144-bob. Kufr ahlini o‘ldirish haqida

Bu yerda yuqoridagi hadis qisqacha takrorlangan.

145-bob. Buzg‘unchiligi (fasodi) xavfli bo‘lgan kimsaga nisbatan hiyla ishlatmoqning va undan ehtiyot bo‘lmoqning joizligi haqida

Abdulloh ibn Umar raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam Ubay ibn Ka’b birlan birga Ibn Sayyod (yashaydirgan) tomon yo‘l oldilar, odamlar uning xurmozorda ekanligini ul zotga aytishgan erdi. Janob Rasululloh ul yerga yetib borgach, xurmo shoxlari ortiga yashirinib olib (Ibn Sayyodni kuzata boshladilar), u o‘zining baxmal choyshabiga o‘ralib yetar, choyshab ichidan ersa (qandaydir) ovoz kelar erdi. Shu asnoda Ibn Sayyodning onasi Janob Rasulullohni ko‘rib qoldi-da: «Ey Sof (Ibn Sayyodning laqabi), ana Muhammad!» — dedi. Ibn Sayyod irg‘ib (o‘rnidan) turdi(-da, qochib ketdi). Shunda Janob Rasululloh: «Agar (onasi) indamaganda, (Ibn Sayyodning siri) fosh bo‘lur erdi», — dedilar».

146-bob. Urushda baland ovoz birlan rajaz vaznida she’r aytmoq haqida

Baro raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning Xandaq kuni tufroq tashiyotganlarini, hattoki ko‘kraklari yoliga tufroq tekkanini ko‘rdim, ul zot serjun odam erdilar. O’shanda ul zot tufroq tashiyotib Abdulloh ibn Ruvohaning rajaz vaznidagi quyidagi she’rini baland ovoz birlan aytgan erdilar:
«Hidoyat topmas erdik, qilmasang sen hidoyatlar,
Qilmas erdik xayru ehson, qilmas erdik ibodatlar,
Ulug‘vorlik ato etgil mudom bizga xudovandim,
Ro‘baro‘ kelganda dushman bizga baxsh et matonatlar.
Adovat birla bizga necha bor zulm qildi kuffor,
Fitna istar bo‘lsa, uzni ayladik biz himoyatlar».

147-bob. Otda mahkam o‘ltira olmagan kishi haqida

Jarir raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam musulmon bo‘lganimdan buyon (biror marta ham huzurlariga kirmog‘imga) mone’lik qilmadilar, meni ko‘rganlarida doimo yuzimga tabassum birla boqar erdilar. Bir kuni men ul zotga otda mahkam o‘ltira olmasligim xususida shikoyat qildim. Shunda ul zot muborak qo‘llari birlan ko‘kragimga bir nuqib: «Yo parvardigoro, uni (otda) mahkam (o‘ltira oladirgan) hamda to‘g‘ri yo‘lga boshlaguvchi va to‘g‘ri yo‘ldan borg‘uvchi qilgaysan!» — deb duo qildilar».

148-bob. Jarohatni qamish kuli birlan davolamoq xususida hamda ayolning o‘z otasi yuzidagi qonni yuvib tashlamog‘i va qalqonda suv keltirmoq haqida

Abu Hozim raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Sahl ibn Sa’d as-So’idiy raziyallohu anhudan Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning jarohatlari qanday davo birlan muolaja qilingani haqida so‘rashdi. Shunda ul kishi: «Bul xususda mendan ko‘ra yaxshiroq biladirgan odam qolmadi. (O’shanda) Hazrat Ali qalqonlarida suv keltirgan, Fotima ersalar ul zotning yuzlaridagi qonni yuvgan erdilar. (Qon tuxtayvermagach), qamish kuydirilib, kuli ul zotning jarohatlariga bosilgan erdi», — dedilar».

149-bob. Urushda o‘zaro nizo va ixtilof qilmoqning makruxligi hamda o‘z imomiga osiylik qilmoqning gunohi haqida

Olloh taolo bul xususda: «Va Ollohga hamda uning Rasuliga itoat qilingizlar va o‘zaro janjal qilmangizlarki, omadingiz ketib, kuch-quvvatdan qolursizlar...» — deydi («Anfol» surasi, 46-oyat).

Abu Burda raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam Muoz (ibn Jabal) va Abu Musoni Yamanga (ya’ni, Yamandagi ikki viloyatga amir qilib) yuborayotib: «Osonlashtiringizlar, qiyinlashtirmangizlar, (Olloh taoloning fazlu karami benihoyat keng ekanligini aytib, odamlarni) xushnud qilingizlar, (do‘q-po‘pisalar birlan) ularni cho‘chitib quymangizlar, bir-biringiz birlan kelishib (ish qilingizlar), o‘zaro janjallashmangizlar!» — deb tayinladilar».

Baro ibn Ozib raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam Uhud kuni Abdulloh ibn Jubayrni ellikta piyodaga bosh qilib, ularga: «Garchi bizning yengilib, (jasadlarimizni) qushlar cho‘qilayotganini ko‘rsangiz ham, toki men chopar yuborib, (ijozat bermagunimga) qadar bul yerdan jilmangizlar va garchi bizning dushmanni mag‘lub etib, ularning (jasadlarini) toptagancha (olg‘a ketayotganimizni) ko‘rsangiz ham, toki men chopar yuborib, (ijozat bermagunimga) qadar, bul yerdan jilmangizlar!» — dedilar. Keyin, (jang boshlanib, musulmonlar kofirlarni)  yengishdi. Shunda men, Olloh taolo haqi, mushrika ayollarning o‘z ko‘ylaklari etagini ko‘targancha (toqqa) tirmashib qochishayotganini, oyoqlaridagi taqinchoqlari-yu, boldirlari shundoqqina ko‘zga tashlanib turganini ko‘rdim. Bu holni ko‘rgan Abdulloh ibn Jubayrning piyodalari: «Ana, birodarlaringiz (kofirlarni) yengdi, ana o‘lja, nega qarab turibsizlar?» — deyishdi. Abdulloh ibn Jubayr ularga: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning sizlarga ne deganlarini unutdingizlarmi?» — dedilar. Ular: «Olloh taolo haqi, biz (qochayotgan) kofirlar tomon borib, o‘ljalardan o‘z nasibamizni olmay qo‘ymaymiz!» — deyishdi. Ammo, ular ul yerga borgach, Janob Rasulullohning «Joyingizdan jilmangiz!» degan amrlariga itoat etmay, gunohkor bo‘lganlari boisidan dushmandan yengilib, yana turgan yerlariga qaytib kelishdi va bu hol Janob Rasululloh chekinayotganlarga (qarata: «Men Ollohning rasuliman, kimki chekinmay hujum qilsa, unga jannatdan joy ato etilur!» — deb) da’vat qilib turgan bir paytda ruy berdi. (Natijada), ul zotning yonlarida o‘n ikki kishidan bo‘lak hech kim qolmadi. Bizlardan yetmish kishi  shahid bo‘ldi. Janob Rasululloh va ul zotning sahobalari Badr kuni mushriklardan bir yuz qirqtasini safdan chiqarishgan bo‘lib, ulardan yetmishtasi asirga olinib, yetmishtasi o‘ldirilgan erdi. (Shul boisdan) Abu Sufyon (tog‘ etagiga kelib): «Qavm (ya’ni, mushriklardan yengilib, toqqa chiqib olgan musulmonlar) orasida Muhammad bormi?» — deb uch bor so‘radi. Shunda Janob Rasululloh unga javob qaytarmoqni man’ qildilar. So‘ng, Abu Sufyon: «Qavm, orasida Ibn Abu Quhofa bormi?» deb uch bor so‘radi. Keyin: «Qavm orasida Ibn al-Xattob bormi?» — deb uch bor so‘radi. So‘ng, u o‘z hamrohlari oldiga borib: «Ular o‘ldirilibdi», — dedi. Shunda Hazrat Umar o‘zlarini tutolmay: «Olloh taolo haqi, yolg‘on aytding, ey Olloh taoloning dushmani! Sen o‘ldirilgan deb hisoblagan kishilarning barchasi tirikdur, boshingga balo bo‘ladirgan kun (Fath kuni) hali oldinda!» — dedilar. Abu Sufyon (ul kishiga javoban): «(Bugungi) kun Badr kuni evaziga bo‘ldi, urush (quduqqa tashlangan) chelak (yanglig‘ bo‘lib, bir safar sizga va bir safar bizga suv chiqur). Hali sizlar men buyurmagan (mening irodamga bog‘liq bo‘lmagan), menga na foydasi va na zarari tegmaydirgan ishlarni — qavmingiz orasida burunlari kesilib, qorinlari yorilgan kishilarni ko‘rgaysizlar!» — dedi. So‘ng, u: «Yuksal, ey Hubal! Yuksal, ey Hubal!» - deb rajaz vaznida bayt aytdi. Shunda Janob Rasululloh (musulmonlarga): «Unga javob qaytarmaysizlarmi?» — dedilar. Ular: «Ne deyaylik, yo Rasulalloh?» — deyishdi. Ul zot: «Olloh eng buyuk va eng yuksakdur!»— deb aytingizlar!» — dedilar. Abu Sufyon: «Bizning Uzzomiz bor, sizlarning ersa Uzzoingiz yo‘q!» — dedi. Janob Rasululloh: «Unga javob qaytarmaysizlarmi?» — dedilar. Ular: «Ne deyaylik, yo Rasulalloh?» — deyishdi. Ul zot: «Olloh taolo bizning xojamizdur, sizlarning ersa xojangiz yo‘q!» — deb aytingizlar!» — dedilar». («Xubal» va «Uzzo» butlarning nomidur).

150-bob. Agar tunda (odamlar dushmandan xavotir olib) vahimaga tushsa...

Anas (ibn Molik) raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam eng yaxshi, eng saxiy va eng shijoatli odam erdilar. Tunlardan birida Madina ahli qandaydir tovushni eshitib vahimaga tushdi. (Ular ovoz kelgan tomon yo‘l olganda) ro‘paralaridan Janob Rasululloh chiqib keldilar, ul zot qilichlarini taqib, Abu Talhaning otiga yaydov mingancha (barchadan burun o‘shal tarafga ketgan erdilar). Janob Rasululloh Madina ahliga: «Qo‘rqmangizlar! Qo‘rqmangizlar! (Xavotir oladirgan hech narsa yo‘q erkan)», — dedilar. So‘ng, ul zot: «Men bul otning dengiz (kabi bir tekis yurishini) bildim» — deb aytdilar».

151-bob. Dushmanni ko‘rgach, odamlar eshitadirgan darajada baland ovoz birlan: «Yo sabohoh!» — deb yordamga chaqirgan kishi haqida

Salama (ibn al-Akva’) raziyallohu anhu rivoyat qiladntar. «Men (bir kuni tongda) Madinadan chiqib, to‘qay tomon yo‘l oldim. To‘qay orasidan o‘tgan so‘qmoqqa yetganimda Abdurrahmon ibn Avfning g‘ulomi ro‘paramdan chiqib qoddi. Men unga «Sho‘ring qursin, senga ne bo‘ldi, (nechun saharlab bul tomon kelayotirsan?)» — dedim. U: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning sog‘in tuyalarini o‘g‘irlab ketishdi», — dedi. Men: «Kim o‘g‘irladi?» — dedim. U: «G’atafon va Fazora (qabilalarining kishilari)», — dedi. Shunda men Madinaning ikki tog‘i oralig‘i(dagi odamlar) eshitadirgan qilib: «Yo sabohoh!» — deb uch bor qichqirdim. So‘ng, qadamimni tezlatib, (ul zotning) sog‘in tuyalarini haydab ketayotgan o‘g‘rilarga yetib oldim: (Ular suv ichmoqchi bo‘lib turishgan erkan), suv ichishlariga ham qo‘ymay, kamonimdan ularga uq uza boshladim. Shunda nuqul: «Men Ibn al-Akva’man, bugun birov suv ichsa, tamshanib turadirgan pastkashlar o‘ladirgan kundur!» — der erdim. (Shul tariqa men ularga dahshat solib), tuyalarni qutqardim (hamda ulardan o‘ttizta chopon yechib oldim). So‘ng, tuyalarni haydab ortimga qaytdim. Yo‘lda menga Rasululloh sallallohu alayhi va sallam (bir qancha odamlar birlan) peshvoz chiqdilar. Men ul zotga: «Yo Rasulalloh, qavm (ya’ni, o‘g‘rilar) chanqoqligicha (qochib qoldi), men ularni suv ichgani ham quymadim. Meni ularning ortlaridan yuboringiz, (garchi yuz kishining ortidan yuborsangiz ham, ular olgan narsani qaytarib olmoqqa qudratim yetur!)» — dedim. Ul zrt: «Ey Ibn al-Akva’, ularni yengib, bo‘yinsundira olding, (shuning o‘zi kifoyadur), rahmdil va kechirimli bo‘lgil, beshafqat bo‘lmagil! Ular allaqachon o‘z qabilalari huzuriga yetib olib, mehmon qilinayotirlar, (ularning ortidan seni yubormoqning foydasi yo‘q)», — dedilar». («Yo sabohoh» «tong» suzidan olingan bo‘lib, arablar tong chog‘ida biror hodisa ruy bersa, shunday deb odamlarni yordamga chaqirishgan).

152-bob. «Ushla!» va «Men falonchining o‘g‘lidurman!» deb aytgan kishilar haqida

Salama (ibn al-Akva’ o‘g‘rilar Janob Rasulullohning sog‘in tuyalarini haydab ketishganda): «Yo sabohoh!» («Ularni ushlangizlar!») va «Men Ibn al-Akva’durman!» («Men Al-Akva’ning o‘g‘lidurman!») — deb aytganlar.

Abu Ishoq raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Bir kishi Barodan: «Ey Abu Ammora, Hunayn (voqeasi) kuni (dushmandan) qochdingizlarmi?» — dedi. Baro: «Olloh taolo haqi, unday emas! Janob Rasululloh qochganlari yo‘q, ammo musulmonlar (dushman yengilib qochgach), shoshib (o‘ljalarga yopirilishdi). Shunda Havozin (kamonchilari) ularni o‘qqa tutib erdi, (o‘qdan o‘zlarini olib qochishdi, qo‘rqoqlik qilib jang maydonidan qochishgani yo‘q). O’shanda Janob Rasululloh oq xachirlariga minib oldilar-da, Abu Sufyonga: «Uning jilovidan ushlab yetakla!» — dedilar), Abu Sufyon uning jilovidan ushlab yetakladilar. Janob Rasululloh shunda: «Men payg‘ambarman, payg‘ambar ersa yolg‘on gapirmas, (Olloh taoloning menga g‘alaba ato etmog‘i haqidagi va’dasi haqdur), men Abdulmuttalib o‘g‘lidurman!» (ya’ni, «Men Abdulmuttalib avlodidandurman!» — der erdilar»).

153-bob. Agar dushman ustidan hukm (chiqarmoqlik huquqi) biror musulmonga topshirilsa...

Abu Sa’id al-Xudriy raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Sa’d ibn Muozga bir guruh odamlar (ya’ni, Banu Qurayza mushriklari) ustidan hukm chiqarish huquqi berilib, Janob Rasululloh unga odam yubordilar. Sa’d bir eshakni minib, masjidga yaqin kelganida, ul zot odamlarga (ya’ni, ansorlarga): «Yaxshilaringiz (yoki ulug‘laringiz hurmati) uchun o‘rningizdan turingizlar!» — dedilar. So‘ng: «Ey Sa’d, manavi (Banu Qurayza mushriklary) ustidan hukm chiqarish huquqi senga berildi» — deb aytdilar. Shunda Sa’d «Ularning urushga yaroqli (erkaklari) o‘ldirilsin, xotin va bolalari ersa, asir qilinsin!» — deb hukm qildilar. Janob Rasululloh ul kishiga: «(Ey Sa’d), Olloh taolo yuborgan (yoki farishta keltirgan) hukmga muvofiq hukm qilding!»— dedilar».

154-bob. (Mushrik) asirning qatli hamda (musulmon) tutqunning qatli haqida

Anas Ibn Moliqraziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam Fath yili boshlariga dubulg‘a kiygan holda (Makkaga) kirib keldilar. (Boshlaridan) dubulg‘ani yechib (endigina o‘ltirib erdilar), bir kishi qoshlariga kelib: «(Yo Rasulalloh), Ibn Xatil Ka’ba jildiga osilib (tortayotir)», — dedi. Shunda Janob Rasululloh: «Uni (ushlab) qatl qilingizlar!» — dedilar».

Bu yerda yuqoridagi sarlavhaning ikkinchi qismiga oid hadis keltirilmagan bo‘lib, u keyingi bobda mavjud.