21-bob. Saqlab quyilgan va saqlab quyilmagan hamda (ko‘pchilikka) taqsimlab beriladirgan va taqsimlanmaydirgan tortiq haqida

Rasululloh sallallohu alayhi va sallam va ul zotning sahobalari Havozin qabilasiga ularning o‘zlaridan olingan o‘ljalarni (ya’ni, asir olingan odamlarini) tortiq qildilar. Bul tortiq (Havozin qabilasiga) taqsimlab beriladirgan tortiq emas erdi.

Jobir raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Men safar vaqtida Rasululloh sallallohu alayhi va sallamga bir tuya sotdim. Madinaga yetib kelganimizda ul zot (menga): «Masjidga kir, ikki rak’at namoz o‘qi!» — dedilar. (Men masjidga kirib, ikki rak’at namoz o‘qigach), tuyamning pulini (bir qiyrot) ortiq qilib berdilar. (Men o‘shal qiyrotni, Harra kuni Shom ahli tortib olgunga qadar, tabarruk qilib saqlab yurdim)».

Sahl ibn Sa’d rashyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallamga (bir idishda) sharbat keltirildi. Shunda ul zotning o‘ng tomonlarida bir yigit va chap tomonlarida keksalar turgan erdi. Ul zot yigitga: «(Avval) mana bu (keksalarga) uzatmog‘imga ruxsat berursanmi?» — dedilar. Yigit: «Yo‘q, Olloh taolo haqi, hech kimni deb sizdan tegadirgan nasibamdan voz kechmasman!» — dedi. Ul zot uning qo‘lini chimchilab quydilar».

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar. «Bir kishi Rasululloh sallallohu alayhi va sallamga (tuya) qarz bergan bo‘lib, (ul zotning huzurlariga keldi-da, qo‘pollik birlan qarzini talab qildi). Shunda sahobalar uni (so‘z birlan yoxud jismonan) jazolamoqchi bo‘lishib erdi, Janob Rasululloh ularga: «Uz holiga qo‘yingizlar uni (tegmangizlar unga), chunki qarz egasining so‘zlamoqqa (haqqi) bor!» — dedilar. So‘ng, Janob Rasululloh sahobalarga: «(Menga) qanday yoshdagi (tuya qarz) bergan bo‘lsa, unga ham shunday yoshdagi (tuya) beringizlar!» — deb aytdilar. Sahobalar: «Yo Rasulalloh, u (qarzga) bergan (tuya)dan yaxshiroq (yoshi kattaroq) tuya topoldik, xolos», — deyishdi. Janob Rasululloh: «Unga o‘shani berib yuboraveringizlar, chunki sizlarning yaxshirog‘ingiz — (qarzni) yaxshiroq ado etguvchingizdur!» — deb marhamat qildilar».

22-bob. Agar bir jamoa bir qavmga hadya qilsa...

Misvar ibn Maxrama raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam, Havozin qabilasi elchilari huzurlariga musulmon bo‘lib kelib, (o‘lja olingan) mollari birlan asir olingan odamlarini qaytarib berishlarini iltimos qilishganda, ularga: «Men birlan turgan (askar)larni ko‘rib turibsizlar, mening uchun eng mahbub so‘z — rost so‘zdur! Ikki narsadan birini — yo asir olingan odamlaringizni yoxud o‘lja olingan mollaringizni (qaytarib bermog‘imni) tanlangizlar, men sizlarni kutib, (ularni taqsimlamay turgan erdim)», — dedilar. Darhaqiqat, Janob Rasululloh Toifdan (Ji’ronaga) qaytganlarida o‘n kecha (kunduz)dan ortiq ularni kutgan erdilar. Havozin elchilari Janob Rasulullohning ikki narsadan birinigina qaytarib bermoqlarini anglashgach, (ul zotga): «Biz asir olingan odamlarimizni tanladik», — deyishdi. Shunda Janob Rasululloh musulmonlar orasida tik turgancha Olloh taolo sha’niga uning o‘zi bildirgan hamdu sanolarni aytdilar, so‘ng: «Ammo ba’d, dar-haqiqat mana bu birodarlaringiz bizning huzurimizga tavba qilib kelishibdi, men ularning asir olingan odamlarini o‘zlariga qaytarib bermog‘imni ma’qul ko‘rdim. Sizlardan kimda-kim (o‘z asirini, evaziga biror narsa olmay), qaytarib bermoqni istasa, qaytarib bersin va kimda-kim biror narsa badaliga qaytarib bermoqchi bo‘lsa, ul ham qaytarib beraversin, biz unga Olloh taolo ato etadirgan dastlabki o‘ljalardan ulush (hadya) berurmiz!» — dedilar. Odamlar: «Yo Rasulalloh, siz ularga shuni ravo ko‘rgan erkansiz, biz ham shuni ma’qullaymiz!» — deb aytishdi. Janob Rasululloh ularga: «Biz qaysi biringiz bunga rozisiz, qaysi biringiz rozi emassiz, bilmasmiz, boringizlar, oqsoqollaringiz (barchangizning fikringizni bilgach), bizga kelib xabar qilsinlar!»— dedilar. Odamlar (oqsoqollari qoshiga) qaytishdi. Oqsoqollar ular birlan fikrlashib olgach, Janob Rasulullohning huzurlariga borishib, barchalarining shuni (ya’ni, asirlarni evaziga biror narsa olmay, qaytarib berishni) ma’qul ko‘rib, rozilik bildirishganini xabar qilishdi».

23-bob. Kishiga uning o‘zi minib ketayotgan tuyani hadya qilmoq joizdur

Ibn Umar raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Biz Rasululloh sallallohu alayhi va sallam birlan birga safarda erdik. Shunda men (otam Umarning) bir hurkong‘ich tuyalariga minib olgan erdim. Janob Rasululloh (otam) Umarga: «Uni menga sotgil!» — dedilar. Otam uni sotdilar. Keyiy ul zot (menga): «Ey Abdulloh, bu tuya seniki», — dedilar».

24-bob. Kiyish makruh qilingan hadya haqida

Abdulloh ibn Umar raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «(Otam) Umar ibn al-Xattob masjid eshigi oldida ipak hulla (sotishayottanini) ko‘rib: «Yo Rasulalloh, agar uni sotib olsangiz, jum’a kuni va elchilar kelganda kiyib olar erdingiz!»—dedilar. Janob Rasululloh: «Uni oxiratda nasibasi yo‘q kishilar kiyurlar» — deb aytdilar. Keyinchalik, Janob Rasulullohga bir qancha hullalar keltirildi. Ul zot ulardan birini Hazrat Umarga berib erdilar, ul kishi: «Buni menga kiyish uchun berdingizmi? Axir, hulla kiyishni makruh, deb erdingiz-ku?!» — dedilar. Janob Rasululloh: «Men buni senga kiyish uchun berganim yo‘q», — dedilar. Keyin, Hazrat Umar o‘shal hullani Makkadagi mushrik birodarlariga kiydirib yubordilar».

Ibn Umar raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam qizlari Fotimaning uyiga kelib, ichkariga kirmadilar. Keyin Fotima (erlari) Ali kelganlarida shul gapni aytdilar. Hazrat Ali Janob Rasulullohning huzurlariga borib, buning boisini so‘radilar. Shunda ul zot: «Men qizimning eshigida rang-barang naqshli bir parda osig‘liq turganini ko‘rib erdim», — dedilar. Hazrat Ali: «Mening dunyo birla ishim yo‘q!» — dedilar-da, Fotimaning oldilariga kelib, bo‘lgan gapni aytdilar. Fotima: «Unday bo‘lsa, bul pardani ne qilmog‘imni istasalar, buyursinlar» — deb aytdilar. Janob Rasululloh (qizlarining bul gaplarini eshitgach): «Pardani falon muhtoj oilaga yuborsin!» — deb tayinladilar».

25-bob. Mushriklardan hadya qabul qilish haqida

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday deb marhamat qildilar: «Ibrohim alayhissalom Sorra birlan birga hijrat qilib, bir shaharga kirib bordilar. Ul shaharda bir zolim podshoh bor bo‘lib, u: «Sorraga hadya beringizlar!» — deb amr qildi». (Ya’ni, Bibi Hojarni Sorraga hadya qildi).

(Yahudiylar Xaybar fathi kuni) Rasululloh sallallohu alayhi va sallamga go‘shti zaharlangan quy hadya qilishgan.

Abu Humayd: «Ayla podshohi (taslim bo‘lgach), Rasululloh sallallohu alayhi va sallamga bir oq xachir hadya qildi va chopon kiygazdi. Janob Rasululloh aylaliklarga omonlik xati yozib berdilar», — deydilar.

Anas raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallamga ipak jubba hadya qilindi, ul zot ersalar, ipak (kiyim) kiyishdan qaytarar erdilar. Odamlar (ul jubba matosining mayinligi va chiroyidan) taajjub qilishib erdi, Janob Rasululloh: «Muhammadning joni qo‘lida bo‘lmish zot haqi, Sa’d ibn Muozning jannatdagi ro‘molchasi bundan yaxshiroqdur!» — dedilar».

Anas ibn Molik raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Bir yahudiy ayol Rasululloh sallallohu alayhi va sallamga (go‘shti) zaharlangan qo‘y keltirdi. Ul zot undan tanovul qildilar. Keyin, uni (tutib) olib kelishdi. Sahobalar: «Ijozat beringiz, buni o‘ldiraylik!» — deyishdi. Janob Rasululloh: «Yo‘q»,— dedilar».

Abdurrahmon ibn Abu Bakr raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Biz Rasululloh sallallohu alayhi va sallam birlan birga bir yuz o‘ttiz kishi erdik. Janob Rasululloh: «Birortangizda yegulik bormi?» — dedilar. Shunda bir kishida bir so’ yoki shunga yaqin yegulik bor erkan, bergisi kelmay, chaynaldi. So‘ng, baland bo‘yli bir mushrik kishi qo‘y yetaklab kelib qoldi. Janob Rasululloh unga: «Buni sotishga olib kelayotirsanmi yo hadya qilmoqchimisan?» — dedilar. U: «Yo‘q, (hadya emas), balki sotiladi», — dedi. Janob Rasululloh undan qo‘yni sotib oldilar. Keyin, u so‘yildi. Janob Rasululloh uning jigar va boshqa ichki a’zolarini qovurmog‘imizni amr qildilar. Olloh taolo nomi birlan ont ichamanki, Janob Rasululloh quyning ichki a’zolaridan bir yuz o‘ttiz kishining har biriga ulush ajratdilar. Agar ulush egasi shu yerda bo‘lsa, uni o‘ziga berdilar, agar yo‘q bo‘lsa, olib qo‘ydilar. Keyin, qolganini ikki laganga soldilar, barchamiz to‘yguncha yedik, shunda ham ikki lagan ortib qoldi, biz uni tuyaga ortib qo‘ydik».

26-bob. Mushriklarga hadya qilmoq haqida

Olloh taoloning qavli: «Olloh din xususida sizlar birlan urushmagan va sizlarni o‘z diyoringizdan badarg‘a qilmagan kimsalarga yaxshilik va adolat qilmoqlaringizga mone’lik qilmas» («Mumtahana» surasi, 8-oyat).

Ibn Umar raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Hazrat Umar bir kishida sotiladigan (ipak) hulla borligini ko‘rib: «(Yo Rasulalloh), buni sotib olingiz, jum’a kunlari va huzuringizga elchilar kelganda kiygaysiz», — dedilar. Janob Rasululloh: «Buni oxiratda nasibasi yo‘q kimsalar kiyurlar»,— dedilar. Keyinchalik, Janob Rasulullohga bir qancha (ipak) hulla keltirilib erdi, ulardan birini Hazrat Umarga yubordilar. Hazrat Umar (hayron bo‘lib): «Buni qanday kiyurman? Axir, buni makruh, deb aytgan erdingiz-ku?!» — dedilar. Janob Rasululloh: «Men buni o‘zing kiygin, deb emas, balki sotib biror koringga yaratarean yoxud biror (mushrik qarindoshingga) kiydirib yuborarsan, deb yuborgan erdim», — dedilar. Keyin, Hazrat Umar uni Makka mushriklaridan bo‘lmish o‘z birodarlariga, musulmon bo‘lmasidan burun, kiydirib yubordilar».

Asmo binti Abu Bakr raziyallohu anhu rivoyat qttadilar:  «Mushrika onam Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning davrlarida menikiga keldilar. Shunda men Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan fatvo so‘rab: «Onam meni sog‘inib (yoki biror narsa ilinjida) kelibdilar, (mushrika bo‘lsalar ham) silai rahm qilayinmi?» — dedim. Janob Rasululloh: «Ha, onangga silai rahm qilgil!» — deb marhamat qildilar».

27-bob. O’z hadyasini yoki sadaqasini qaytarib olmoqlik hech kimga halol emas

Ibn Abbos raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «O’z hadyasini qaytarib olguvchi— o‘z qusug‘ini yeguvchi kabidur!» — dedilar».

Ibn Abbos raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Biz uchun o‘z qusugini yeguvchi it yanglig‘ o‘z hadyasini qaytarib olguvchi kimsadek badbaxt yo‘qdur!» — dedilar».

Umar ibn al-Xattob raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Bir kishini Olloh taolo yo‘lida bir otga mindirib yubordim. Keyin, u ul otni xarob qilib qo‘ydi. Uni arzonga bersa kerak, deb o‘ylab, undan sotib olmoqchi bo‘ldim-da, shul haqda Janob Rasulullohdan so‘radim. Shunda ul zot: «Hattoki senga uni bir dirhamga bersa ham, sotib olmagil, chunki o‘z sadaqasini qaytarib olguvchi — o‘z qusug‘ini yeguvchi it kabidur!» — dedilar».

28-bob.

Abdulloh ibn Ubaydulloh ibn Abu Mulayka raziyallohsh anhu rivoyat qiladilar: «Ibn Jad’onning mavlosi Banu Suhayb Rasulullrh sallallohu alayhi va sallamning Suhaybga ikki uy va bir hujra berganliklari haqida da’vo qilishdi. Shunda Marvon: «Bul xususda sizlarga kim guvoh bo‘lur?» — dedilar. Ular: «Ibn Umar», — deyishdi. Marvon Ibn Umarni chaqirdilar, Ibn Umar Janob Rasulullohning ikki uy va bir hujrani darhaqiqat Suhaybga berganliklari haqida guvohlik berdilar. Marvon ul kishining guvohliklariga tayanib o‘shal ikki uy va bir hujrani ularga hukm qildilar».

Bismillahir rohmanir rohim.

1-bob. Umro va ruqbo xususida

Jobir raziyallohu anhu: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Umro kimga hadya qilingan bo‘lsa, o‘shanikidur» — deb hukm qildilar», — deydilar. («Umro» istilohi «umr» so‘zidan olingan bo‘lib, biror kishiga umrbod foydalanish va meros kilib qoldirish huquqi bilan tortiq etilgan yer-suv, uy-joy ko‘rinishidagi hadyadur. Imom Buxoriy mazkur bobda «ruqbo» xususida hadis keltirmaganlar. Ulamolar «umro» bilan «ruqbo»ning ma’nan bir ekanligini bunga sabab qilurlar).

2-bob. Odamlardan vaqtincha ot olgan zot haqlarida

Anas raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Madinada to‘s-to‘polon bo‘ldi. Shunda Rasululloh sallallohu alayhi va sallam Abu Talhadan Mandub ismli otini (vaqtincha) olib, unga mindilar-da, (tovush kelgan tomonga choptirib ketdilar). Ul tomondan qaytib kelgach: «Ul yerda biror xavf-xatar borligini ko‘rmadik, mana bu otning ersa, dengiz (oqimi kabi bir tekis yurishini) bildik!» — deb marhamat qildilar».