Ibn Mas’ud (r.a.) aytadilar: «Olimlar boshiga yaqinda shunday zamon keladiki, unda qalblarning shirinligi taxirga aylanadi. O‘sha kunda olim ham, talaba ham ilmdan foydalana olmaydi. Olimlarning qalbi sho‘r yer kabi bo‘lib qoladiki, unga osmondan qancha suv tushsa ham, tuzi ketmaydi. Qachonki olimlarning qalbi dunyo muhabbatiga va dunyoni oxiratdan ustun tutishga moyil bo‘lsa (o‘sha kunlar keladi). O‘shanda Alloh ularning qalbidan hikmat chashmalarini olib, hidoyat chiroqlarini o‘chirib qo‘yadi. Ularning olimlariga ro‘baro‘ kelganingda, tili bilan Allohdan qo‘rqishini aytadi. Holbuki, amalida gunohlar ko‘rinib turibdi. O‘sha kunda tillar naqadar boy, dillar naqadar qashshoq. Undan boshqa iloh bo‘lmagan Allohga qasamki, buning sababi muallimlar Allohdan boshqasi uchun ta’lim bergani, mutaallimlar Allohdan boshqasi uchun ta’lim olganidir».

Tavrot va Injilda yozilgan ekan: «Bilganingizga amal qilmaguncha, bilmagan narsangizning ilmini talab etmang».

Huzayfa (r.a.) aytadilar: «Sizlar shunday zamonda yashayapsizlarki, kim unda bilganining o‘ndan birini tark qilsa, halok bo‘ladi. Yaqinda shunday zamon keladiki, kim unda bilganining o‘ndan biriga amal qilsa, najot topadi. Bu dangasalarning ko‘pligi sabablidir».

Bilgilki, olimning misoli qozi kabidir. Qozilar haqida esa, Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam) shunday deganlar: «Qozilar uch xil bo‘ladi: bilib turib haq bilan hukm qilgan qozi, u jannatdadir; xoh bilib, xoh bilmasdan zulm bilan hukm qilgan qozi, u do‘zaxdadir; Alloh buyurganidan boshqa narsa bilan hukm qilgan qozi, u ham do‘zaxdadir».¹⁵³

---

153. Sunan sohiblari rivoyat qilishgan, sahih.

Ka’bul Axbor (r.a.) aytadilar: «Oxir zamonda shunday olimlar bo‘ladiki, ular odamlarga dunyoni tark qildiradilar, lekin o‘zlari tark qilmaydilar, odamlarni qo‘rqitadilar, lekin o‘zlari qo‘rqmaydilar, amirlar atrofida bo‘lishdan qaytaradilar, biroq o‘zlari boraveradilar, dunyoni oxiratdan ustun qo‘yadilar va tillari    orqali (rizq topib) yeydilar, faqirlarni qo‘yib, boylarga yaqin bo‘ladilar, xotinlar erkaklarni rashk qilgani kabi, ular ham ilmlarini qizg‘anadilar, o‘sha olimlardan biri  muxlislaridan birortasining boshqasi bilan hamsuhbat bo‘lganini bilsa, unga g‘azablanadi. Ana shular Rahmonning dushmani bo‘lgan zolim kishilardir».

Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam): «Albatta, shayton sizni gohida ilm bilan (amaldan) kechiktirib qo‘yadi», dedilar. Shunda (sahobalar): «Ey Allohning Rasuli! Bu qanday bo‘ladi?» deb so‘rashdi. U zot javob berdilarki: «Shayton sizlarga: «Ilm o‘rgan, lekin mukammal bilmasdan turib amal qilma», deydi. Shunday qilib, ilmni gapirib, amalni orqaga surishda davom etadi. Hatto hech qanday amalsiz o‘lib ketadi».¹⁵⁴

Sirriy Saqatiy (r.a.) shunday deydilar: «Zohir ilmini o‘rganishga ishtiyoq bilan bir kishi (birdaniga) ibodat qilish uchun (odamlardan) ajralib oldi. Undan buning sababini so‘radim. Aytdiki: «Tushimda bir zotni ko‘rdim. U: «Alloh seni zoe’ qilgur, qachongacha ilmni zoe’ qilasan?» dedi. Men unga: «Men ilmni yod olyapman», dedim. U esa: «Ilmni muhofaza qilish unga amal qilish demakdir», dedi. Shundan keyin ilm o‘rganishni tark qilib, amalga yuzlandim».

---

154. «Al-Jome’» kitobida Anasdan (r.a.) zaif sanad ila rivoyat qilingan.

Ibn Mas’ud (r.a.) aytadilar: «Ilm ko‘p rivoyat bilish emas, balki  qo‘rquvdir».

Hasan Basriy (r.a.) aytadilar: «Xohlaganingizcha ilm o‘rganing. Allohga qasamki, amal qilmaguningizcha, Alloh sizga savob bermaydi. Chunki esi pastlarning himmati rivoyatdir, olimlarning himmati rioyat — amal qilishdir».

Molik (r.a.) aytadilar: «Ilm talab qilish juda yaxshi. Niyat to‘g‘ri bo‘lsa, uni yoyish ham juda yaxshi. Lekin sen ertadan kechgacha o‘zingga lozim bo‘lgan ishlarga qara va hech narsani vazifangdan ustun qo‘yma».

Ibn Mas’ud (r.a.) aytadilar: «Qur’on amal qilinishi uchun nozil etilgan. Sizlar esa uni o‘rganishni amal qilib oldingizlar. Yaqinda shunday qavmlar keladiki, ular Qur’onni suv qilib ichib yuboradilar. (Lekin) ular yaxshilaringiz emas. Ilmga amal qilmaydigan olim davoni sifatlagan bemor yoki taomlarning lazzatini sifatlagan och odam kabidir».

Alloh taoloning quyidagi so‘zi shu ma’noni ifodalaydi:
«Sizlar uchun esa (Ey mushriklar, Allohni noloyka sifatlar bilan) sifatlaganlaringiz sababli halokat bo‘lur».

Hadisda shunday deyiladi: «Ummatim uchun olimning toyilishidan va munofiqning Qur’on haqida tortishuvidan qo‘rqaman».¹⁵⁵

(Oxirat olimlarining alomatlaridan) yana biri manfaati oz, mujodala va «dedi¬dedi»si ko‘p ilmlardan saqlanib, toatlarga targ‘ib qiluvchi, oxiratda foyda beradigan ilmning tahsili uchun yordam berishdir.

Amallarga tegishli ilmdan yuz o‘girib, mujodala bilan mashg‘ul bo‘lgan kishi  ko‘p kasalliklarga mubtalo bo‘lib, mohir tabibga vaqti ziqligida ro‘baro‘ kelgan va uning ketib qolish xavfi bo‘lsa ham, o‘zini qiynab turgan dardlarini qo‘yib, turli dorilarning xususiyatlari va tibbiyotning g‘aroyib masalalarini so‘rash ila mashg‘ul bo‘lgan kasalga o‘xshaydi. Bu ish aqlsizlikning o‘zginasidir.

---

155. Tabaroniy va Ibn Hibbonlar rivoyati.

Rivoyat qilinishicha, bir kishi Rasulullohning (sollallohu alayhi vasallam) huzurlariga kelib, «Menga   ilmning g‘aroyibotlarini o‘rgating», dedi. Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam) unga: «Ilmning boshi haqida nima qilding?» deb so‘radilar. U kishi: «Ilmning boshi nima?» dedi. Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam): «Ulug‘ Parvardigorni tanidingmi?» deya so‘rdilar. U kishi: «Ha», dedi. Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam): «Uning haqqini ado etishda nima qilding?» deb so‘raganlarida u kishi: «Alloh xohlagan ishlarni qildim», dedi. Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam): «O‘limni tanidingmi?» dedilar. U: «Ha», dedi. «Unga nimani tayyorlading?» deb so‘radilar keyin. «Alloh xohlagan narsani», dedi u. Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam): «Bor, o‘sha narsalarni  chiroyli qilib bajar. Keyin kelsang, senga ilmning g‘aroyibotlarini o‘rgatamiz»,¹⁵⁶ dedilar.

Har bir mutaallim Shaqiq Balxiyning talabasi Hotamul Asom haqida rivoyat qilingan toifadan bo‘lishi lozim. Shaqiq (r.a.) talabasi Hotamdan so‘radilar: «Qanchadan beri mening huzurimdasan?» Hotam: «O‘ttiz uch yildan beri», dedilar. U zot: «Shu muddat ichida mendan nima o‘rganding?» deb so‘radilar. Hotam: «Sakkiz masalani», deb javob berdilar. Shunda Shaqiq: «Innalillahi va inna ilayhi roji’un. Umrim sen bilan o‘tgan bo‘lsa-yu, sen faqat sakkiztagina masalani o‘rgandingmi?» dedilar. Hotam aytdilar: «Ey ustoz! Yolg‘on gaprishni yoqtirmayman. Haqiqatda boshqa hech narsani o‘rganmadim». Ustozi: «Mayli, o‘sha sakkiz masalani ayt, eshitaylik», dedilar. Hotam so‘zlay boshladilar: «Odamlarga qaradim. Ko‘rdimki, ularning har birining bir mahbubi bor, o‘sha mahbubi bilan qabrgacha birga bo‘ladi. Qabrga yetganda esa, undan ajrab qoladi. Shuning uchun men hasanotni (savobli ishlarni) o‘zimga mahbub qildimki, qachon qabrga kirsam, mahbubim ham men bilan birga kirsin». Shaqiq: «Juda chiroyli so‘zlading, ey Hotam! Ikkinchisi nima?» dedilar. Hotam aytdilar: «Alloh taoloning:

«Endi kim (hayoti-dunyodalik paytida Qiyomat kuni mahshargohda) Parvardigorining (huzurida) turishi ( va U zotga hisob-kitob berishi)dan qo‘rqqan va nafsini havoyi hohishlardan qaytargan bo‘lsa, u holda faqat jannatgina (uning uchun) joy bo‘lur» (Noziot surasi, 40—41-oyatlar), degan so‘ziga qaradim. Bildimki, Alloh taoloning so‘zi haqdir. Shuning uchun nafsimni havolanishdan qaytarishga jiddiy harakat qildim. Toki, nafsim Alloh taoloning toatida mustahkam bo‘ldi. Uchinchi, yana shu odamlarga boqdim va ko‘rdimki hammaning huzurida qiymatga ega bo‘lgan biror narsa bor va uni ko‘tarib, saqlab yuradi.

---

156. Ibn Sunniy, Abu Nuaym va Ibn Abdulbar Abdulloh ibn Misvordan mursal holda rivoyat qilishgan, juda zaifdir.

Keyin Alloh taoloning:

«Sizlarning huzurlaringizdagi narsalar tugab ketur. Allohning huzuridagi narsalar boqiydir» (Nahl surasi, 96-oyat), degan so‘ziga qaradim. Qachon biror qiymatga ega narsani qo‘lga kiritsam, Allohning huzuriga yubordim, toki u yerda saqlanib boqiy qolsin. So‘ngra yana shu odamlarga qaradim. Ko‘rdimki, ularning har biri mol-dunyoga, mansabga, shon-sharafga va nasabga ruju’ qo‘ygan. Bularning barchasini o‘ylab ko‘rsam, qiymatsiz narsalar ekan. Keyin Alloh taoloning:

«Albatta, sizlarning Alloh nazdidagi eng hurmatlirog‘ingiz taqvodorrog‘ingizdir» (Hujurot surasi, 13-oyat), degan so‘ziga qaradim. Shuning uchun Allohning huzurida hurmatli bo‘lay deb,  taqvoga muvofiq amal qildim. So‘ng yana shu odamlarga qaradim. Ular bir-birlariga ta’na qiladilar, la’natlaydilar. Bularning barchasining asosi  hasaddir. Keyin Alloh taoloning:

«Ularning dunyo hayotidagi maishat-tirikchiliklarini ham ularning o‘rtalarida Biz o‘zimiz taqsimlaganmiz» (Zuxruf surasi, 32-oyat), degan so‘ziga boqdim. Natijada hasadni tark qildim va xalqdan o‘zimni saqladim hamda bildimki, bu taqsimot Alloh taoloning huzuridandir. Shunday qilib, xalqning adovatini ham tark qildim. So‘ng yana shu odamlarga boqdim, ularning bir-birlariga tajovuz qilayotganini, urushib-janjallashayotganini ko‘rdim.

Shunda Alloh taoloning:
«Albatta, shayton sizlarga dushmandir, bas, uni dushman tutinglar» (Fotir surasi, 6-oyat), degan so‘ziga qaradim. Natijada ungagina dushmanlik qildim va undan ehtiyot choralarini ko‘rishga tirishdim. Chunki uning menga dushman ekani haqida Alloh taolo guvohlik berdi. Shuning uchun shaytondan boshqalarga adovatni tark qildim. So‘ng yana shu odamlarga qaradim. Ko‘rdimki, ularning har biri bir parcha rizqni qidirib, uning yo‘lida o‘zini xor qilmoqda va halol bo‘lmagan yo‘llarga kirmoqda. Shunda Alloh taoloning:

«O‘rmalagan narsa borki, barchasining rizqi Allohning zimmasidadir» (Hud surasi, 6-oyat), degan so‘ziga boqdim va o‘zimni rizqi Allohning zimmasida bo‘lgan jonzotlardan birideb bildim. Shuning uchun zimmamdagi Allohning haqqini ado etish bilan mashg‘ul bo‘ldim va Uning huzuridagi o‘zimga tegishli bo‘lgan narsani (rizqni Unga havola qilib) tark etdim. Va nihoyat, yana shu odamlarga qaradim. Ko‘rdimki, ularning barchasi qaysidir maxluqqa suyanadi. Kimdir dalasiga, kimdir tijoratiga, kimdir san’atiga, yana kimdir badanining sog‘ligiga, hamma o‘zi kabi bir maxluqqa tayanmoqda. Shunda Alloh taoloning:

«Kim Allohga tavakkul qilsa, bas, (Allohning) O‘zi unga yetarlidir» (Taloq surasi, 3-oyat), degan so‘zini o‘yladim va menga kifoya qiluvchi bo‘lgan Alloh taologa tavakkul qildim».

Shunda Shaqiq (r.a.) dedilar: «Ey Hotam, Alloh taolo seni muvaffaq qilsin. Men Tavrot, Injil, Zabur va Qur’oni karim ilmlariga boqdim. Yaxshilik va diyonatning barcha turlari mana shu sakkiz masala atrofida aylanishini topdim. Kim bularga amal qilsa, to‘rt kitobga amal qilgan bo‘ladi».

Ilmning bu jihatini idrok etish va kashf qilishga faqat oxirat olimlari ahamiyat beradi. Dunyo olimlari esa, mol-dunyo va obro‘-e’tiborga erishishni qulaylashtiruvchi ilm bilan mashg‘ul bo‘ladi va Alloh taolo barcha payg‘ambarlarni vazifador qilib yuborgan ilmlarga beparvo qaraydi.

Zahhok ibn Muzohim (r.a.) aytadilar: «Men ularning salaf olimlarining bir-birlaridan taqvodan boshqa narsani o‘rganganini ko‘rmadim. Bugungi olimlar esa faqat kalom ilminigina o‘rganmoqdalar».

(Oxirat olimlarining alomatlaridan) yana biri yeyish-ichishda isrofga, kiyinishda haddan oshishga hamda uy-joy va jihozlarda chiroyli bo‘lishga mayl ko‘rsatmaslikdir. Balki bu ishlarning barchasida iqtisodni ustun qo‘yish hamda  salaflarga o‘xshash va ularning barchasida oz miqdor bilan kifoyalanish lozim. Shu ozlik tomonga mayl ziyodalashgani sari, Allohga yaqinlik ham ziyodalashib boradi va oxirat olimlari guruhiga qo‘shiladi.

Hotamul Asom (r.a.) talabalaridan bo‘lgan Abu Abdulloh Xavosdan (r.a.) rivoyat qilingan quyidagi voqea ham shunga dalolat etadi. Abu Abdulloh (r.a.) aytadilar: «Men Hotamul Asom (r.a.) bilan Ray shahriga kirdim. Biz bilan birga hajni niyat qilgan uch yuz yigirma kishi bor edi. Ularning ustlarida yupqa kiyimlari bo‘lib, (undan boshqa) kovushlari ham, yonlarida taomlari ham yo‘q edi. Miskinlarni yaxshi ko‘radigan darveshsifat bir tujjor kishining uyiga qo‘ndik. O‘sha kecha u bizni mehmon qildi. Ertasi kuni (xonadon sohibi) Hotamga: «Bir faqihimizni ziyorat qilmoqchi edim. Hozir u betob. Biror xizmat bo‘lsa ayting», dedi. Hotam: «Kasalni ko‘rishda fazilat bordir. Faqihning yuziga boqish esa ibodatdir. Shuning uchun men ham sen bilan birga boraman», dedilar. O‘sha betob kishi Ray shahrining qozisi Muhammad ibn Muqotil (r.a.) ekanlar. Faqihning darvozasiga yetib borganimizda katta va chiroyli qasrga ro‘baro‘ bo‘ldik. Hotam (r.a.) olim kishining darvozasi shunday bo‘ladimi, deb o‘ylanib qoldi.   Keyin izn berildi va u kishi ichkariga kirdilar. Hovli chiroyli, shinam, keng va barcha qulayliklari muhayyo edi. Juda chiroyli pardalar ham ko‘zga tashlandi. Hotam yana o‘ylanib qoldi. Keyin bemor yotgan xonaga kirdi. U yerda yumshoq gilamlar to‘shalgan edi. Bemor o‘sha gilamlar ustida yumshoq o‘rinda yotar va bosh tomonida bir xizmatkor qo‘lida yelpig‘ich bilan yelpib turar edi. Ziyoratga kelgan kishi uning boshi oldida o‘tirib, hol-ahvol so‘radi. Hotam esa tik turaverdi. Shunda Ibn Muqotil u kishiga ishora qilib, o‘tirishga buyurdi. Hotam esa: «O‘tirmayman», dedi. U kishi: «Biror ehtiyojing bormi?» deb so‘radi. Hotam: «Ha», dedi. «Nima ehtiyojing bor?» dedi. «Sendan bir masala haqida so‘ramoqchiman?» dedi. Hotam. «So‘rayver», dedi. Hotam: «Turib to‘g‘ri o‘tir, keyin so‘rayman», dedi. U kishi to‘g‘ri o‘tirib oldi. Hotam: «Bu ilmingni qaerdan olgansan?» deb so‘radi. U kishi: «Ishonchli olimlardan olganman. Ular menga aytib berishgan», dedi. Hotam: «Ular kimdan olishgan?» deb so‘radi. U kishi: «Rasulullohning (sollallohu alayhi vasallam) sahobalaridan», dedi. Hotam: «Rasulullohning (sollallohu alayhi vasallam) sahobalari qaerdan olganlar?» dedi. U kishi: «Rasulullohdan (sollallohu alayhi vasallam)», deb javob berdi. Hotam: «Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam) kimdan olganlar?» deb so‘radi. U kishi: «Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam) Jabroildan (a.s.), u esa Alloh taolodan olgan», deb javob berdi. Shunda Hotam: «Ayt-chi, Jabroil (a.s.) Allohdan olib, Rasulullohga (sollallohu alayhi vasallam), Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam) sahobalariga, sahobalar ishonchli kishilarga, ishonchli kishilar senga yetkazgan o‘sha ilmda dang‘illama uylari va juda ko‘p qulayliklari bo‘lgan kishilar uchun Alloh taoloning huzurida bundan buyukroq manzil bo‘lishi haqida biror gap eshitdingmi?» dedi. U kishi: «Yo‘q», deb javob qildi. Hotam: «(Bu haqda) qanday so‘z eshitgansan?» deb so‘radi. «Eshitdimki, kim dunyoni tark qilsa, oxiratga rag‘bat qilsa, miskinlarni sevsa va oxirat amallarini birinchi o‘ringa qo‘ysa, o‘sha kishi uchun Alloh huzurida buyuk maqomlar bordir», dedi. Shunda Hotam: «Unday bo‘lsa, bu ishing bilan sen kimga ergashding? Rasulullohgami (sollallohu alayhi vasallam) yoki u zotning sahobalarigami? Yo solih kishilargami? Yoki birinchi bo‘lib g‘isht va toshdan imorat qurgan Fir’avn va Namrudlargami? Ey yomonlik olimlari! Dunyoga qiziqqan johillar sizga o‘xshaganlarni ko‘rib: «Olim kishi shu holatda bo‘lsa, men undan yomonroq bo‘layinmi?» deydi». Keyin Hotam uning huzuridan chiqib ketdi. Natijada Ibn Muqotilning kasali kuchaydi. Ray shahri ahliga Hotam bilan Ibn Muqotil o‘rtasidagi mojaro ma’lum bo‘ldi. Shunda ular Hotamga: «Qazvin shahridagi Tanofusiy (ismli faqih kishi) bundan ham dabdabali yashaydi», deyishdi. Hotam (r.a.) esa, yo‘lga tushib, o‘sha yerga yetib bordi, uning huzuriga kirib: «Sizga Allohning rahmati yog‘ilsin! Men bir ajamiy kishiman. Dinimning boshi va namozimning kaliti bo‘lgan tahoratni menga o‘rgatishingizni xohlayman. Namozga qanday tahorat olishim kerak?» deb so‘radi. Tanofusiy: «Xo‘p bo‘ladi, jonim bilan ey xizmatkor! Menga bir obdasta suv keltiringlar!» dedi. Unga suv keltirishdi va u o‘tirib har bir a’zosini uch martadan yuvib tahorat qildi. Keyin: «Shunday tahorat qil», dedi. Hotam esa: «(Iltimos), shu yerda tursangiz. Men huzuringizda tahorat qilib ko‘rsatsam. Xatolarimni tuzatib qo‘yasiz», dedi. Tanofusiy o‘rnidan turdi va Hotam o‘tirib tahorat qila boshladi. Keyin a’zolarini to‘rt martadan yuvdi. Shunda Tanofusiy: «Ey birodar, isrof qilding», dedi. Hotam: «Qanday qilib?» deb so‘radi. U kishi: «A’zolaringni to‘rt martadan yuvding», dedi. Shunda Hotam: «Subhonalloh (vo ajab)! Men bir hovuch suvni ko‘p ishlatish bilan isrof qilgan bo‘lsam, sen shuncha narsalaring bilan isrof qilmayapsanmi?» dedi. Tanofusiy uning maqsadi o‘rganish emas, balki shu narsani bildirish ekanini bildi va uyiga kirib ketdi, so‘ng qirq kun odamlar oldiga chiqmadi.

Keyin Hotam (r.a.) Bog‘dodga keldi. Bog‘dod ahli uning yoniga to‘planib: «Ey Abu Abdurrahmon! Siz ajamiy kishisiz. Kim siz bilan gaplashsa, albatta, mag‘lub qilasiz», deyishdi. Hotam aytdiki: «Menda uch xislat bor, ular bilan raqibim ustidan g‘olib bo‘laman: avvalo, raqibim to‘g‘ri fikr aytsa, xursand bo‘laman; xato qilsa, xafa bo‘laman; unga johillar kabi muomala qilishdan ehtiyot bo‘laman».

Bu xabar Imom Ahmad ibn Hanbalga (r.a.) yetganida u kishi: «Subhonalloh! Naqadar aqlli ekan. Turinglar, birgalikda uning huzuriga boraylik», dedilar.  Huzuriga kirganlaridan keyin unga: «Ey Abu Abdurrahmon! Dunyodan salomat bo‘lish (chorasi) nima?» deb so‘radilar. Hotam javob berdi: «Ey Abu Abdulloh! Sizda (quyidagi) to‘rt xislat bo‘lmagunicha, dunyodan salomat bo‘lmaysiz: qavmning johilliklarini kechirasiz; ulardan o‘zingizning johilligingizni tiyasiz; hamma narsangizni ularga sarflaysiz; ularning narsalaridan umid qilmaysiz. Shunday qilsangiz salomat bo‘lasiz».

Keyin (Hotam) Madinaga yo‘l oldi. Madina ahli uning istiqboliga chiqdi. Hotam: «Ey qavm! Bu qaysi shahar?» dedi. Odamlar: «Rasulullohning (sollallohu alayhi vasallam) shaharlari», deyishdi. U: «Rasulullohning (sollallohu alayhi vasallam) qasri qaerda? U yerda namoz o‘qimoqchiman», dedi. Ular: «U zotning qasri bo‘lmagan, balki  pastakkina kichkina uylari bo‘lgan, xolos», deyishdi. «Unday bo‘lsa, sahobalarining qasrlari qaerda?» deb so‘radi. Yana ular: «Ularning ham qasrlari bo‘lmagan. Pastak kulbalari bo‘lgan, xolos»,  deb javob qilishdi. Shunda Hotam: «Ey qavm! Bu Fir’avnning shahri ekan», dedi. Odamlar uni tutib, voliyning oldiga olib borib: «Bu ajamiy odam Madinani  Fir’avnning shahri, deyapti», deyishdi. Voliy undan: «Nega bunday deding?» deb so‘radi. Hotam shunday dedi: «Menga jazo berishga shoshilmang! Men ajamiy g‘arib odamman. Shaharga kirib, bu kimning shahri deb so‘radim. Odamlar Rasulullohning (sollallohu alayhi vasallam) shahri, deyishdi. Men esa u kishining qasri qaerdaligini so‘radim...»