiyasi yetakchisi Gila Svirski.
Masalan, 2002-yilning martida Netanyadagi xudkushlik hujumida 29 isroillik halok bo’lganda, uni genotsid deya atashdi.
 >ABC News: "œFalastinliklarning qanchalik aziyat chekayotgani hozir isroilliklarni qiziqtirmaydi. Ular ertaga Netanya qatliomining 28-qurbonini dafn etishadi". Ammo oradan bir necha hafta o’tib, Isroil Jenin shahrini bosib olishi natijasida kamida shuncha falastinlik halok bo’lganda, jurnalistlar voqeani bosiqlik bilan yoritdi. Inson huquqlari tashkilotlari amaliyotni urush jinoyati deya qoralagan bo’lsa, Amerika matbuoti bunday da’volarni shubha ostiga olib, genotsid ro’y bermagani haqida yozdi.
 

CBS News: "œAQSh Davlat kotibi Kolin Pauel voqeani qatliom deb atash uchun hech qanday asos yo’qligini aytdi".
CBS News: "œJeninda qazish ishlari davom etmoqda. Aynan nima ro’y bergani hanuz noma’lum".
NBC News: "œFalastinliklar Jenin shahri markazidagi vayronalar ostida yuzlab jasadlar qolganini aytmoqda. Isroilga ko’ra esa, qurbonlar soni bir necha o’n kishi xolos".

Amerika teleradiokanallari va matbuot nashrlarida halok bo’lgan isroilliklar nomi, oddiy fuqaro bo’ladimi, askarmi, katta hurmat va insoniy munosabat bilan tilga olinadi.
 

CBS News: "œOtishmada 23 Isroil askari halok bo’ldi. Ulardan biri Mar va Rina Robinsonlarning 21 yashar o’g’li Matanya edi. Matanya Xudoning ehsoni degan ma’noni bildiradi. "œXudo beradi va qaytib oladi", — deydi askarning otasi".

"œFalastin hududida falastinliklarni o’qqa tutayotgan bir Isroil askari yaralansa yoki o’ldirilsa, insoniy rahm-shafqat tuyg’ulari jo’shib ketadi. Dafn marosimini, g’am chekayotgan onasini, xotinini yoki farzandini ko’rsatishadi. U haqda ko’p narsa o’rganasiz: ismini, orzularini, qayerlik ekanini va hokazo. Ammo yuzlab, minglab halok bo’lgan falastinliklarning birortasini otini hech qachon eshitmaysiz. Ularning janozasini, qayg’uga botgan oilasini ko’rmaysiz. O’lgan bu bolakaylarning aksariyati o’z uyida, hovlisida yoki maktabga ketayotganda otib o’ldirilganini aslo bilmaysiz. Buning ahamiyati yo’q. Ular umumiy sanoq ichida ketadi. 400 falastinlik o’ldirildi, tamom", — deydi G’arbiy Sohildagi Falastin Qonunchilik kengashi vakili Hanan Ashravi.
 >CBS News: "œG’arbiy Sohildagi portlashda uch falastinlik o’ldi".
ABC News: "œIsroil askarlari hujumlaridan 6 falastinlik halok bo’ldi, 45 nafari yaralandi".
ABC News: "F-16 samolyotlari kop’lab binolarini tekislab, 12 falastinlik politsiyachini o’ldirdi".
CBS News: "œG’arbiy Sohilning Ramalloh shahrida Isroil tanki Abu Quaikka tegishli mashinani pachoqlab o’tdi. Mashinada Abu Quaikning xotini va uch farzandi bor edi. Ularning barchasi va yaqin atrofdagi yana ikki bola halok bo’ldi". Qopqon bombasi portlashi oqibatida halok bo’lgan olti falastinlik bola haqida BBCda ketgan reportaj va AQSh telekanalida berilgan material o’rtasida farqni solishtiramiz:
 

BBC News: "œBeshta yosh jasad so’nggi manzilga olib ketilmoqda. G’azoda shahid ketgan maktab o’quvchilari uchun janoza o’qilyapti. Isroil hukumatidagi manbalar bu bolalar Isroilga tegishli qopqon bombalardan o’lgan bo’lishi mumkinligini tasdiqlagan. Halok bo’lganlarning bari falastinlik Al-Astals oilasiga mansub aka-ukalar edi. Naim eng katta va eng kichik o’g’lini boy berdi. Har ikkisi juda esli bola edi, deydi u. Isroil vaziri tekshiruv o’tkazishni buyurgan, ammo voqea fuqarolar yashaydigan hududda ro’y bermaganini aytgan. [Isroil vaziri]: "œU yerda tinch aholi yashamaydi". [BBC muxbiri]: "œMen kecha o’sha yerda edim. U yerdan bolalar maktabga o’tadi. Odamlar dehqonchilik qiladi. O’sha yerda bo’ldim men, ularni ko’rdim. Shunday joyga yo’l bombasi o’rnatish to’g’rimi?" [Isroil vaziri]: Xuddi shuni tekshirmoqchimiz. Xuddi shuni tekshirmoqchimiz. [BBC muxbiri]: Falastinliklarning aytishicha, yana bir bola o’ldirilgan. Isroil askarlari tosh otayotganlarga o’q otib, Vail ismi 15 yoshli bolani o’ldirgan. Harbiylar buni inkor etmoqda".

Agar xuddi shu voqeani Amerika OAVlaridan kuzatsak, ular bir voqea haqida gapirayotganiga ishonish qiyin.
 

CNN News: "œG’azoda falastinlik o’smir Isroil askarlari bilan to’qnashuvda halok bo’ldi. Avvalroq, tankning portlamay qolgan o’qini tepgani uchun besh bola halok bo’lgan edi".

Amerika Isroilga xolismi yoki muxlis?

Sharhlovchilarning AQSh hukumatini Isroil va Falastin muzokaralarida faolroq ishtirok etishga undovchi gaplarini matbuotda ko’p eshitamiz.
Ko’p takrorlanadigan bu gaplar ortida quyidagi ma’no bor: AQShning maqsadi tinchlikka erishish, har ikki tomonni yarashtirish, kim haq yoki nohaq ekani haqidagi bahslarga aralashmaydi.
Bu baho qanchalar to’g’ri?
"œAQSh o’zini ikki tomon o’rtasidagi betaraf vositachi sifatida ko’rsatishga urinadi, — deydi AQShdagi Yaqin Sharq tadqiqot va axborot loyihasi tahlilchisi, professor Karen Pfeyfer. — Lekin uning so’zlariga emas, amaliga qarasangiz, deyarli 100 foiz doim Isroil yonini olganini ko’rasiz. Isroil harakatlariga chek qo’yadigan ko’plab rezolyutsiyalarga aynan AQSh veto huquqi bilan qarshi chiqqan".
 >BBC News: "œNyu-Yorkda falastinliklar va ularning tarafdorlari tomonidan BMT Xavfsizlik Kengashiga olib chiqilgan rezolyutsiya AQSh vetosiga uchradi".
BBC News: "œIsroil mojaroga BMTning aralashuvini istamadi. AQSh uni qo’llab-quvvatladi". AQSh Isroilga beradigan bir yillik yordam olti milliard dollardan oshadi. To’g’ridan to’g’ri beriladigan uch milliard dollarning uchdan ikki qismi harbiy yordam bo’lib, u AQShdan qurol sotib olishga sarflanadi.  Qolgan uch milliard dollarning ham kamida yarmi Isroilning harbiy sanoatini rivojlantirishga sarflanadi. Qiruvchi samolyotlar, hujumchi vertolyotlar kabi Isroilga bepul beriladigan harbiy texnika bu hisobga kirmaydi. 1949-yildan beri Isroil AQShdan olgan jami yordam hajmi 100 milliard dollardan oshgan. Hududi Nyu-Jersi shtati bilan teng bu mamlakat bugun harbiy salohiyati bo’yicha dunyoning to’rtinchi eng qudratli davlati. Eng ko’p F-16 qiruvchi samolyotlariga egalik qilish bo’yicha esa AQShdan so’ng ikkinchi o’rinda.
"œBu gapirish man etilgan mavzulardan. Siz xohlagan narsangiz haqida, qoralar, besoqolbozlar haqida gapirishingiz mumkin, ammo Amerikaning Isroil bilan munosabatini, Isroilning Amerika qurollari yordamida qilayotgan ishlarini tekshirishga haqqingiz yo’q", — deydi jurnalist Robert Fisk.
Buning sababini u quyidagicha tushuntiradi:
"Siyosatchilar va jurnalistlar o’rtasidagi munosabat haddan tashqari yaqin. Agar ularni tanqid qilsangiz, kuchli markazlar bilan aloqangiz uzilib qoladi. Natijada ular haqida yozolmay qolasiz. Shuning uchun ular nima dedi, nima demoqchi, shu haqda gapirasiz, xolos".
Siyosatshunos Noam Chomskiga ko’ra, AQShning mintaqadagi asosiy manfaati energiya masalasi bilan bog’iq.
"œYaqin Sharq nefti ustidan hukmronlik bizga Yaponiya kabi davlatlarni nazorat qilish imkonini beradi. Ular Yaqin Sharq neftiga qaram. Biz bu neftni boshqarsak, ular bizning ruxsatimizsiz bir ish qilmaydi. Bular dunyoni boshqarish usullari. Nafaqat energiya korporatsiyalari, balki davlat ham bundan ko’p foyda kor’adi", — deydi u.
Jurnalist Fiskka ko’ra, AQShning Yaqin Sharq siyosati va Isroil siyosati o’rtasida hech qanday farq yo’q.
 

Fox News: [AQSh Davlat kotibi Kolin Pauel AIPAKning 2003-yilgi konferensiyasida]: "œBizni bu yerga yiqqan narsa Isroil xavfsizligi, farovonligi va ozodligini ta’minlashga hamda AQSh va Isroil o’rtasidagi do’stlikni yanada mustahkamlashga nisbatan zimmamizdagi mavjud sadoqatimizdir".
BBC News: "œKongress hozir isroilparastlar bilan to’lgan. Isroil qilayotgan barcha ishlarni qo’llab-quvvatlash haqidagi Senat qarori 94 kishi tomonidan ma’qullandi, ikki kishi qarshi ovoz berdi".