27-bob. Agar kishi o‘z yerini (Olloh taolo yo‘lida) vaqf qilsa-yu, lekin undan foydalanish xususida shart qo‘ymasa, joizdur. Bu hukm sadaqaga ham taalluqlidur

Anas ibn Molik raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Darhaqiqat, Abu Talha Madinadagi ansorlar ichida eng xurmozori ko‘p kishi bo‘lib, masjid ro‘parasidagi «Bayruho» degan xurmozorlari ul kishi uchun ko‘proq suyukli erdi. Rasululloh sallallohu alayhi va sallam o‘shal xurmozorga kirib, undagi totli suvdan ichib turar erdilar. Olloh taoloning «O’zingiz yaxshi ko‘rgan narsalardan sadaqa qilmaguningizcha yaxshilik borasida kamolotga erisha olmassizlar!» degan oyati karimasi nozil bo‘lganda Abu Talha o‘rinlaridan turib: «Yo Rasulalloh, Olloh taolo: «O’zingiz yaxshi ko‘rgan narsalardan sadaqa qilmaguningizcha yaxshilik borasida kamolotga erisha olmassizlar!» — deydi, mening eng suyukli mulkim ersa, «Bayruho» bo‘lib, men uni Olloh taolo yo‘lida sadaqa qildim. Buning uchun ersa, Olloh taolodan ajru savob umid qilurman. Uni Olloh taolo o‘zingizga amr qilgan narsaga sarf qilingiz!» — dedilar. Shunda Janob Rasululloh: «(Borakalloh), juda savobli ish qilding! Darhaqiqat, «Bayruho» ajoyib mulqdur. Sening ne deganingni eshitdim, men o‘ylaymanki, uni yaqin qarindoshlaringga taqsimlab bersang, ma’qulroq bo‘lur», — dedilar. Abu Talha: «Siz aytganingizdek qilgum!» — deb uni yaqin qarindoshlari bo‘lmish amakivachchalariga taqsimlab berdilar».

Ibn Abbos raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Bir kishi Rasululloh sallallohu alayhi va sallamga: «Mening onam (to‘satdan) vafot etib qoldilar. (Agar so‘zlashga ulgurganlarida, biror narsani sadaqa qilgan bo‘lur erdilar). Men onamning nomlaridan sadaqa qilsam, savobi bo‘lurmi?» — dedi. Janob Rasululloh: «Ha, (savobi tegur)», — dedilar. U: «Ul holda men sizning guvohligingizda onamning nomlaridan serhosil bog‘imni (Olloh taolo yo‘lida) sadaqa qildim!» — dedi».

28-bob. Agar bir guruh kishilar birgalikda foydalanish uchun biror yerni vaqf qilsalar, joizdur

Anas raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bir masjid qurmoqni amr qildilar. Shunda ul zot: «Ey Banu an-Najjor, menga manavi bog‘ingizning narxini aytingizlar!» — dedilar. Ular: «Yo‘q, Olloh taolo haqi, uning «narxini parvardigorgagina aytamiz!» (ya’ni, «Yo‘q, Olloh taolo haqi, bog‘ uchun sizdan pul olmaymiz, balki uning uchun Olloh taolodan ajru savob tilaymiz!») — deyishdi».

29-bob. Vaqf (xususidagi hujjat) qanday bitiladi?

Ibn Umar raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «(Otam) Umar raziyallohu anhu Xaybardan bir yer oldilar-da, Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning qoshlariga kelib: «(Yo Rasulalloh), men bir yer oldimki, ilgari undan ko‘ra yaxshiroq mulkni sira olgan emasman! Uni ne qilmog‘imni buyurgaysiz?» — dedilar. Janob Rasululloh: «Agar istasang, o‘zini olib qolib (ya’ni, yeri sotilmaydirgan, hadya qilinmaydirgan va merosga qoldirilmaydirgan qilib, hosilini) sadaqa qilgil!» — dedilar. Keyin, Hazrat Umar uni (Janob Rasululloh aytganlaridek) sadaqa qildilar. (Shunda ul kishi vaqfnomaga quyidagi shartlarni bitib qo‘ydilar): «Bul yer sotilmaydi, hadya etilmaydi, merosga qoldirilmaydi, balki (hosili) faqirlar, yaqin qarindoshlar, qullar, miskinlar, mehmonlar, musofirlar uchun (ehson qilinadi). Ammo, uni parvarish qilguvchi kishi unga ega bo‘lib olmay, qilayotgan mehnatiga yarasha (hosilidan) o‘zi ham yesa, yeru do‘stlariga ham yodirsa, gunohi yo‘qdur».

30-bob. Boy (ya’ni, o‘z yerini vaqf qilguvchi kishi), faqir va bechorahollar uchun vaqf (qilmoq) haqida

Ibn Umar raziyallohu anhu rivoyat knladilar: «Umar raziyallohu anhu Xaybardan bir mol (er) oldilar. So‘ng, Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning huzurlariga kelib, shul haqda ul zotga xabar qildilar. Janob Rasululloh: «Agar istasang, uni (Olloh taolo yo‘lida) sadaqa (vaqf) qilgil!» — dedilar. Keyin, Hazrat Umar uni faqirlar, miskinlar, yaqin qarindoshlar (ya’ni, o‘zlarining yaqin qarindoshlari) hamda mehmonlar uchun sadaqa qildilar. (Shartga ko‘ra, o‘zlari ham uning hosilidan yeyishlari mumkin erdi)».

31-bob. Yerni masjid (qurmoq) uchun vaqf qilmoq haqida

Anas raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam Madinaga kelganlarida bir masjid qurmoqni amr qildilar. Shunda ul zot: «Ey Banu an-Najjor, menga manavi bog‘ingizning narxini aytingizlar!» — dedilar. Ular: «Yo‘q, Olloh taolo haqi, bu bog‘ uchun sizdan pul olmasmiz, balki uning uchun parvardigordan ajru savob tilarmiz!» — deyishdi».

32-bob. Chorva, ot-ulov, mato, oltin va kumushlarni vaqf qilmoq haqida

Zahriy raziyallohu anhu. «Bir kishi o‘zining savdogar g‘ulomiga: «Savdo-sotiq ishlaringni yuritib ol, ammo qilgan foydangdan miskinu qarindoshlarga xayru ehson qilib turasan!» — deb fisabililloh ming dinor sadaqa qildi. O’shal kishi o‘zi sadaqa qilgan ming dinor foydasidan zarracha olmoqqa haqi bormi? Yo‘q, albatta, garchi uning foydasini miskinlarga sadaqa qilmagan bo‘lganida ham», — deydilar.

Ibn Umar raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Hazrat Umar Rasululloh sallallohu alayhi va sallam o‘zlariga hadya qilgan otlariga bir kishini fisabililloh mindirib yubordilar. Keyin, boyagi kishining unga o‘zlari vaqf qilgan otni sotmoqchi ekanligini eshitib qolib: «Yo Rasulalloh, uni sotib olayinmi?» — dedilar. Shunda Janob Rasululloh: «Zinhor uni sotib olmagil va birovga qilgan sadaqangni aslo qaytarib olmagil!» — dedilar».

33-bob. (Vaqf qilingan yerni) parvarish qilib turguvchi kishining maoshi (o‘shal) vaqf (qilingan yer hosili)dan (to‘lanadi)

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Merosxo‘rlarim na biror dinor va na biror dirham bo‘lishib olmaydilar. Xotinlarim nafaqasi va (men vaqf qilgan yerni) parvarish qilib turguvchi kishi ta’minotidan bo‘lak nimaiki qoddirgan bo‘lsam, ul sadaqadur», — dedilar».

Ibn Umar raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Hazrat Umar (Xaybardan olgan yerlarini) «Uni parvarish qilib turguvchi kishi unga ega bo‘lib olmay, hosilidan o‘zi ham yeydi, yoru do‘stlariga ham yediradi» degan shartlar birlan vaqf qildilar».

34-bob. Agar kishi biror yerni yoxud quduqni vaqf qilayotib: «Undan o‘zim ham, boshqa musulmonlar ham foydalanaveradi» — deb shart qo‘ysa...

Anas raziyallohu anhu o‘zlariga tegishli bir hovlini vaqf qildilar. Agar o‘shal hovli tomonga yo‘llari tushsa, ul yerga kirib, dam olib ketar erdilar. Zubayr ham hovlilaridan birini sadaqa (vaqf) qildilar-da, qizlarini ogohlantirib: «Shul hovlida yashamog‘ing mumkin, unga ziyon yetkazmasang, senga ham ziyon yetmas va agar erga tegsang, bilgilki bul yerda turmoqqa haqqing yo‘qdur», — dedilar. Ibn Umar ersalar (otalari) Hazrat Umarning hovlilaridan o‘zlariga tekkan ulushni Abdullohning xonadoniga mansub hojatmand kishilarga turar joy qilib berdilar. Abu Abdurrahmon aytadilarki, Usmon raziyallohu anhu, (Misr ahli Abdulloh ibn Sa’dni qo‘lga tushurmoqchi bo‘lib) hovlilarini o‘rab olganda, ularning oldiga chiqib: «Olloh taolo hamda Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning sahobalari haqqi-hurmati, Janob Rasulullohning «Kimki Ruma qudug‘ini qazisa (ya’ni, uni musulmonlar uchun sotib olsa), unga jannat nasib bulg‘usidur» deb aytganlarini va o‘shal quduqni men qaziganimni (ya’ni, sotib olganimni) bilmasmidingizlar?! Ul zotning «Kimki Usra (g‘azotiga) qo‘shin tayyorlasa, unga jannat nasib bo‘lg‘usidur» deb aytganlarini va o‘shal qushinni men tayyorlaganimni bilmasmidingizlar?!» — dedilar. Shunda ular Hazrat Usmonning so‘zlariga kirib, (ortlariga qaytib ketishdi)». (Imom Buxoriy ushbu hadisni misol keltirish bilan o‘z mulkini Olloh taolo yo‘lida vaqf qilguvchining o‘zi vaqf qilgan narsadan manfaatdor bo‘lmog‘i joiz erkanligini ta’kidlaydilar. Hazrat Usmonning quduqni sotib olib, uni Olloh taolo yo‘lida vaqf qilganlari hamda Usra g‘azotiga qushin hozirlaganlaridan kuradirgan manfaatlari ersa — ul kishining jannatga kirmoqlaridur).

Hazrat Umar (Xaybardagi yerlarini) vaqf qilganlarida: «Uni parvarish qilguvchi kishi hosilidan o‘zi yesa ham, yeru do‘stlariga yodirsa ham, gunohi yo‘qdur» — deb aytganlar.

35-bob. Agar o‘z mulkini vaqf qilguvchi: «Biz uning narxini Olloh taologagina aytamiz» (ya’ni, «Biz uni sotmaymiz, balki Olloh taolo yo‘lida sadaqa qilamiz, buning uchun ersa parvardigordan ajru savob umid qilamiz») — desa, joizdur

Anas raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Ey Banu an-Najjor, menga bog‘ingizning narxini aytingizlar!» — dedilar. Shunda ular: «Biz uning narxini Olloh taologagina aytamiz», — deyishdi».

36-bob.

Olloh taoloning qavli: «Ey mo‘minlar, agar birortangizning qoshingizga o‘lim kelsa, vasiyat qilar vaqtda o‘zlaringizdan ikki mo‘‘tabar odam oralaringizda guvoh bo‘lsin va agar safarda bo‘lsangizlar-u, sizga o‘lim musibati yetgan bo‘lsa, ul holda o‘zlaringizdan bo‘lmagan qavmdan ikki odam (guvoh) bulsin! Agar sizlar shubha qilsangizlar, ul ikki odamni namozdan so‘ng to‘xtatingizlar, keyin har ikkisi: «Bizlar bul qasamimizni, garchi merosxo‘r qarindosh bo‘lsa-da hech narsa evaziga buzmasmiz va Ollohning (shohidligida) guvoh bo‘lganimizni yashirmasmizki, aks holda bizlar albatta gunohkor bo‘lurmiz» — deb qasam ichsinlar! Agar ul ikki odamning (yolg‘on guvohlik berib) gunohkor bo‘lgani ma’lum bo‘lib qolsa, ul holda merosga haqqi bo‘lgan, ulgan odamga eng yaqin kishilardan ikkitasi ularning o‘rinlariga (guvohlikka) o‘tsinlar! Bas, bul ikkisi ham: «Albatta, bizning guvohligimiz ul ikki kishining guvohligidan ziyoda va rostdur va biz tajovuz qilmadikki, aks holda zolimlardan bulurmiz» — deb qasam ichsinlar! Shunda umid bordurki, ular to‘gri guvohlik berurlar va ichgan qasamlaridan keyin yana qasam ichib (sharmisor bo‘lmoqdan) qo‘rqurlar. Olloh taolodan qo‘rqingizlar va quloq osiigizlarki, Olloh taolo nofarmonlarni hidoyat qilmas!» («Moida» surasi, 106— 108-oyatlar).

Ibn Abbos raziyallohu anhu rivoyat qshadilar: «Sahm qabilasiga mansub (Buzayl ismli bir musulmon) kishi Tamim ad-Doriy va Adiy ibn Baddo (ismli ikki nasroniy) birlan birga (tijorat qilmoq uchun Shom tarafga) yo‘l oldilar. Ular musulmonlar yo‘q bir yerga (ya’ni, Shomga) yetishganda Sahm qabilasiga mansub kishi (ya’ni, Buzayl xastalanib) vafot etdilar. (Ammo, ul kishi dardlari ko‘chaygan vaqtda qancha va qanday mollarni meros qoldirayotganlari haqida vasiyatnoma bitib, uni matolar orasiga berkitib qo‘ygan va shundan so‘nggina ikki nasroniy hamrohlariga o‘z mollarini oilalariga olib borib bermoqni topshirgan erdilar). Ikkala nasroniy ul kishining mollarini oilalariga olib borib berganda tilladan naqsh solingan bir kumush idish topilmadi, (chunki ikki nasroniy ul kishining matolari orasidan uni ug‘irlab olib quygan bo‘lib, vasiyatnomani ko‘rmay qolgan erdi. Ul kishining bola-chaqalari Rasululloh sallallohu alayhi va sallamga shikoyat qilishgach), ul zot ikkala nasroniyga qasam ichirdilar. Keyin, o‘shal idishni Makkada (birovlar qo‘lida) ko‘rishdi. (Ulardan o‘shal idishni qaerdan olishganini so‘rashib erdi), ular: «Tamim va Adiydan sotib oldik», — deyishdi. Shunda (marhum) Buzaylning yaqin qarindoshlaridan ikki kishi — (Amr ibn al-Os va Muttalib ibn Abu Vado’a) o‘rinlaridan turishib: «Albatta, bizning guvohligimiz ul ikki (nasroniy)ning guvohligidan ziyoda va rost bo‘lib, (bul) idish ularning hamrohlarinikidur (ya’ni, Buzaylnikidur)» — deb ont ichishdi. Shul asnoda ular xususida Olloh taoloning «Ey mo‘minlar, agar birortangizning qoshingizga o‘lim kelsa, vasiyat qilar vaqtda o‘zlaringizdan ikki mo‘‘tabar odam guvoh bo‘lsin...» deb boshlanadirgan (yuqoridagi) oyati karimalari nozil bo‘ldi».