16-bob. (Olloh taolo yo‘lidagi jangda) o‘ldirilishdan bo‘lak shahidlik yettitadir

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Shahiddar besh (turli) bo‘lib, ular vabodan o‘lgan, qorin og‘rig‘idan o‘lgan, g‘arq bo‘lib o‘lgan, biror narsaning tagida qolib o‘lgan va Olloh taolo yo‘lida o‘ldirilgan (musulmonlardur)» — deb marhamat qildilar». (Imom Buxoriy mazkur bobning sarlavhasini «Olloh taolo yo‘lida o‘ldirilishdan bo‘lak shahidlik yettitadur» deb nomlab, Olloh taolo yo‘lidagi janglardan bo‘lak sabablar tufayli shahid bo‘lishlikning adadi yettita ekanligini ta’kidlaydilar. Ammo, ba’zi muhaddislar ularning beshta, ba’zilari yettita ekanligini aytishsa, boshqalari «yigirmadan ortiq» deyishadi. Shunga kura, yengindan o‘lgan, tug‘olmay  (yoki bolasi qornida holda) o‘lgan, bokira holda o‘lgan, sildan o‘lgan va boshqa ko‘pgina sabablardan o‘lgan musulmonlarni ham shahidlar qatoriga kiritishadi).

Anas ibn Molik raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Vabo(dan o‘lmoqlik) har bir musulmon uchun shahidliqdur» — deb marhamat qildilar».

17-bob. Olloh taoloning qavli: «Mo‘minlardan o‘zlari beshikast bula turib, (jihodga chiqmay, uylarida) o‘ltirganlari birlan jonu molini tikib Olloh yo‘lida jihod qilguvchilar teng emas. Olloh jonu mollarini tikib jihod qilguvchilarni (uzrli sababga ko‘ra jihoddan qolgan) kimsalardan ham... afzal qildi...» («Olloh magfiratli, mehribon zotdur» degan qavligacha; «Niso» surasi, 95—96-oyatlar)

Baro raziyallohuanhu rivoyat qiladilar: «Olloh taoloning «Mo‘minlardan (jihodga chiqmay, uylarida) o‘ltirganlari birlan jonu molini tikib Olloh yo‘lida jihod qshpuvchilar teng emas» degan oyati karimasi nozil bo‘lganda Rasululloh sallallohu alayhi va sallam Zaydni chaqirdilar. Zayd bir hayvon kuragini olib kelib, unga o‘shal oyatni yozib qo‘ydi. Shunda Ibn Ummu Maktum o‘zlarining nogiron ekanliklaridan shikoyat qilib erdilar, Olloh taolo mazkur oyatni «Mo‘minlardan o‘zlari beshikast bo‘la turib, (jihodga chiqmay, uylarida) o‘ltirganlari birlan jonu molini tikib Olloh yo‘lida jihod qilguvchilar teng emas» deb (o‘zgartirib) nozil qildi».

Bu yerda yuqoridagi hadis mazmunan takrorlangan.

18-bob. (Dushmanga duch kelgan zahotiyoq) jang qilishga oshiqmay, sabr qilmoqlik lozimligi haqida

Abdulloh ibn Abu Avfo raziyallohu anhu rivoyat qiladilar:  «(Rasululloh sallallohu alayhi va sallam g‘azotlardan birida dushmanga duch kelganlarida o‘shal zahotiyoq jangga kirishmay, Quyosh og‘guncha sabr qildilar. So‘ng, odamlarga xitob qilib): «Dushmanga duch kelgan vaqtingizda (darhol jangga kirishmay, bir oz) sabr qilingizlar! (Avval dushmanning kuchi va rejasini bilingizlar hamda Olloh taolodan o‘zlaringizga kuch-qudrat va salomatlik tilangizlar!)» — dedilar».

19-bob. Jangga undamoqlik xususida

Olloh taoloning qavli: «(Ey payg‘ambar), mo‘minlarni jangga undangiz!» («Anfol» surasi, 65-oyat).

Anas raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam Xandaq (g‘azotiga) chiqdilar. Shunda muhojirlar va ansorlar ertalabki salqinda (xandaq) qazishayotgan bo‘lib, ularning bu ishni qilib beradigan qullari yo‘q erdi. Janob Rasululloh muhojiru ansorlarning toliqib va och qolganlarini ko‘rib: «Yo parvardigoro, (haqiqiy) hayot — oxirat hayotidur! Muhojirlar birlan ansorlarning gunohlarini mag‘firat qilgil!» — dedilar. Ular bunga javoban: «Biz umrimiz boricha jihod qilmoqqa Muhammadga bay’at qilganmiz!» — deyishdi».

20-bob. Xandaq qazimoq haqida

Anas raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Muhojiru ansorlar Madina atrofiga xandaq qazishga kirishib, tufrog‘ini yelkalarida tashiy boshlashdi. Shunda ular: «Biz umrimiz boricha Islomga sadoqatli bo‘lmoqqa Muhammadga bay’at qilganmiz!» — deyishar erdi. Janob Rasullloh bo‘lsalar, ularga javoban: «Yo parvardigoro, oxirat xayriyatidan o‘zga xayriyat yo‘qdir! Ansoru muhojirlarga barakot ato etgil!» — der edilar».

Baro raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam (Xandaq kuni) tufroq tashiyotib bunday dedilar:
«Hidoyat topmas erdik, qilmasang sen hidoyatlar,
Qilmas erdik xayru ehson, qilmas erdik ibodatlar.
Ulug‘vorlik ato etgil mudom bizga xudovandim,
Ro‘baro‘ kelganda dushman bizga baxsh et matonatlar.
Adovat birla bizga necha bor zulm qildi kuffor,
Fitna istar bo‘lsa, uzni ayladik biz himoyatlar».

21-bob. Uzrli sabab birlan g‘azotdan qolgan kishi haqida

Anas raziyallohu anhu: «Biz Rasululloh sallallohu alayhi va sallam birlan birga Tabuk g‘azotidan qaytib keldik», — deydilar.

Anas raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam (Tabuk) g‘azotida ekanliklarida: «Madinada — ortimizda shunday qavmlar (qoldilarki), biz qanchadan-qancha dara va vodiylarni bosib o‘tmaylik, ular biz birlan birgadurlar (ya’ni, biz topayotgan ajru savoblarga sherikdurlar, chunki) ular uzrli sabab birlan (g‘azotdan) qolgandurlar» — deb marhamat qildilar».

22-bob. Olloh taolo yo‘lida (ya’ni, jihodda) ro‘za tutmoqlikning fazilati haqida

Abu Sa’id al-Xudriy raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Men Rasululloh sallallohu alayhi va sallamnint «Kimki (jangga zaiflik qilib qolishdan cho‘chimay), Olloh taolo yo‘lida (ya’ni, jihodda) bir kun ro‘za tutsa, Olloh taolo uning yuzini (ya’ni, uni) jahannamdan yetmish yilga (ya’ni, yetmish yillik masofaga) yiroq qilur», deb aytganlarini eshitdim».

23-bob. Olloh taolo yo‘lida (ya’ni, jihodda) sadaqa qilmoqning fazilati haqida

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Kimki Olloh taolo yo‘lida (ya’ni, jihodda) bir juft (ya’ni, bir juft quy, bir juft tuya, bir juft eshak va hokazo) sadaqa qilsa, jannatning barcha eshiklaridan: «Ey Ollohning bandasi, manavi eshikdan kir ganing yaxshi!» — deb chaqirilur» — dedilar. Shunda Abu Bakr raziyallohu anhu: «Yo Rasulalloh, o‘shal barcha eshiklardan chaqirilguvchiga (bu) zararli emas, (balki izzat-ikromdur). (Aytingizchi), bir kishi o‘shal eshiklarning barchasidan chaqirilurmi?» — dedilar. Janob Rasululloh: «Ha, shunday. Men sizning o‘shal barcha eshiklardan chaqirilguvchilardan biri bo‘lmog‘ingizni istarman!» — dedilar».

Abu Sa’id al-Xudriy raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam minbarda turib: «(Ey sahobalarim), sizlardan xavotirdamanki, vafot qilganimdan keyin, (foniy) dunyo barakotlari (ya’ni, boyligu lazzatlari) o‘z (fusunkor) husnu jamolini jilva qilib, sizlarni yo‘ldan urmasa erdi!» — dedilar. Shunda sahobalardan biri o‘rinlaridan turib: «Yo Rasulalloh, yaxshilik (ham) yomonlik keltiradimi?» (ya’ni, «Yo Rasulalloh, dunyo barakoti Olloh taoloning ne’mati bo‘la turib, nahotki uqubatu balolar keltirsa?!») — dedilar. Janob Rasululloh ul kishiga (javob bermay), sukut qildilar. Biz: «Ul zotta (shul xususda) vahiy nozil qilinayotir», — dedik. Odamlar boshiga qush qo‘nganda (uchib ketmasin, deb qimirlamay turgan kishi) yanglig‘ jim bo‘lishdi. Bir ozdan keyin, Janob Rasululloh yuzlariga quyilgan terlarni artdilar-da, boyagi savol bergan sahobadan mamnun ohangda: «Savol bergan kishi qani?» — dedilar. (Ul kishi: «Yo Rasulalloh, men shu yordaman», — degach), ul zot bunday deb marhamat qildilar: «Darhaqiqat, yaxshilik yomonlik keltirmas! (ya’ni, Olloh taolo xayriyatovar bo‘lmoqni taqdir qilgan narsa hamisha xayriyatovar bo‘lur va Olloh taolo yomonlik keltirguvchi bo‘lmoqni taqdir qilgan narsa hamisha yomonlik keltirur. Meni sizlar xususingizda xavotirga solayotgan narsa — men vafot qilganimdan keyin, Olloh taoloning ne’matini ul buyurmagan ishlarga behuda sarf qilmog‘ingiz bo‘lib, buning ne’matga taalluqli yeri yo‘qdur. Masalan): bahor undiradirgan nabotot orasida mol-hol yesa, o‘ldiradirgan yoxud o‘lgandan beriroq qiladirgan o‘t-o‘lanlar mavjuddur. Agar mol-hol ul o‘t-o‘lanlardan ochko‘zlik qilib haddan ziyod yesa, (yo o‘lur yoxud) bo‘kkanidan ichi o‘tib, bavl qilib, oftobda kavshanib yetur. So‘ng, u ko‘zi ochligidan yana yaylovga borib, (ul o‘t-o‘lanlardan) yer. Darhaqiqat, bu (foniy dunyo) boyliklari (ham yam-yashil, shirin o‘t-o‘lanlar kabi) fusunkor va lazzatlidur».

Roviy Yahyo bunday deydilar: «Musulmon (bo‘lmoqdek bir buyuk baxt) sohibining (Olloh taolo o‘ziga ato etgan halol) boyliklardan miskinlar, yetim-esirlar va musofirlarga xayru ehson qilmog‘i naqadar savoblidur! Yoki, Janob Rasululloh sallallohu alayhi va sallam aytganlaridek, ochko‘zlik qilib, harom-xalish yo‘llar birlan mol-dunyo to‘plovchi va uni Olloh taolo buyurmagan narsalarga behuda sarf qiluvchi odam yeb to‘ymas mechkay kabi bo‘lib, Qiyomat kuni boyliklari (qay yo‘l birla to‘plangani va nelarga sarf qilingani haqida) unga qarshi guvohlik berurlar».

24-bob. Olloh taolo yo‘lida xayru ehson qilish maqsadida bir g‘oziyni ta’minlagan kishi hamda Olloh taolo yo‘lida xayru ehson qilish maqsadida bir g‘oziyga o‘rinbosarlik qilgan kishi haqida

Zayd ibn Xolid raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday deb marhamat qildilar: «Kimki Olloh taolo yo‘lida xayru ehson qilish maqsadida bir g‘oziyni (jang va safar anjomlari birlan) ta’minlasa, g‘azot qilgan(lik ajru savobiga erishur) va kimki Olloh taolo yo‘lida xayru ehson qilish maqsadida bir g‘oziyga o‘rinbosarlik qilsa (ya’ni, g‘oziyning yo‘qligini bildirmay, uning oilasiga g‘amxo‘rlik qilib, ularni rizqi ro‘z birlan ta’minlab tursa), g‘azot qilgan(lik ajru savobiga erishur)».

Anas raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam Madinadagi uylardan birortasiga Ummu Sulaymning uyiga kirganchalik (tez-tez) kirib turmaganlar, o‘z xotinlarining (ul yerdagi uylari ersa bundan) mustasnodur. Odamlar: («Yo Rasulalloh, nechun boshqa uylardan ko‘ra Ummu Sulaymning uyiga tez-tez kirib turursiz?» — deb) so‘rashganda, ul zot: «Unga rahmim kelur, (chunki) akasi (Harom ibn Milhon) men birlan (ya’ni, mening farmonim birlan Bi’ru Ma’unaga borib, mushriklar tomonidan) o‘ldirilgan»,— dedilar».

25-bob. Jangdagi matonat haqida

Anas raziyallohu anhudan naql qilinadiki, ul kishi Yamoma kuni (Yamoma shahrida musulmonlar birlan Musaylima kazzob tarafdorlari o‘rtasida sodir bo‘lgan voqea vaqtida) Sobit ibn Qaysning huzurlariga keldilar. Shunda Sobit ikki sonlari ochiq holda o‘ltirgan bo‘lib, (badanlariga, odatda, o‘liklarga surtiladirgan xushbo‘y) hanut surtayotgan erdilar. (Bu yerda erkakning soni avrat emasligiga ishora qilinayotir. O’liklarga surtiladirgan hanutni surtayotganlarining boisi ersa, Olloh taolo yo‘lida shahid bo‘lmoqqa tayyor ekanliklarining dalilidur). Anas: «Ey amaki, nechun hayallab qoldingiz?» — dedilar, (Sobit Anasga amaki bo‘lmay, yoshlari katta bo‘lgani uchun shunday deb murojaat qildilar). Sobit: «Mana, hozir boraman, ey jiyanim?» — dedilar-da, (badanlariga) hanut surtishda davom etdilar. So‘ng, (badanlarini hanutlab bo‘lib va kafanlarini tayyorlab qo‘yib), odamlar orasiga kelib o‘ltirdilar. Anas bir guruh musulmonlarning jang maydonini tashlab qochganlari haqida gapirayotgan erdilar, Sobit: «Bizning vazifamiz (matonat birla) dushmanga qarshi jang qilmoqlikdur. Biz Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning davrlarida bunday qilmas erdik (ya’ni, jang maydonini tashlab qochmas erdik), aksincha, mujohidlar (har qanday holatda ham o‘z) saflarini tark etmay, (matonat birla jang qilur erdilar). Sizlar bo‘lsangizlar, (jang maydonini tashlab qochib), dushman birlan kuch-qudrati teng bo‘lmish o‘z birodarlaringizni dushmandan qochishga o‘rgatdingizlar», — dedilar».