8-bob. Ijaraga yer bersa-yu, ammo necha yilga berayotganini aytmasa, (joizdur)

Ibn Umar raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam mevali daraxtlar va poliz ekinlari hosilining yarmini olish sharti birlan Xaybar yerlarini (yahudiylarga) ijaraga berdilar».

9-bob.

Ibn Abbos raziyallohu anhu rivoyat qiladilar:« Rasululloh sallallohu alayhi va sallam korandalik yo‘li (usuli) birlan ekin ekish (dehqonchilik qilish)dan qaytarmaganlar, ammo ul zot: «(Korandachikka ajratgan yeringizni) birodaringizga in’om qilmog‘ingiz (ul yerdan foydalangani uchun) undan haq olmog‘ingizdan yaxshiroqdur» — deb marhamat qilganlar».

10-bob. Yahudiylar birlan korandalik usulida dehqonchilik qilish haqida

Bu yerda Janob Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning har yilgi hosilning yarmini olish sharti birlan Xaybar yerlarini yahudiylarga ijaraga berganlari haqidagi hadis qaytarilgan.

11-bob. Korandalikdagi makruh shartlar haqida

Rofi’ raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Biz Madinada eng yeri ko‘p odamlar bo‘lib, korandalarga: «Yerning mana bu bo‘lagiga o‘zingiz uchun, mana bu bulagiga ersa biz uchun ekasiz!»— deb shart qo‘yar erdik. Shunda ba’zan korandaning ekini va ba’zan yer egasi uchun ekilgan ekin nobud bo‘lar erdi. Shuning uchun Janob Rasululloh sallallohu alayhi va sallam korandalik usulida dehqonchilik qilishdan qaytardilar».

12-bob. Agar kishi biror qavmning donini ularning ruxsatisiz, ammo manfaatlarini ko‘zlab eksa...

Bu yerda «Odam yollab ishlatish haqida kitob»ning 12-bobidagi hadis takrorlangan.

13-bob. Janob Rasululloh sahobalarining vaqf va xiroj yerlari hamda ularning sheriklik va korandalik usulida dehqonchilik qilganlari haqida

Rasululloh sallallohu alayhi va sallam Hazrat Umarga: «Yeringni tag-tugi birlan, (ya’ni) sotilmaydirgan, lekin hosili nafaqa va sadaqa qilinadigan shart birlan vaqf qilgil!» — deganlar.

Hazrat Umar: «Agar mening davrimdagi musulmonlar (ilgarigi musulmonlarga nisbatan moltalabroq bo‘lmaganlarida erdi, biror qishloqni fath qilishim birlanoq, men uni Janob Rasululloh Xaybarni taqsimlaganlari kabi, (hosilning muayyan qismini olish sharti birlan) o‘shal qishloq ahlining o‘ziga taqsimlab bergan bo‘lur erdim!» — deb aytganlar. (Demak, Hazrat Umar o‘z davrlaridagi musulmonlarning kayfiyatu tabiatlari taqozosiga ko‘ra, fath qilingan yerlarni muayyan shartlar birlan egalariga qaytarmay, musulmonlarga vaqf qilib berganlar).

14-bob. O’lik yerni jonlantiradirgan kishi xususida

Umar raziyallohu anhu. «Kimki o‘lik yerni jonlantirsa, ul unikidur», — deganlar.

Oisha raziyallohu anho rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Kimki egasiz yerni obod qilsa (yoki o‘zlashtirsa), ul o‘shal yerga barchadan ko‘ra haqliroqdur» — deb marhamat qilganlar».

Urva raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Hazrat Umar raziyallohu anhu ham xalifalik davrlarida egasiz yer xususida shunday deb hukm chiqarganlar».

15-bob.

Ibn Umar raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam Aqiq vodiysidagi Zulhulayfada dam olib turganlarida bir tush ko‘rdilar, tushlarida ul zotga: «Siz (Zulhulayfadagi) Muborak Bathodasiz» — deb aytildi».

Muso: «Solim biz birlan tuyalar bog‘lab quyiladirgan joyga keldi-da, tuyasini cho‘ktirdi. Abdulloh (ibn Umar) ham Janob Rasululloh dam olgan ana shu joyda tuyasini cho‘ktirib dam olar erdi. Bu joy Aqiq vodiysining qoq o‘rtasidagi masjid birlan yo‘l oralig‘idadur». — dedilar.

Umar raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam Aqiq vodiysida ekanliklarida: «Bul kecha parvardigorim huzuridan bir farishta kelib, menga: «Ana shu Muborak Vodiyda namoz o‘qingiz-da, so‘ng: «Men hajni umraga aylantirdim (haj o‘rniga umra qildim)» — deb aytingiz!» — dedi», — dedilar».

16-bob. Agar yer egasi (korandaga): «Olloh taolo seni (bul yerda qay shart asosida qoldirishga) qaror qilgan bo‘lsa, men ham (o‘shal shart asosida) qoldirishga qaror qildim» — desa-yu, lekin qancha muddatga qoldirayotganini aytmasa va ikkalasi shunga rozi bo‘lsa...

Ibn Umar raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «(Otam) Umar ibn al-Xattob raziyallohu anhu yahudiy va nasroniylarni Hijoz yeridan badarg‘a qildilar. Chunki, Janob Rasululloh Xaybarni mag‘lub qilganlarida yahudiylarni ul yerdan chiqarib yubormoqchi bo‘lgan erdilar. Shunda yahudiylar Xaybar yerlaridan olinadigan hosilning yarmini berish sharti birlan shul yerda qoldirishlarini iltimos qilgan erdi. Janob Rasululloh ularga: «Biz sizlarni (o‘zlaringiz aytgan) shart asosida Xaybarda qoldirishga qaror qildik, ammo istagan vaqtimizda sizlarni bul yerdan chiqarib yuborurmiz», — degan erdilar. So‘ng yahudiylar, Hazrat Umar ularni Taymo va Ariyhoga chiqarib yuborgunlariga qadar, Xaybarda qolishdi».

17-bob. Janob Rasululloh sahobalarining dehqonchilik va bog‘dorchilik borasida bir-birlariga ko‘maklashganlari xususida

Rofi’ ibn Xadiy rivoyat qiladilar: «Zuhayr ibn Rofi’: «Janob Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bizni o‘z foydamizni kuzlab ish qilishdan qaytardilar», — dedilar. Men: «Janob Rasululloh ne degan bo‘lsalar, to‘g‘ridur», — dedim. So‘ng, Zuhayr (gaplarida davom etib) bunday dedilar: «(Bir kuni) Janob Rasululloh meni huzurlariga chaqirdilar-da: «Ekinzor (dala)laringizni ne qilayotirsizlar?» — dedilar. Men: «Biz dalalarimizni ariqlari chetida o‘sgan o‘tlari hamda yetishtirilgan xurmo va arpaning bir necha vasag‘i badaliga ijaraga berayotirmiz», — dedim. Shunda Janob Rasululloh: «Unday qilmangizlar, dalalaringizga yo o‘zlaringiz ekin ekingizlar yoki ularni (haq olmay) birovga ekin ekishga beringizlar yoxud ularni (ekin ekmay) tashlab qo‘yingizlar!»— dedilar. Men (ul zotga javoban): «Amringizga quloq osdim va buyinsundim!» — dedim».

Jobir raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Ilgarilari odamlar hosilning uchdan bir, turtdan bir va teng yarmini olish sharti birlan yerni ijaraga berishardi. Janob Rasululloh sallallohu alayhi va sallam (bizni) bunday qilishdan qaytardilar-da: «Kimning yeri bo‘lsa, unga o‘zi eksin yoki uni birorta (mo‘min) birodariga hadya qilsin yoki uni o‘z holiga tashlab quysin!» — dedilar».

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Janob Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Kimning yeri bo‘lsa, unga o‘zi eksin yoki uni mumin birodariga hadya etsin, agar hadya etishni istamasa, uni o‘z holiga tashlab qo‘ysin!» — dedilar».

Ibn Abbos raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam yerni ijaraga berishni ta’qiqlamadilar, balki: «Yerni o‘z (mo‘min) birodariga hadya qilish undan (ma’lum miqdorda) haq olgandan ko‘ra afzalroq!» — dedilar».

Nofi’ raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Ibn Umar raziyallohu anhu o‘z dalalarini Janob Rasululloh, Abu Bakr, Umar va Usmon davrlarida ham, Muoviya amirligining dastlabki davrida ham ijaraga berar erdilar. (Bir kuni) Ibn Umar odamlardan Rofi’ ibn Xadiyjning «Janob Rasululloh dalalarni ijaraga berishdan qaytarganlar» deb aytganini eshitdilar-da, ul kishining huzuriga yo‘l oldilar, shunda men ham birga bordim. Ibn Umar (Rofi’ga): «Men (yaxshi) bilamanki, biz Janob Rasulullohning davrlarida dalalarimizni ariqlari bo‘yida o‘sgan o‘tlari va (arpa) somoni badaliga ijaraga berur erdik» — deb e’tiroz bildirdilar».

Solim raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Abdulloh ibn Umar raziyallohu anhu: «Men Janob Rasulullohning davrlarida yerning ijaraga berilganini (yaxshi) bilurman» — deb aytar erdilar. So‘ng, ul kishi: «Janob Rasululloh yerni ijaraga berish xususidagi hukmni bekor qilgan bo‘lsalar-u, men undan bexabar qolgan bo‘lsam-chi?» — degan xavotirlik birlan yerni ijaraga bermay qo‘ydilar».

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Bir kuni Janob Rasululloh sallallohu alayhi va sallam (sahobalar birlan) gaplashib o‘ltirgan erdilar, huzurlarida bir badaviy ham bor erdi. Shunda Janob Rasululloh: «Jannat ahlidan bo‘lmish bir kishi (jannatda) dehqonchilik qilishga Olloh taolodan ruxsat so‘radi. Olloh taolo unga: «Ko‘ngling tusagan narsa (noz-ne’mat)lar ichra emasmisan?!» — dedi. Boyagi kishi: «Bu yerda hamma narsa muhayyo bo‘lsa-da, men dehqonchilik qilmoqchiman»,— dedi. Keyin, u don eqdi, ekkan donlari tezda unib chiqib, mo‘l hosil berdi. Keyin, u urib olib, tog‘lar kabi baland-baland xirmonlar uydi. Shunda Olloh taolo boyagi kishiga: «Ey Odam bolasi, bu ham senga kam, chunki seni hech narsa to‘ydira olmas!» — deb aytdi», — dedilar. Shunda huzurlaridagi badaviy: «Yo Rasulalloh, o‘shal odam yo qurayshiy yoxud ansoriy bo‘lsa kerak, chunki qurayshiy va ansoriylar dehqondurlar, biz badaviylar ersak, dehqon ermasmiz», — dedi. Uning bul gapidan Janob Rasulullox kulib yubordilar».