Umarning hijrati

Makka mushriklarining musulmonlarga qarshi zulm va tazyiqi kun sayin kuchayib borardi. Ular Islomni qabul qilgan hamshaharlarini haqoratlashar, kaltaklashar, turli qiynoq-azoblarga solishar, hatto o‘ldirishdan ham toyishmasdi. Qullar va cho‘rilardan Islomga kirganlar-ku, eng og‘ir tahqir, xo‘rlovlarga mahkum edi. Shunda Rasuli akram (s.a.v.) musulmonlarni Madina shahriga hijrat qilishlariga amr etdilar. Bir vaqtlar Habashistonda jon va iymon asrab qolgan musulmonlar uchun endi Madina najot qal’asi, osoyishtalik maskani bo‘lib qolgandi. Makkalik musulmonlardan birinchi bo‘lib Abu Salama Abdul Asad o‘g‘li, eng oxirida esa Rasuli akramning (s.a.v.) amakilari Abbos ibn Abdulmuttalib Madinaga hijrat qildi. Muharram va safar oylari mobaynida hamma yashirincha berkinib, qochib Madinaga ko‘chib bo‘ldi. Faqat hazrati Umargina bundan mustasno edi.

Uning Yasrib (Madina)ga ko‘chishi Rasuli akramning (s.a.v.) hijratlaridan o‘n besh kun oldin bo‘ldi. U barcha ashobdan farqli o‘laroq ochiq-oydin, yashirinmay hijrat qilishga qaror qilgandi. Chunki hazrati Umar (r.a.) Islom ne’matidan bahramand bo‘lganidan keyin avvalgi jasorati yanada kuchlangan, «Haq hamisha g‘olibdir», degan mustahkam e’tiqodda edi.

Hazrati Umar (r.a.) Madinaga jo‘naydigan kunlari ertalabdanoq yaxshi kiyimlarini kiydilar, qilichlarini taqdilar. Kamonlarini belga osib, bir necha o‘qlarni o‘qdonga joyladilar. Keyin qo‘lga asolarini olib, Ka’baga shahdam kirib bordilar. U yerda Quraysh mushriklari o‘zlaricha majlis qurib o‘tirishgandi. Ular hazrati Umarning (r.a.) Islomga kirganidan g‘azablari oshib, nafratlari toshib yotgan bo‘lsa-da, u kishining fe’l-atvorlarini yaxshi bilishgani uchun biror so‘z yoki harakat qilishga botina olishmasdi. Hozir ham hech narsaga parvo qilmay kirib kelgan Umarning (r.a.) hatti-harakatidagi qat’iyat va nopisandlikni ko‘rib ularning dami ichiga tushib ketdi. Yer ostidan o‘qrayib qaraganlaricha, uning har bir ishini kuzata boshlashdi.

Umar (r.a.) ular tomonga hatto qiyo boqmay, Ka’bani yetti bor tavof qildilar. Keyin Maqomi Ibrohimda turib, bemalol namoz o‘qidilar. Ibodatlarini xotirjam tugatib bo‘lgach, mashvarat qilib o‘tirgan mushriklarning qarshisiga borib to‘xtadilar. Keyin qilichlarini shartta sug‘urib, havoda o‘ynatib qo‘ydilar. Bundan cho‘chib ketgan ikki-uch mushrik hatto o‘rnidan turib ketdi. Hazrati Umar (r.a.) ularga parvo qilmay, mushriklarga shunday dedilar:
-   Hozirgacha musulmonlar sizlarning zulmingizdan qochib, Madinaga yashirincha, qo‘rqib hijrat qilishdi. Bugun mana men Madinaga ketyapman! Oralaringda onalarini yig‘latishni, xotinlarini tul, bolalarini yetim qilishni xohlaganlar, jonidan to‘yganlar bo‘lsa, qani orqamdan tushsin!

Umar ibn Xattob shunday deb, Ka’badan uzoqlashdilar. Birorta ta’qib qiluvchi ortlaridan ergasha olmadi. Yigirma chog‘li musulmon shu kuni hazrati Umar (r.a.) bilan Madinaga hijrat qildi.

Rashk tufayli...

Bir kuni janobi Rasululloh (s.a.v.) ashoblar bilan suhbatlashib o‘tirgandilar. Keyin ularga qarata shunday dedilar:
-   Tushimda jannatni ko‘rdim. Bir ayol ko‘rkam va ulug‘vor bir qasr hovlisida o‘ziga oro berib turardi. Men farishtalardan: «Bu qasr kimniki?» deb so‘radim. Ular: «Umar ibn Xattobnikidir», deyishdi. Shunda men Umarning nihoyatda rashkli ekanligini eslab, qasrdan nari
ketdim.

Umar ibn Xattob (r.a.) Rasuli akramning (s.a.v.) bu gaplarini eshitib, to‘lqinlanib ketganidan ho‘ngrab yig‘lab yubordi va yig‘i aralash shunday dedi:
-O’ Allohning Rasuli, ota-onam sizga fido bo‘lsin, kelib-kelib sizdan rashk qilarmidim?!

«O’liklarimiz - jannatda»

Uhud g‘azoti Badr jangi kabi makkalik mushriklarga qarshi olib borilgan dahshatli urushlardan edi. Mushriklar avvalgi urushdagi mag‘lubiyatlari alamini olish uchun jon-jahdlari bilan jang qilishardi. Qurayshiylardan Ibn Shihob, Utba, Ibn Qomiya, Ubay ibn Xalaflar qanday bo‘lmasin, hazrati Payg‘ambarni (s.a.v.) o‘ldirishga qaror berib, u zotning qarorgohlariga bostirib kirishdi. Ubay «Muhammadni o‘ldiraman», deb qasam ichdi, ammo Rasuli akram uni yaralab, mahv etdilar. Biroq Sa’d ibn Abu Vaqqosning mushrik ukasi Utba otgan toshdan Rasuli akramning (s.a.v.) lablari yorilib, tishlari sindi. Ibn Hishom otgan o‘q Payg‘ambarimizning (s.a.v.) peshonalaridan yaraladi. Yana bir qurayshiy Ibn Kamia u zotni qilich bilan yaralab yiqitdi va darhol Abu Sufyonga borib, «Muhammadni o‘ldirdim», deya maqtandi. Dushman tomoni bu xabardan nihoyatda quvondi.

Musulmonlar orasida tahlika, sarosima boshlandi. Ba’zilar qocha boshladi, qo‘shin parokandalikka yuz tutdi. Ammo Anas ibn Nadir kabi «Muhammad o‘lgan bo‘lsa, Alloh boqiydir!» deb jangni davom ettirganlar ham bor edi. Ana shunday alamli, fojiali damlarda ham hazrati Umar  (r.a.) Rasuli akramning (s.a.v.) yonlaridan jilmadi, u zotni jon-jahdi bilan dushman hamlasidan himoya qildi.

Ammo mushriklarning yetakchisi Abu Sufyon hanuzgacha hazrati Muhammadning (s.a.v.) o‘lik-tirikliklarini bilolmay garang edi. U shubhasini yo‘qotish uchun Islom qo‘shinlari tomon qichqirib, uch bora «Oralaringda Muhammad bormi?» deb so‘radi. Rasuli akram (s.a.v.) ogohlantirib qo‘yganlari uchun musulmonlardan hech kim unga javob qilmadi. Shunda Abu Sufyon ayni tarzda Abu Bakrni (r.a.) so‘radi. Yana javob ololmadi. Keyin Umarni (r.a.) so‘radi. Bu gal ham hamma jimligini ko‘rib, u sevinib ketdi: «Demak, bularning uchovi ham o‘libdi, g‘alaba biz tomonda ekan!»

Boyadan buyon g‘azabidan to‘lg‘onib o‘tirgan hazrati Umar (r.a.) bu gapni eshitib, chidolmay qoldi. Bor ovozda Abu Sufyonga qarab qichqirdi:
-Tovushingni o‘chir, ey Allohning dushmani! Bu odamlarning hammasi
tirik, mana qarshingda turishibdi!

Abu Sufyon Umarning gapidan biroz talmovsirab qoldi. Dushmanlarining tirik ekanidan hafsalasi pir bo‘lgani uchun Ka’badagi eng katta butlarini eslashdan o‘zga iloj topolmadi:
-Oliy bo‘l, Hubal! Aziz bo‘l, Hubal!

Bunga javoban esa hazrati Umar (r.a.) Rasuli akramning (s.a.v.) amrlari bilan shunday dedi:
-Alloh a’lo va ajall! (Alloh - eng jalil, eng ustun!) Abu Sufyon ham jim turolmadi:
-Bizning Uzzoimiz bor, sizniki yo‘q!

Hazrati Umar( r.a.) ham bo‘sh kelmadi:
-Alloh bizning mavloimizdir, sizniki esa yo‘q!
-Jang navbati bilan, g‘oliblik navbati bilan. Bugun biz Badrning intiqomini oldik! - dedi Abu Sufyon bolalarcha g‘ururlanib.

Ammo Hazrati Umar (r.a.) ham osonlikcha mag‘lub bo‘ladiganlardan emasdi:
-To‘g‘ri, sizlar ustun keldinglar. Ammo baribir teng emasmiz. Bizning o‘liklarimiz jannatda, sizlarniki esa jahannamdadir!

Abu Sufyon bu gapga chidolmay, ovozining boricha baqirdi:
-   Ey Umar, Alloh uchun to‘g‘ri gapir! Biz Muhammadni o‘ldirdikmi yoki yo‘qmi?
-   Vallohi, o‘ldirmadinglar! Hozir Rasuli akram sening bu gaplaringni eshitib o‘tiribdilar.

Hazrati Umar (r.a.) bilan Abu Sufyonning bu dahanaki jangidan so‘ng mushriklar o‘z qo‘shinlarini jang maydonidan olib ketishdi. Ular bu jangda ustun kelgan bo‘lsa-da, biroq zafar sharobini icholmadilar, batamom mudofaasiz Madinani istilo qilolmadilar. Birorta musulmonni ham asir ololmay,  Makkaga  qo‘rquv va alam bilan  qaytishdi. Ana  shu jangdan   so‘ng  hazrati   Umar   (r.a.)   Payg‘ambar   alayhissalomga   yanada qattiqroq bog‘lanib qolganini his etdi.

Tarixda musulmonlarning birinchi bor imzolagan sulh shartnomalari bo‘lmish Hudaybiya sulhi shartlariga ko‘ra, musulmonlar va mushriklar o‘n yilgacha bir-biri bilan urushmaslikka, o‘sha yili musulmonlarning Ka’ba ziyoratiga kelmasligiga, Ka’ba ziyoratiga qo‘shilgan musulmonlar Makkada uch kundan ortiq qolmasligiga, ular Ka’bani ziyorat qilayotganida qurayshiylarning Makkadan tashqariga chiqib turishiga kelishib olindi. Yana sulh shartlariga ko‘ra, qurayshiylardan birortasi musulmonlar tomoniga o‘tmoqchi bo‘lib, valiysining ruxsatisiz Madinaga kelsa, musulmon bo‘lsa ham, u odam qabul qilinmaydi, qaytarib yuboriladi, ammo biror madinalik musulmon Quraysh tarafiga o‘tib, Makkaga kiradigan bo‘lsa, qaytarib berilmaydi, deya kelishib olingandi. Xuddi shu masalada hazrati Umar (r.a.) Rasuli akramni (s.a.v.) tushunmay, xiyla ozor berib qo‘yganlarini muarrixlarimiz yozib qoldirishgan.

Pushaymonlik

Tarixdan ma’lumki, Hudaybiya sulhiga imzo chekib bo‘lingach, u yerga Suhayl o‘g‘li Abu Jandal kelib qoldi. U avval Makkada musulmonlikni qabul qilgani uchun otasi tomonidan zanjirband qilinib, qamab qo‘yilgandi. U ming mashaqqat bilan qamoqdan qutilib chiqib, zanjirini sudraganicha sulh tuzilgan joyga kelgan va musulmonlardan panoh so‘ramoqchi bo‘lgandi. Shunda Abu Jandalning otasi Suhayl: «Sulh shartlariga muvofiq sizdan birinchi bo‘lib so‘raydigan narsam shuki, o‘g‘limni qaytarib bersangiz, agar berilmasa, sulh buziladi», deb oyoq tirab turib oldi.

Rasuli akram (s.a.v.) Abu Jandalni sulh hukmidan istisno etilishini xohlagan edi. Biroq qurayshiylar rahnamosi Suhayl qaysarlik qilib turib oldi. Valiysining istagiga yon bosib, Abu Jandalni topshirishga rozi bo‘ladilar. Bechora Abu Jandal vaziyatning bunday tus olib ketganidan xafa bo‘lib, qovoq-tumshug‘i osilib ketgandi. U musulmonlarga qarata shunday dedi:
-Men musulmonlikni qabul qilganim uchun bu azob-uqubatlarga giriftor bo‘lib, zulm va xo‘rlik ko‘rgandim. Meni yana o‘sha mushriklarning qo‘liga topshirmoqchimisizlar? Axir manavi yaralarim hali bitib ulgurgani ham yo‘q-ku! - deya o‘zining nochorlikda va iztirobda qolganini bildirib, birodarlaridan marhamat va najot kutardi.

Uning ahvolini ko‘rib, janobi Rasululloh (s.a.v.) tasalli berdilar:
-   Ey Suhaylning o‘g‘li! Sabr qil, Allohdan umidingni uzma! Biz musulmonlar mag‘lub bo‘lmaymiz! Alloh taolo yaqinda senga va sen kabilarga najot yo‘lini ko‘rsatadi, berishga majburmiz, uning hukmlarini buzish esa bizga to‘g‘ri kelmaydi.

Abu Jandal yana kishanlangan holda Makkaga qaytarildi. Bu holat, bu muomala hammaning asabini tarang, o‘zini garang qilib qo‘ygandi. Musulmonlar g‘alayonga kelishdi. Darhaqiqat, birodarlarini kishanlangan holatda yana mushriklar qo‘liga topshirilishiga toqat qiladigan hollari yo‘q edi. Eng avvalo hazrati Umar (r.a.), o‘sha qiziqqon va haqiqatgo‘y Umar chidolmay qoldilar. O’zlarini bosolmay, Rasuli akram (s.a.v.) huzurlariga borib:
-   Men tushunolmay qoldim, Siz Allohning payg‘ambari emasmisiz, da’voyingiz haq da’vo emasmidi? Bu zalolatni nega qabul qilyapsiz? Bu hukmga qandoq yo‘l qo‘ydingiz? - deya ovozini balandlatib, qizishib gapirdi.

Rasuli akram (s.a.v.) hazrati Umarning bu qizg‘in ta’nalariga osoyishtalik bilan javob  qaytardilar:
-   Muhaqqaq, men Allohning rasuliman, Allohga isyon ham qilganim yo‘q. Musulmon bo‘lganlarga Allohning o‘zi najot beradi, yo‘l ko‘rsatadi. Biz sabr qilishimiz kerak.

Biroq Umar (r.a.) Payg‘ambar alayhissalomning bu gaplaridan qoniqmay, yana tortishuvda davom etdi:
-   Siz bizga Ka’bani tavof qilamiz, degandingiz-ku!
-   Ha, aytdim. Biroq bu yil tavofi ifo qilamiz, demaganman. Yana takror aytaman, Makkaga kirasizlar, Ka’bani tavof qilasizlar, - dedilar Rasululloh (s.a.v.) yana xotirjamlik bilan.