2-bob. Agar musulmon odam kofirlar yurtidagi yoki musulmonlar yurtidagi g‘ayridinga (biror narsa xususida) vakolat bersa, joizmi?

Abdurrahmon ibn Avf raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Men (kofirlar yurtidagi) Umayya ibn Xalaf (ismli bir g‘ayridin) birlan xat orqali kelishib oldim, u mening Makkadagi mol-mulkimni, men ersam uning Madinadagi mol-mulkini muhofaza qilib turadirgan bo‘ldik. Ammo, xatimda nomimni «Abdurrahmon» deb yozganim unga ma’qul bulmay, «Men Rahmonning ne ekanligini bilmasman, menga johiliyat davridagi ismingni yozib yubor!» deb maktub yo‘lladi. Keyin, men unga johiliyat davridagi ismim «Abdu Amr» ekanligini yozib yubordim.
(Keyinchalik, ya’ni) Badr g‘azoti kuni (kofirlar yengilgach, Umayya toqqa chiqib berkindi). Shunda men uni asrab qolish maqsadida odamlarning uxlab yotganidan foydalanib, toqqa chiqdim. Lekin, uni Hazrat Bilol ko‘rib qolib, darhol ansorlarning oldiga bordilar-da, (ularga xabar qildilar). Buni ko‘rib turgan Umayya ibn Xalaf menga: «Agar men qochib qutilib ketsam, (birodarlaring) seni omon qo‘yishmas», — dedi. Hazrat Bilol bir guruh ansorlar birlan bizni ta’qib qila boshladilar. Shunda men ularning bizga yetib olishlaridan qo‘rqib, Umayyaning o‘g‘lini chalg‘itib turish uchun ortimizda qoldirdim, ammo uni o‘ldirishdi. Keyin, bizni ta’qib qilishda davom etishdi. Umayya ibn Xalaf jussasi katta, vazmin odam (bo‘lib, tez yugura olmas erdi). Ular bizga yetib olishgan-da men unga: «Tiz cho‘k» — dedim, u tiz chukib erdi, men uni pana qilish uchun ustiga o‘zimni tashladim. Lekin, ular ostimdan qilich tiqib, baribir uni o‘ldirishdi. Shunda ulardan biri qilichi birlan oyog‘imni jarohatladi».

3-bob. Sarf qilish va tarozuda tortib olish xususida vakolat bermoqlik

Abu Sa’id al-Xudriy va Abu Hurayra raziyallohu anhumo rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bir odamni Xaybarga amir etib tayinladilar. U Janob Rasulullohga nuqul sarxil xurmolar olib keldi. Shunda Janob Rasululloh: «Xaybarning hamma xurmolari sarxil ekanmi?» — dedilar. U: «Yo‘q, yo Rasulalloh, biz ikki so’ yomon xurmo o‘rniga bir so’ yaxshi xurmo va uch so’ yomon xurmo o‘rniga ikki so’ yaxshi xurmo olurmiz», — dedi. Janob Rasululloh: «Bunday qilma, yomon xurmoni (olgil-da), uni dirhamga sotib, so‘ng ul dirhamga yaxshi xurmo xarid qil, (xarid qilishda) tarozuda tortib ol!» — dedilar».

4-bob. Agar cho‘pon o‘layotgan qo‘yni ko‘rib qolsa, uni so‘yib yubormog‘i va vakolati bor odam biror narsani aynib qolayotganini ko‘rsa, buning oldini olmog‘i lozim

Ka’b ibn Molik rivoyat qiladilar: «Bizga tegishli qo‘ylar tog‘ yonbag‘rida o‘tlab yurardi. Nogahon, cho‘rimiz bir qo‘yni o‘layotganini ko‘rib qolib darhol bir toshni sindirdi-da uning tig‘i birlan boyagi qo‘yni so‘yib yubordi. Keyin, uning go‘shtini tanovul qilish yo tanovul qilmaslik xususida so‘rab kelish uchun bir odamni Janob Rasulullohga yubordik. Janob Rasululloh ul odamga: «Uning go‘shtini yeyaveringizlar!» debdilar».

5-bob. Hozir va nohozir odamga vakolat bermoqni joizligi haqida

Abdulloh ibn Amr oilalaridagi katta-kichik nomidan zakot berib yuborish xususida xazinachilariga xat yozib qoldirdilar, (xazinachi shul vaqtda qaergadir ketgan erdi).

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Bir kishi Janob Rasulullohga bir yoshar tuya qarz bergan erdi Keyin, u qarzini so‘rab kelib qoldi. Shunda Janob Rasulul loh unga o‘sha yoshdagi bir tuya berib yuborishni buyurdilar. Lekin, bir yashar tuya topolmay, kattaroq yoshdagi tuyani keltirishdi. Janob Rasululloh: «Shu tuyani berib yuboraveringizlar!» — dedilar. Boyagi odam: «(Yo Rasulalloh), siz menga vafo qildingiz, Olloh taolo sizga vafo qilsin!» — dedi. Shunda Nabiy sallallohu alayhi va sallam: «Sizlarning eng yaxshilaringiz — qarzini o‘z vaqtida ado etganingizdir!» — dedilar.

6-bob. Qarzlarni uzishga birovni vakil qilmoq haqida

Bu yerda yuqoridagi hadis takrorlangan.

7-bob. Agar kishi biror qavmning vakiliga yoxud yonini olib kelgan odamiga hadya bersa, joizdur

Havozin qavmining vakillari Janob Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan o‘lja so‘rashganda, ul zot: «Mening ulushim sizlarniki» deb o‘z ulushlarini ularga hadya qilib yuborganlar.

Marvon ibn al-Hakam va Misvar ibn Maxrama rivoyat qiladilar. «Havozin qabilasi vakillari Janob Rasululloh ning huzurlariga musulmon bo‘lib kelib, o‘lja olingan mol-mulklari va asir olingan odamlarini qaytarib berilishini iltimos qilishganda, ul zot (ularga): «Men uchun eng ma’qul so‘z — chin so‘zdur! Ikkisidan birini — yo mol-mulklaringizni yoki asir olingan odamlaringizni tanlangizlar, men (tavba qilib) kelmoqlaringizni kutib, (anchagacha ularni musulmonlarga taqsimlamay) turgan erdim», — dedilar. Darhaqiqat, Janob Rasululloh Toifdan qaytayotib, ularni o‘n kundan ortiq kutgan erdilar. Ular Janob Rasulullohning ikki narsadan birinigina qaytarib berajaklarini bilishgach: «Asirlarimizni tanladik», — deyishdi. Shunda Janob Rasululloh musulmonlar o‘rtasida turib Ollohga hamd-sanolar aytdilar, so‘ng: «Ammo ba’d, mana bu birodarlaringiz tavba qilib kelishibdi. Men ularga asir olingan odamlarini qaytarib berishki iroda qildim. Sizlardan kimki amali solih qilmoqchi bo‘lsa, hech narsa olmay, qo‘lidagi asirlarni qaytarib bersin va kimki o‘rniga biror narsa olmoqchi bo‘lsa, aytsin, biz unga Olloh taolo ato etadirgan dastlabki o‘ljalardan berurmiz», — dedilar. Shunda musulmonlar: «Biz Janob Rasulullohni deb ularga asirlarni qaytarib berishni ma’qul ko‘rdik», — deyishdi. Janob Rasululloh ularga: «Sizlardan ham shunga rozi-yu, kim norozi ekanligini bilmasmiz. Shuning uchun o‘zaro kengashib, o‘z fikrlaringizni oqsoqollaringizga aytingizlar, keyin ular bizga xabar qilishsin!» — dedilar. Ular o‘zaro kengashib, o‘z fikrlarini oqsoqollariga aytishdi. So‘ng, oqsoqollar Janob Rasulullohning huzurlariga kelib: «Barcha musulmonlar sizning qaroringizni ma’qullashdi va asirlarni biror narsa olmay, ularga qaytarib berishga qaror qilishdi», — deyishdi».

8-bob. Agar bir kishi (ikkinchi bir kishiga o‘zi xarid qilgan molning pulini to‘lash) vakolatini bersa-yu, ammo necha (pul) to‘lashni (unga) aytmasa, (ul holda vakil qilingan kishi) odatda odamlar (o‘shanday molga) qancha (pul) to‘lasalar, shuncha (pul) to‘lar

Jobir raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Men Nabiy sallallohu alayhi va sallam birlan birga safarda erdim. Tuyam juda imillab kelardi. Shu payt yonimdan Nabiy sallallohu alayhi va sallam utib qoldilar-da: «Bu kim?» — dedilar. Men: «Jobir ibn Abdullohman», — dedim. «Nega orqada qolding?» — dedilar. «Tuyam imillab qoldi», — dedim. «Tayog‘ing bormi?» — dedilar. Men: «Bor», — dedim. «Uni menga ber!» — dedilar. Men tayoqni bergandim, ul zot u birlan tuyani o‘rib: «Chu, jonivor!» — dedilar. Shunda tuyam ilgarilab ketib, qavmning oldiga o‘tib oldi. So‘ng, Janob Rasululloh: «Uni menga sot!» — dedilar. «U sizga, olaqoling, yo Rasulalloh!» — dedim. «Uni menga sot, to‘rt dinorga xarid qildim, ammo Madinagacha uni o‘zing minib borasan», — dedilar. Madinaga yaqinlashganimizda tuyamni tezlatdim. Shunda ul zot: «Namuncha shoshmasang!» — dedilar. «Yaqinda bir bevaga o‘ylangandim», — dedim. «Sen birlan o‘ynab-kuladigan birorta yosh qiz yo‘qmidi?» — dedilar. «Otam vafot etganlaridan keyin, (to‘qqizta) singilga qarab turish mening zimmamga tushdi. Shuning uchun ularni yuvib-tarab, tarbiyalay oladirgan bevaga uylana qoldim», — dedim. Madinaga yetib kelganimizda Janob Rasululloh Bilol (raziyallohu anhu)ga: «Buning (tuyaning) haqini ortig‘i birlan to‘lagin!» — dedilar. Bilol menga turt dinor-u bir qiyrot berdilar. Janob Rasululloh ning o‘sha bir qiyrot siylovlarini umrbod cho‘ntagimda saqladim».

9-bob. Ayolning nikoh borasida imomga vakolat bermog‘i haqida

Sahl ibn Sa’d raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Bir ayol Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning huzurlariga kelib: «Yo Rasulalloh, men o‘zimni sizga baxshiyda qildim!» — dedi. (Ammo, ul zot javob qilmadilar). Shunda (o‘shal yerda hozir bo‘lgan) sahobalardan biri: «(Yo Rasulalloh), uni menga nikohlab quyingiz!» — dedilar. Janob Rasululloh o‘shal sahobaga: «Biz seni Qur’ondan yod bilgan suralaring badaliga (ya’ni, Qur’ondan yod bilgan suralaringni mahr qilib) unga uylantirdik!» — deb marhamat qildilar».

10-bob. Biror narsani qo‘riqlash vakolatini olgan kishi, vakolat bergan kishi ijozat bersa, o‘zi qo‘riqlab turgan narsadan yebketarga yoxud ma’lum muddatga qarzga bersa, joizdur

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam menga Ramazon zakotini (fitri ro‘zani) qo‘riqlab turish vakolatini berdilar. Shunda bir odam kelib, zakotga berilgan xurmolardan hovuchlab ola boshladi. Men uni ushlab olib: «Seni hozir Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning huzurlariga olib borurman!» — dedim. U: «Men muhtojman, bola-chaqam ko‘p, juda zoriqib qoldim», — dedi. Keyin, men uni qo‘yib yubordim. Ertalab Janob Rasululloh sallallohu alayhi va sallam menga: «Ey Abu Hurayra, kecha siz qo‘lga tushirgan odam ne qildi?» — dedilar. Men: «Yo Rasulalloh, u juda muhtoj ekanligi va bola-chaqasining ko‘pligidan shikoyat qildi. Shul bois rahmim kelib, uni qo‘yib yubordim», — dedim. Janob Rasululloh: «Ammo, u sizga yolg‘on gapirgan, bugun yana qaytib kelur»,— dedilar. Keyin, men: «Janob Rasululloh «Qaytib kelur» dedilarmi, demak, albatta qaytib kelur» — deb uni; poyladim. O’shal kuni u yana kelib, xurmodan hovuchlab ola boshladi. Men uni yana ushlab oldim-da: «Hozir seni Janob rasululloh sallallohu alayhi va sallamning huzurlariga olib borurman!» — dedim. U yana: «Muhtojman, bola-chaqam ko‘p, endi kelmayman, meni qo‘yib yubor!» — dedi. Shunda men rahmim kelib, uni yana qo‘yib yubordim. Ertalab Janob Rasululloh sallallohu alayhi va sallam yana: «Ey Abu Hurayra, asiringiz ne qildi?» — dedilar. Men: «U bola-chaqasi ko‘pligidan, muhtoj ekanligidan shikoyat qilib, endi qaytib kelmasligini aytib erdi, rahmim kelib, yana quyib yubordim», — dedim. Janob Rasululloh: «U sizni aldagan, u yana qaytib kelur», — dedilar. So‘ng, men uni uchinchi marta poylab turdim. U yana kelib, xurmodan hovuchlab ola boshlagan erdi, men uni ushlab oldim-da: «Hozir seni Janob Rasulullohning huzurlariga olib borurman, uch safardan beri meni aldab «Endi qaytib kelmayman» deysan-u, yana qaytib kelasan!» — dedim. Shunda u menga: «Meni qo‘yib yubor, (buning evaziga) men senga shunday so‘zlarni o‘rgatayinki, Olloh ul (so‘zlarni aytganing) tufayli senga naf’ yetkazur», — dedi. Men: «Ul (so‘zlar) qanday so‘zlar erkan?» — dedim. U: «Agar o‘rningga yetsang, «Oyat ul-Kursiy»ni oxiriga qadar qiroat qilgil, shunda Ollohning huzuridan (bir) himoyachi (kelib) seni (tuni birlan) muhofaza qilur, hattoki ertalab uyg‘onguningga qadar shayton ham senga yaqin kela olmas», — dedi. So‘ng men uni qo‘yib yubordim. Ertalab Janob Rasululloh menga: «Asiringiz kecha ne qildi?» — dedilar. Men: «Yo Rasulalloh, u menga shunday so‘zlarni o‘rgatmog‘ini ta’kidladiki, agar ul so‘zlarni aytsam, Olloh taolo menga naf’ yetkazar erkan, so‘ng men uni qo‘yib yubordim», — dedim. Janob Rasululloh: «Ul (so‘zlar) qanday so‘zlar erkan?» — dedilar. Men: «Ul menga: «Agar o‘rningga yetsang, «Oyat ul-Kursiy»ni oxiriga qadar qiroat qilgil, shunda Ollohning huzuridan (bir) himoyati (kelib) seni (tuni birlan) muhofaza qilur, hattoki ertalab uyg‘onguningga qadar shayton ham senga yaqin kela olmas» — deb aytdi», — dedim. (Sahobalar xayrli narsalarni o‘rganmoqqa ana shunday ishtiyoqmand erdilar). Janob Rasululloh: «Ammo, U yolg‘onchi bul safar sizga rost aytibdi. Ey Abu Hurayra, uch kechadan beri yolg‘on so‘zlayotgan kishining aslida kim ekanligini bilursizmi?» — dedilar. Men: «Yo‘q», — dedim. Janob Rasululloh: «U shayton erdi», — dedilar».

11-bob. Vaqfga nisbatan beriladigan vakolat hamda vaqfga nisbatan vakolati bor kishining vaqf nafaqasidan o‘rtoqlariga yedirmog‘i va undan o‘zi ham insof birlan yemog‘i haqida

Sufyon Hazrat Umarning vaqflari xususida gapirib: «Hazrat Umar raziyallohu anhuning vaqf qilgan yerlariga qarab turguvchi kishi uning hosilidan insof birlan o‘zi ham yesa,  o‘rtoqlariga ham yedirsa, gunohi yo‘q erdi», — deydilar.

Ibn Umar otalari Hazrat Umar vaqf qilgan xurmozorini parvarish qilib turishga vakil qilingan bo‘lib, uylariga mehmonga keladirgan Makka ahliga uning hosilidan in’om qilar erdilar.

12-bob. Hadd urish (darra urish yoki toshbo‘ron qilish vakolatini bermoq haqida

Abu Hurayra rajyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam: «Ey Anas, mana bu odamnin xotinining oldiga bor, agar aybiga iqror bo‘lsa, uni topib rozi qil!» — dedilar».

Uqba ibn al-Horis raziyatlohu anhu rivoyat qiladilar: «Numon yoki uning o‘g‘li mast holda keltirildi. Janob Rasululloh sallallohu alayhi va sallam xonada mavjud bo‘lganlarning hammasiga: «Uni uringlar!» — dedilar. O’shanda uni kaltaklaganlar orasida men ham bor bo‘lib, biz uni tepgan va xurmo novdalari birlan savalagan erdik».