4-bob. Bolalarning balog‘atga yetmoqlari hamda ularning g‘azotda ishtirok etmoqlari haqida

Olloh taoloning qavli: «Bolalaringiz balog‘atga yetsalar, (huzuringizga kirmoqqa va kattalar birlan biror ishda qatnashmoqqa) ijozat so‘rasinlar...» («Nur» surasi, 59-oyat).

Mug‘iyra: «Men o‘n ikki yoshimda bulg‘andim (balogatga yetdim), ayollarning balog‘atga yetgani ersa, hayz ko‘rganidur», — deydilar.

Olloh taoloning qavli: «Ayollaringiz orasidagi (keksayib qolganlari boisidan) hayz kurishdan umid o‘zganlari, agar sizlar (ularning iddalari qancha davom etishi xususida) shubha qilsangizlar, bas, (bilingizlarki), ularning iddalari uch oydur, (hali) hayz ko‘rmagan (ayol)larning (iddalari ham uch oydur). Homilador (ayol)larning (idda) muddatlari (ersa) homilalarini tug‘ishlaridur» («Taloq» surasi, 4-oyat).

Hasan ibn Solih: «Bizning qo‘shni ayol yigirma bir yoshda buvi bo‘ldi (ya’ni, ul ayol to‘qqiz yoshga to‘lganda hayz ko‘rib, o‘n yoshga to‘lganda qiz tug‘di va qizi ham to‘qqizga to‘lganda hayz ko‘rib, unga to‘lganda tug‘di)», — deydilar.

Ibn Umar raziyachlohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam Uhud kuni meni ko‘zdan kechirdilar, shunda men o‘n to‘rt yoshda bo‘lib, meni (hali zaif, deb hisoblab g‘azotda ishtirok qilmog‘imga) ruxsat bermadilar. Keyin, ul zot meni Xandaq kuni ham ko‘zdan kechirdilar, shunda men o‘n besh yoshda bo‘lib, (bu gal g‘azotda ishtirok qilmog‘imga) ijozat berdilar».

Nofi’ raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Men xalifa Umar ibn Abdulazizning huzurlariga borib, bu (yuqoridagi) hadisni aytib berdim. Shunda ul kishi: «Bul yosh (ya’ni, o‘n besh yosh) kichiklar birlan kattalar o‘rtasini chegaralash uchundur», — dedilar-da, o‘n besh yoshga kirgan yigitlarga askarlar devonida maosh belgilashni omillariga buyurdilar».

Abu Sa’id al-Xudriy raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Guvohlik berurmankim, Rasululloh sallallohu alayhi va sallam haqiqatan ham: «Jum’a kuni g‘usl qilmoqlik har bir balog‘atga yetgan kimsa uchun vojibdur» — deb aytdilar».

5-bob. Hokimning qasam ichirishdan ilgari da’vogarga: «Biror dalil-isboting bormi?» — deb savol bermog‘i haqida

Abdulloh raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Kimki biror musulmonning (yoxud biror zimmiy yoki muohidning) molini tortib olish maqsadida g‘irromlik birlan qasam ichsa, Olloh taolo (Qiyomat kuni) uni darg‘azab bo‘lib qarshi olur», — dedilar».

Ash’as ibn Qays rivoyat qiladilar: «Olloh taolo haqi, bul (oyat) mening xususimdadur. (Chunki), men birlan bir yahudiy kishi bir yerni o‘zaro talashib qolgan erdik. Shunda yahudiy ul yerning meniki ekanligini tan olmagan erdi. Keyin, men uni Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning huzurlariga olib borgan erdim. Janob Rasululloh menga: «Guvohlaring bormi?»— degan erdilar. Men: «Yo‘q» — degach, ul zot yahudiyga: «Qasam ich!» — degan erdilar. Men: «Yo Rasulalloh, agar qasam ichsa, mening molim uniki bo‘ladimi?» — deb aytgan erdim. Shunda Olloh taolo «Ollohga bergan ahd-paymon va qasamlarini ozgina qiymatga sotib yuboradigan kimsalar uchun oxiratda hech qanday nasiba yo‘qdur. Qiyomat kunida Olloh ularga so‘zlamas, rahmat nazari birlan boqmas va ularni gunohlaridan poklamas, ular uchun dardli azob bordur» («Oli Imron» surasi, 77-oyat) degan oyati karimasini nozil qilgan edi».

6-bob. Mol-mulk va hadd borasida ayblanuvchiga qasam ichirmoq haqida

Rasululloh sallallohu alayhi va sallam (da’vogarga): «Ikki guvoh keltir yoki (ayblanuvchiga) qasam ichir!» — deb aytganlar.

Ibn Shibrimma raziyallohu anhu bunday deydilar: «Abu az-Zanod bir guvohning guvohlik bermog‘i va da’vogarning qasam ichmog‘i (kifoya ekanligi) haqida menga gapirdi. Shunda men: «Olloh taolo: «...erkak kishilaringizdan ikkitasini guvoh qilib quyingizlar, agar ikki erkak kishi mavjud bo‘lmasa, o‘zlaringiz istagan guvohlardan bir erkak va ikki ayolni guvoh qilingizlarki, ul ayollardan qaysi biri unutib adashsa, ikkinchisi uning yodiga solur...» — deb aytgandur. Agar bir guvohning guvohligi va da’vogarning qasami kifoya qiladirgan bo‘lsa, ul holda ikki (guvoh) ayoldan birining ikkinchisining yodiga solmog‘ining nima hojati bor?» — dedim».

Ibn Abbos raziyallohu anhu: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam ayblanuvchining qasamiga binoan hukm chiqarganlar», — deydilar.

7-bob.

Bu yerda Ash’as ibn Qays raziyallohu anhu yuqorida aytgan hadis takroran keltirilgan.

8-bob. Agar kishi birovga qandaydir ayb quysa yoxud birovni zinokorlikda ayblasa, dalil-isbot izlab topmog‘i lozimdur

Ibn Abbos raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Hilol ibn Umayya Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning huzurlarida xotinini Sharik ibn Sahmo birlan zino qilganliqda aybladi. Shunda ul zot Hilolga: «Dalil-isbot keltir, aks holda orqangga hadd (darra) urilur» — dedilar. Hilol: «Yo Rasulalloh, agar birortamiz o‘z xotinimiz ustida bir erkakni ko‘rib qolsak ham, dalil-isbot izlab topmog‘imiz lozimmi?!» — dedi. Ammo, ul zot: «Dalil-isbot, aks holda orqangga hadd urilur!» — demoqlarini qo‘ymadilar».

9-bob. Asrdan keyingi qasam haqida

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday deb marhamat qildilar: «Olloh taolo uch (toifa) kishiga (Qiyomat kuni) na so‘z qotur va na qiyo boqur va na ularni mag‘firat qilur, ularga dardli azob berilur! (Bundaylardan biri) — ortiqcha suvi bo‘la turib, yo‘lovchiga bermagan kishi, (ikkinchisi) — faqat mol-dunyo uchun bir kishiga bay’at qilgan odam bo‘lib, ul kishi uning istagan narsasini berib tursa, unga vafo qilur, aks holda unga vafo qilmas, (uchinchisi ersa) shunday odamki, ul asrdan keyin bir kishi birlan bir mol xususida bor-baraka qilishadi-da, so‘ng Olloh taolo nomi birlan qasam ichib, sotuvchiga falon miqdorda pul berganini va ul uni olganini aytadi». (Bu yerda asrdan keyingi vaqtning maxsus ta’kidlanishiga sabab shulki, Olloh taolo bul vaqtni ulug‘ qilib, farishtalarning jam bo‘lmoqlari uchun ta’yin qilgandur. Shul boisdan bul vaqtda yolg‘on qasam ichib, birovni aldagan kishining gunohi boshqa vaqtdagiga nisbatan nihoyatda og‘ir bo‘lur).

10-bob. Ayblanuvchi qaerda qasam ichmoqni lozim topsa, o‘shal yerda qasam ichaveradi, buning uchun uni turgan yeridan bo‘lak joyga qo‘zg‘otilmaydi

Marvon (ayblanuvchi) Zayd ibn Sobitning minbarga chiqib qasam ichmog‘ini amr qildilar. Zayd ersalar: «Shul turgan yerimda qasam ichurman» — deb minbarda qasam ichmoqdan bosh tortdilar. Shunda Marvon Zaydning bul ishlaridan taajjub qildilar.

Rasululloh sallallohu alayhi va saldam: «Ikki guvoh keltir yoki (ayblanuvchiga) qasam ichir!» — deb aytganlar. Ammo, qasam ichish uchun biror maxsus joyni ta’yin qilmaganlar.

11-bob. Agar biror qavm (bir-biriga navbat bermay) qasam ichishga shoshilsa...

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bir qavmga qasam ichishni taklif qilib erdilar, ular shoshib (bir-biriga navbat bermay) qasam ichishga tushishdi. Shunda ul zot ulardan qaysi biri birinchi bo‘lib qasam ichmog‘ini aniqlab olish uchun o‘rtalarida qur’a tashlashni amr qildilar».

12-bob.

Bu yerda 5-bobdagi hadislar mazmunan takrorlangan.

13-bob. Qasam (ont) qanday ichiriladi? (ya’ni, qasam ichguvchi ne deb qasam ichmog‘i lozim?)

Olloh taoloning qavli: «(Ey mo‘minlar), ular sizlarni rozi qilish uchun Olloh nomini tilga olib qasam ichurlar...» («Tavba» surasi, 62-oyat).

Olloh taoloning qavli: «Endi ilgarigi qilmishlari sababli o‘zlariga biror musibat yetsa, shundan so‘ng sizning huzuringizga kelishib, «Biz faqat yaxshilikni va tavfiqni istagan erdik» deb Olloh nomini tilga olib qasam ichishlari nechukdur?» («Niso» surasi, 62-oyat).

Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Bir kishi asrdan keyin Olloh taoloning nomini tilga olib yolg‘on qasam ichdi» hamda «Olloh taoloning nominigina tilga olib qasam ichilur» — deb aytganlar.

Talha ibn Ubaydulloh raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Bir kishi (Najd ahlining vakili) Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning huzurlariga kelib, Islom (arkonlari) xususida suradi. Shunda Janob Rasululloh: «Bir kecha-kunduzda besh vaqt namoz (uqimog‘ing buyurilgandur)», — dedilar. U: «Zimmamda bundan bo‘lak (namoz) bormi?» — dedi. Janob Rasululloh: «Uzing ixtiyor qilib (o‘qiydirgan nafl namoz)dan bo‘lak (namoz) yo‘q», — dedilar. So‘ng, Janob Rasululloh: «Ramazon ruzasi(ni tutmog‘ing) ham (buyurilgandur)» — deb aytdilar. U: «Zimmamda bundan bo‘lak (ro‘za) bormi?» — dedi. Janob Rasululloh: «Uzing ixtiyor qilib (tutadirgan nafl ruza)dan bo‘lak (ruza) yo‘q», — dedilar. Keyin, Janob Rasululloh unga zakot haqida eslatib erdilar, u: «Zimmamda bundan bo‘lak (zakot) bormi?» — dedi. Janob Rasululloh: «Uzing ixtiyor qilib (beradirgan zakot)dan bo‘lak (zakot) yo‘q», — dedilar. So‘ng, boyagi kishi qaytib ketayotib: «Olloh taolo haqi, men (sizning aytganlaringizni yaxshilab uqib oldim), endi bundan bo‘lak savol bermasman ham, (Najd ahliga sizning aytganlaringizni) zarracha kamaytirib yetkazmasman ham!» — dedi. Shunda Janob Rasululloh: «Agar (bul kishi so‘zida) sodiq bo‘lsa, (jannatga) yetishgusidur!» — dedilar».

Abdulloh raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Kim qasam ichguchi bo‘lsa, Olloh taoloning nomi birlan qasam ichsin yoxud jim bo‘lsin!» — dedilar».

14-bob. (Yolg‘on) qasamning oqibati (yomon ekanligi)ga aniq dalil-isbot keltirgan zot haqlarida

Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Ba’zilaringiz ba’zingizdan ko‘ra (gapga chechanroq, yolg‘on qasam ichib, o‘zining soxta) dalillariga ishontira oluvchanroq bo‘lishingiz mumkin» — deb aytganlar.

Tovus, Ibrohim va Shurayh: «Haqqoniy dalil-isbot g‘irrom (yolg‘on) qasamdan afzalroqdur». — deyishgan.

Ummu Salama raziyallbhu anho rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Darhaqiqat, sizlar o‘zaro xusumatlashib huzurimga kelursizlar. Shunla ba’zilaringiz ba’zingizdan ko‘ra (gapga chechanroq, yolg‘on qasam ichib, o‘zining soxta) dalillariga ishontira oluchanroq bo‘lishingiz mumkin. Kimning so‘ziga ishonib birodarining haqidan biror narsani foydasiga hukm qilib qo‘ysam, darhaqiqat unga jahannam otashidan bir parcha olib bergan bulurman. (Shul bois u yolg‘on qasam ichib, soxta dalillar keltirganiga iqror bo‘lsin-da), zinhor birodarining haqini olmasin!» — deb marhamat qildilar».

15-bob. Va’daga vafo qilmoqni amr qilgan zot haqlarida

Misvar ibn Maxrama raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Men Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning o‘z kuyovlari haqida zikr qilib, «U menga va’da berib, va’dasiga vafo qildi» deganlarini eshitdim».

Abu Sufyon raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Hiraql menga: «Ul sizlarga nelarni buyurur, deb sendan so‘rasam, sen namoz o‘qimoqni, rost so‘zlamoqni, yaxshilik qilmoqni (yoxud pokiza-bo‘lmoqni), ahdga vafo qilmoqni va omonatga xiyonat qilmaslikni amr qilur, deb ta’kidlading, bular ersa payg‘ambarga xos sifatlardur», — dedi».