Bismillahir rohmanir rohim.

MUQIMLIKDAGI GAROV HAQIDA KITOB

Olloh taoloning qavli: «Va agar sizlar safarda bo‘lsangizlar-u, (birovga qarz berishingizga to‘gri kelib qolib, qarz muomalasini yozib qo‘yguvchi biror) kotib topolmasangizlar, bas (qarz berguvchi qarz olguvchidan biror narsani) garovga olsin!» («Baqara» surasi, 283-oyat).

Anas raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam birovdan qarzga arpa olib, garov uchun temir sovutlarini qoldirdilar. (O’shal kuni) men ul zotga arpa noni va eritilgan yog‘ olib bordim. Shunda ul zotning «Muhammad sallallohu alayhi va sallam xonadoni uchun bir so’ arpadan bo‘lak yegulik bo‘lgan na biror tong va na biror kech bo‘ldi!» deganlarini eshitdim. O’shanda ul zotning ahli baytlari to‘qqizta erdi».

1-bob. Kim sovutini garovga qo‘ydi?

Oisha raziyallohu anhorivoyat qiladilar: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam bir yahudiyga temir sovutlarini garovga qo‘yib, undan yegulik sotib oldilar».

2-bob. Qurolni garovga qo‘yish haqida

Jobir ibn Abdulloh raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Janob Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Kim Ka’b ibn al-Ashrafni qatl qilib kelur? U Olloh va uning Rasuliga ko‘p aziyat yetkazdi», — dedilar. Shunda Muhammad ibn Maslama: «Men boraman», — dedi-da, uning oldiga borib: «Bizga bir-ikki vasaq (bug‘doy) qarz berib turgin!» — dedi. Ka’b: «Xotinlaringizni garovga qoldiringizlar!» — dedi. Muhammad ibn Maslama: «(Xunuk) xotinlarimizni garovga qoldirsak, qanday bo‘lur? Sen arablarning eng chiroylisisan-ku!» — dedi. Ka’b: «Bo‘lmasa, o‘g‘illaringizni garovga qoldiringizlar!» — dedi. Muhammad ibn Maslama: «O’g‘illarimizni ham garovga qoldira olmasmiz, tag‘in birortasi seni so‘kib, xafa qilib qo‘ymasin! Buning ustiga bir oz yegulik uchun bola-chaqalarimizni garovga qoldirmoqlik biz arablarga uyatdur. Yaxshisi, qurollarimizni garovga qoldira qolaylik!»— dedi. Nihoyat, Ka’b shunga rozi bo‘ldi. So‘ng, Muhammad ibn Maslama (qurollarni olib) kelib (garovga qoldirmoqni) unga va’da qildi (-da, qaytib ketdi). Keyin, (bir necha do‘stlari birlan kelib,) uni o‘ldirdi-da, Janob Rasulullohga shul haqda xabar qildi».

3-bob. Garovga qoldirilgan hayvon (qarz bergan kishi tomonidan) miniladi va sog‘iladi

Ibrohim: «Topib olingan hayvon (edirilgan) yemga yarasha miniladi va sog‘iladi, garovga qoldirilgan hayvon ham shu kabidur», — deydilar.

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday deb marhamat qildilar: «Ulov, agar garovga qo‘yilgan bo‘lsa, yodirilgan yemga yarasha (garovga olib qolgan kishi tomonidan) minilur va sog‘in hayvon, agar garonga quyilgan bo‘lsa, yodirilgan yemga yarasha (garovga olib qolgai kishi tomonidap sog‘ilib) suti ichilur. Xullas, (ulov) minguvchi na (sog‘in hayvonni sotib sutini) ichguvchi har qanday kishi (ularni) boqmog‘i darkordur».

4-bob. Yahudiy va shu kabi g‘ayridinlardan qarz olib, garovga parsa qoldirmoq haqida

Oisha roziyalloh uanho rivoyat qpladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi na sallam bir yahudiydan qarzga yegulik olib, sovutlarini garovga qoldirdilar».

5-bob. Agar garovga narsa olib qolgan kishi birlan garovga narsa qoldirgan kishi o‘zaro janjallashib qolsalar, da’vogarning guvoh (dalil) keltirmog‘i, da’vo qilinuvchining ersa, qasam ichmog‘i lozimdur!

Ibn Abu Mulayka raziyallohu anhu rivoyat qiladplar: «Men («Garovga narsa olib qolgan kishi birlan garovga parsa qoldirgan kishi o‘rtasida ixtilof chiqsa, ne qilmoq ksrak?» degan mazmunda) Ibn Abbosga xat yozib yuborib erdim, ul kishi menga javoban: «Darhaqiqat, Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «(Bunday hollarda) da’vo qilinuvchi (yapi, javobgar) qasam ichmog‘i lozim»' — deb hukm qilganlar» — deb yozib yubordilar».

Abu Voil rivoyat qiladilar: «Abdulloh raziyallohu anhu: «Kimki (bironning) moliga ega bo‘lib olmoq uchun yolg‘on qasam ichsa, Olloh taolo (Qiyomat kuni) uni darg‘azab bo‘lib qarshi olur. Olloh taolo buning tasdiqi uchun «Ollohga bergan ahdi paymonlari birlan qasamlarini arzimas bahoga sotib yuborguchilar...» degan oyati karimasini nozil qildi», — dedilar. So‘ng, Ash’as ibn Qays ichkaridan oldimizga chiqib kelib: «Abu Abdurrahmon sizlarga ne deyayotir?» — dedi. Biz ul kishi ne deganlarini aytib erdik, Aс‰’as: «Rost aytibdilar. Bul oyat, Olloh taolo haqi, mening xususimda nozil qilingan bo‘lib, men birlan bir kishi o‘rtamizda bir quduq xususida janjal chiqqan erdi. Ksyin, biz Janob Rasulullohning huzurlariga borganimizda, ul zot menga: «Guvoh keltir yoki u qasam ichsin!» — deb erdilar. Shunda men: «U yolg‘on qasam ichib, mening molimni o‘ziniki qilib ketavsradimi?» — deb erdim. Jaiob Rasululloh menga janoban: «(Birovning) moliga ega bo‘lib olmoq uchun yolg‘on qasam ichgan kishini Olloh taolo (Qiyomatda) darg‘azab bo‘lib qarshi olur. Parvardigor buning tasdiqi uchun oyat nozil qilgan», — dedilar-da, «Ollohga bergan ahd-paymogshari birlan qasamlarini arzimas bahoga sotib yuboruvchilar...» degan oyatni oxiriga qadar tilovat qildilar».

Bismillahir rohmanir rohim.

QUL OZOD QILISh HAMDA QUL OZOD QILIShNING FAZILATI HAQIDAGI HADISLAR

Olloh taoloning qavli: «(Jannatga yetishmoq yo‘li, ya’ni) mashaqqatli yo‘l — (qul) bo‘ynini (qullik iskanjasidan) bo‘shatmoqlik yoki ochlik kunida qarindosh yetimga yoxud xoru zor miskinga taom bermoqlikdur» («Balad» surasi, 13—16-oyatlar).

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Har qanday kishi bir musulmon kishini qulliqdan ozod qilsa, Olloh taolo o‘shal qulning (ozod bo‘lgan) har bir a’zosi badaliga uning bir a’zosini jahannam o‘tidan xalos qilur (ya’ni, qo‘li badaliga qulini, oyog‘i badaliga oyog‘ini)», — dedilar».

Sa’d ibn Marjona bunday deb xabar qiladilar: «Men (Janob Rasulullohning musulmon qulni ozod qilish haqidagi mazkur hadisi shariflarini eshitgach), Ali ibn Husaynning huzuriga bordim-da, (buni unga ma’lum qildim). Shunda u Abdulloh ibn Ja’fardan o‘n ming dirham yoki ming dinorga sotib olgan qulining oldiga borib, uni ozod qildi».

1-bob. Qullardan qaysinisini ozod qilmoq afzal?

Abu Zarr raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Men Nabiy sallallohu alayhi va sallamdan: «Qanday amal afzal?» — deb so‘radim. Ul zot: «Ollohga iymon keltirish va uning yo‘lida jihod qilish» — deb javob berdilar. Men: «Qullardan qaysinisini ozod qilmoq afzal?! — deb so‘radim. Janob Rasululloh: «Eng qimmatini va egasiga qadrlirog‘ini» — dedilar. Men: «(Qul ozod) qilolmasam-chi?» — deb so‘radim. Janob Rasululloh: «Biror ish qilayotgan odamga yordamlash yoki biror notavonning ishini qilib ber!» — dedilar. Men: «Bu ham qo‘limdan kelmasa-chi?» — dedim. Janob Rasululloh: «Odamlarga yomonlik qilishdan o‘zingni tiy, bu birlan o‘zingta savob orttirursan!» — dedilar».

2-bob. Quyosh tutilganda qul ozod qilmoq haqida

Asmo binti Abu Bakr raziyallohu anho rivoyat qiladilar: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam quyosh tutilganda qul ozod qilmoqni amr qildilar».

Bu yerda yuqoridagi hadis mazmunan takrorlangan.

3-bob. Ikki kishiga tegishli qul yoki bir necha kishiga tegishli cho‘ri ozod qilinsa...

Solim raziyallohu anhuning otalari rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday deb marhamat qildilar: «Kimki o‘zi birlan yana bir kishiga tegishli qulni ozod qilmoqchi bo‘lsa, garchi u sherigining o‘shal qul qiymatidagi haqini ham to‘lashga qodir bo‘lsa-da, qulga o‘rtacha narx qo‘yilib, so‘ng ozod qilinur», — dedilar».

Abdulloh ibn Umar raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday deb marhamat qildilar: «Kimki sheriklik quldagi o‘z hissasini ozod qilsa-yu, qulning (umumiy) qiymatini to‘lashga ham yetarli moli bo‘lsa, ul holda qulga o‘rtacha narx chiqarilur. So‘ng, u sheriklariga o‘z hissalarini berib, qulni (butunlay) ozod qilur. Aks holda u o‘shal quldagi o‘z hissasinigina ozod qilgan bo‘lur».

Bu yerda yuqoridagi hadis bir necha marta mazmunan takrorlangan.