Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Banu Isroil bo‘lmaganda erdi, go‘sht sasimagan bo‘lar erdi va agar (Momo) Havo (Havvo’) bo‘lmaganda erdi, ayol eriga xiyonat qilmagan bo‘lar erdi»,— dedilar». (Ya’ni, qadimda yahudiylar «Baqara» surasining 57-oyatida zikr qilingan salvo — bedana go‘shtini ochko‘zlik qilib, ehtiyotlab olib qo‘yadirgan bo‘ldilar va buning uchun Olloh taolo ularni jazoladi, chunki bunday qilmaslik ularga buyurilgan erdi. O’sha vaqtdan boshlab go‘sht sasiydirgan bo‘lib qolgan. Jannatda Momo Havo shaytonning vasvasasiga uchib, Odam alayhissalomni Olloh taolo yemoqlarini man’ qilgan daraxt mevasidan (bug‘doydan) tatib ko‘rmoqqa undaganlar, so‘ng ikkalalari undan tatib kurganlar. Janob Rasululloh ayollarning erga xiyonati aynan ana shu vaqtdan boshlanganligiga ishora qiladilar).

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday deb marhamat qildilar: «Ayollar birlan yaxshi muomalada bo‘lingizlar, deb sizlarga vasiyat qilurmanki, ular xususidagi quyidagi vasiyatimni qabul qilib; unga amal qilingizlar: «Darhaqiqat, ular qobirg‘adan yaratilgan bo‘lib, qobirg‘aning eng qiyshiq (egri) yeri esa uning tepasidur. Agar uni to‘g‘rilashga kirishsangiz, sindirib quyursiz va agar qo‘yib yuborsangiz, u yana o‘z egri holida qolgay. (Shul boisdan ham) ayollar birlan yaxshi muomalada bo‘lingizlar (ular birlan bamaslahat ish tutingizlar va murosayu-madora qilingizlar!)».

Abdulloh raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Olloh taolo kelgusida albatta qilmog‘ini vahiy orqali va’da qilgan amallar xususida rost so‘zlovchi Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bizga quyidagi hadisi shariflarini marhamat qildilar: «Qaysiningizning bo‘lmasin, (nutfa holidagi) jussangiz (otangiz pushti kamaridan chiqib) onangiz qorniga tushgach, ul yerda qirq kun davomida tarkib topib (o‘zaro birikib) yetilgay, keyin yana shuncha muhlatda laxta qonga aylangay, so‘ng yana shuncha muhlatda bir parcha et shakliga kelgay. Shundan so‘ng, Olloh taolo bir farishtani (bachadonga) yuborgay, unga: «(Homilaning) kasbini, rizqini, umrining qanchaligini va baxtsiz yokim baxtli ekanligini (peshonasiga) bitib quygil!» — deb amr qilingay. Keyin, unga (homilaga) ruh (jon) pudalgay (kirgizilgay). Darhaqiqat, sizlardan kimdir o‘zi birlan jannat oralig‘ida bir gaz masofa qolguncha (jannat ahliga mansub) amallarni qilgay. Ammo, pirovardida (farishta tomonidan psshonasiga) yozib quyilgan taqdiri undan uzib o‘tgay-da, u do‘zaxiylar ishini qilib qo‘yib, jahannamga kirgay. Shuningdek, (sizlardan kimdir) o‘zi birlan do‘zax oraligida bir gaz masofa qolguncha (jahannam ahliga mansub) ishlarni qilgay. Lekin, pirovardida (farishta tomonidan peshonasiga) yozib quyilgan taqdiri undan uzib o‘tgay-da, u jannatilar ishini qilib, jannatga kirgay». (Yuqoridagi «...bir gaz masofa qolguncha» iborasining ma’nosi — «o‘limiga oz qolganda» demaqdur).

Anas ibn Molik raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday dedilar: «Olloh taolo bachadonga bir farishtani vakil qilib yuboradi, farishta:  «Parvardigoro, nutfa bo‘ldi, parvardigoro, laxga qon bo‘ldi, parvardigoro, bir parcha et bo‘ldi», — deydi. Keyin, Olloh taolo, agar uni yaratishni (dunyoga keltirishni) iroda qilsa, farishta: «Parvardigoro, o‘g‘ilmi yo qizmi? Baxtsizmi yo baxtlimi? Rizqi qancha? Umri qancha?» — deb so‘raydi. So‘ng, u (Olloh taolo nima deb amr qilsa), shuni onaning qornida (homilaning peshonasiga) yozib qo‘yadi».

Abdulloh raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday dedilar: «Zulm birlan (nohaq) o‘ldirilgan har bir jonning xuniga dastlabki odamning (ya’ni, Odam alayhissalomning katta) o‘g‘illari sherik bo‘lur, chunki u birinchi bo‘lib odam o‘ldirishni boshlab bergan shaxsdur».

Anas raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday dedilar: «Olloh taolo (Qiyomat kuni) duzahda eng yengil azob tortadirgan shaxsga (Abu Tolibga): «Agar yerdagi boyliklar seniki bo‘lganda, ularni hozirgi ahvolingdan qutulmog‘ing uchun bergan bo‘larmi erding?» — deydi. U: «Ha», — deydi. Shunda Olloh taolo: «Men sendan hali sen Odam alayhissalomning pushti kamarida ekanligingda (hali ruhlik vaqtingda) bundan osonroq narsani, ya’ni seni dunyoga keltirgan chog‘imda menga shirk keltirmasligingga va’da bermog‘ingni so‘ragan erdim, ammo sen bundan bosh tortgan erding», — deydi».

19-bob. Ruhlar (farishtalar)ning behisob qo‘shin ekanligi haqida

Oisha raziyallohu anho rivoyat qiladilar: «Men Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning «Ruhlar (farishtalar) behisob qo‘shin bo‘lib, uning qanchaligini ham bilib bo‘lmas, bshisob ekanligini ham inkor qilib bo‘lmas!» deb aytganlarini eshitganman».

20-bob. Olloh taoloning «Va batahqiq biz yubordik Nuhni o‘z qavmigaki...» degan qavli xususida («Alhud» surasi, 25-oyat)

Ibn Abbos: «(«Alhud» surasining 27-oyatidagi) «bodiyar-ra’yi» — «bizga tuyulgan narsa», (shu suraning 44-oyatidagi) «aqli’iy» — «guxta» hamda (40-oyatidagi) «va forat-tannuuru»— «va suv otilib chiqdi» degan mazmundadir», — deydilar.

Ikrima bunday dsltsilar: «(«Al-Baqara» surasining 15-oyatidagi) «vajh» — «er, joy» ma’nosida», — deydilar.

Mujohid: «(«Alhud» surasining 44-oyatidagi) «al-Juu diyyo‘» — (Suriyadagi) tog‘, («G’ofir» surasining 31-oyatidagi) «da’b» — «hol, ahvol» bo‘lib, bu ma’no («Yunus» surasining quyidagi 71—72-oyatlarida aks etgan): «(Ey Muhammad), eshit-tiring ularga Nuh voqeasini, vaqtiki ul o‘z qavmiga dediki: «Ey qavmim, agar og‘irlik qilgan bo‘lsa sizlarga mening (sizlar ila yashab) turganligim va Olloh taolo oyaglari ila nasihat qilganligim... («itoatkor mo‘minlardan bo‘lmoqlik menga amr qilingandur» degan qavligacha)».

21-bob. Olloh taoloning qavli: «Darhaqiqat, biz Nuhni o‘z qavmiga yubordikki, og‘ohlantirgil qavmingni ularga dardli azob kelmasidan burun, deb...» («Nuh» surasining oxirigacha)

Ibn Umar raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam odamlar orasida turib xutba qildilar. Shunda Olloh taologa uning o‘ziga munosib hamdu sanolar aytgach, Dajjol haqida eslatib bunday deb marhamat qildilar: «Men sizlarni undan ehtiyot bo‘lingiz, deb ogohlantirurmanki, barcha payg‘ambarlar ham o‘z qavmlarini ogohlantirganlar, shuningdek Nuh alayhissalom ham o‘z qavmlarini ogohlantirganlar. Ammo, men sizlarga Dajjol haqida biror payg‘ambar o‘z qavmiga aytmagan xabarni ayturman. Bili qo‘yingizlarki, Dajjolning (bir) ko‘zi g‘ilay (ko‘r) bo‘lib Olloh taolo ersa, gilay (ko‘r) emasdur!».

Abu Sa’id raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday dedilar: «(Qiyomat kuni Nuh alayhissalom birlan ul kishining ummatlari mahsharga keladi. Shunda Olloh taolo Nuh alayhissalomga: «Menin hukmlarimni ummatingizga yetkazdingizmi?» — deydi. Nuh nlayhissalom: «Ha, yo parvardigorim!» — deb javob beradilar. Olloh taolo ul kishining ummatlariga: «Nuh alayhissalom mening ahkomlarimni sizlarga yetkazganmidi?» — deydi. Ular: «Yo‘q, bizga biror payg‘ambar kelgan emas», — deyishadi. Ollo taolo Nuh alayhissalomga: «Mening hukmlarimni ummatingizga yetkazganingiz xususida sizga kim guvohlik berur?» — deydi. Nuh alayhissalom: «Muhammad sallallohu alayhi va sallam birlan ul zotning ummatlari menga guvohlik berurlar», — deydilar. Shunda biz ul kishining o‘z ummatlariga Olloh taoloning hukmlarini yetkazganliklarini tasdiqlab guvohlik bergaymiz. Bu to‘g‘rida Olloh taolo: «Va shul tariqa biz sizlarni (Qiyomatda) boshqa odamlarga guvoh bo‘lmoqlaringiz uchun adolatli (xolis) bir ummat qildik...», — deydi» («Al-Baqara» surasi, 143-oyat).

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Biz Rasululloh sallallohu alayhi va sallam birlan birga bir mehmondorchilikda bo‘ldik, (ul yerda Janob Rasulullohga pishgan go‘sht keltirishib erdi), ko‘ngillari tortib undan bir tishlam olib yedilar. So‘ng, bunday deb marhamat qildilar: «Qiyomat kuni men qavmning sayyidi (ulug‘i) bo‘lurman. Buning boisini bilurmisizlar? (O’shal kuni) Olloh taolo dastlabki insondan to so‘nggi insongacha barchasini bir yerga to‘plagay, shunda nazoratchi ularning hammasini ko‘ra olur, jarchi esa ularning hammasiga (so‘zini) eshittira olur. So‘ng, Quyosh pasayib, ularga yaqinlashur. Keyin, ba’zi odamlar: «Qandayin ahvolga tushib qolganlaringizni, o‘zlaringizga ne bo‘lganini ko‘rmayotirsizlarmi? Parvardigorinshzdan gunohlaringizni o‘tmoqni so‘rab shafoat qiladirgan kishini qidirib ko‘rmaysizlarmi?» — deyishgay. Shunda ba’zi odamlar: «Otalaringiz bo‘lmish Odam alayhissalomning qoshlariga boringizlar!» — deb maslahat berishgay. So‘ng, ular Odam alayhissalomning qoshlariga borishib: «Ey Odam alayhissalom! Siz insoniyatning otasisiz, Olloh taolo sizni o‘z (qudrat) qo‘li birlan yaratib, jismingizga o‘z ruhidan jon kirgizgandur hamda maloikalarni sizga sajda qilmoqlarini amr qilganda ular sizga sajda qilgandurlar va buning ustiga Olloh taolo sizga jannatdan joy ato etgandur. Parvardigoringizdan gunohlarimizni o‘tmoqni so‘rab shafoat qilurmisiz? Qandayin ahvolga tushib qolganimizni, bizga ne bo‘lganini ko‘rmayotirsizmi?» ,— deyishgay. Odam alayhissalom ularga javoban: «Rabbim (bugun) shul qadar g‘azabnokki, ilgari bunchalik sira g‘azablanmagandur, bundan keyin ham bunchalik darg‘azab bo‘lmas. Parvardigorim jannatdagi bir daraxt mevasini (bug‘doyni) yemoqni menga man’ qilganida, men unga osiylik qilib yeb quygan erdim. O’shal (osiy) mendurman! O’shal osiy mendurman! Mendan bo‘lak kishining — Nuh alayhissalomning qoshlariga boringizlar!» — deb aytgaylar. Ular Nuh alayhissalomning‘ qoshlariga borishib: «Ey Nuh alayhissalom! Siz Yer ahliga yuborilgan birinchi payg‘ambardursiz. Olloh taolo sizni shukrguzor bandam, deb atagandur. Bizning qandayin ahvolga tushib qolganimizni, bizga ne bo‘lganini ko‘rmayotirsizmi? Parvardigoringizdan gunohlarimizni o‘tmoqni so‘rab shafoat qilurmisiz?» — deb aytishgay. Nuh alayhissalom: «Parvardigorim (bugun) shul qadar darg‘azabki, ilgari sira bunchalik g‘azablangan emas, bundan keyin ham bul qadar g‘azablanmas. (Bir vaqtlar qavmimni duoi bad qilib quyganman). O’shal mendurman! O’shal mendurman! Nabiy sallallohu alayhi va sallamning qoshlariga boringizlar!» — degaylar. Nihoyat, ular mening qoshimga kelishgay. Shunda men Arsh poyiga sajda qilgayman. «Ey Muhammad! Boshingizni ko‘tarib, shafoat qilingiz, shafoatingiz qabul qilingay, so‘rangiz, so‘raganingiz ato etilgay», — deyilgay».

Abdulloh raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «...fahal mim-muddakir» — deb omma kabi qiroat qildilar («Al-Qamar» surasi, 51-oyatda).

22-bob.

Olloh taoloning qavli: «Va darhaqiqat Ilyos ham payg‘ambarlardandur. Ul o‘z qavmiga: «Ey (qavmim), qo‘rqmassizlarmi (Olloh taolodan) hamda Ba’lga (butga) ibodat qilib, o‘zlaringizning ham, o‘tgan ota-bobolaringizning ham parvardigori bo‘lmish eng yaxshi yaratguvchi — Ollohni tark qilursizlarmi?!» — deb aytganini bir eslangiz. (Shunda ular Ilyosni) yolg‘onchiga chiqardilar. Bas, endi ular albatta jahannamga (tashlashga) hozir qilinguvchilar bo‘lib, Olloh taoloning xolis bandalarigina (Ilyosga iymon keltirgan bandalarigina) bundan mustasnodurlar va Biz qoldirdik keyingilar (avlodlar) aro uning sha’niga «Salom bo‘lsin Ilyosiylarga!» (degan maqtovni)». («Vas-Soffoti» surasi, 123—130-oyatlar)

Ibn Abbos raziyallohu anhu bunday deydilar: «Ilyosiylar ezgu salom yo‘llanib yod qilinur, Olloh taolo bul haqda: «Albatta Biz yaxshi amallar qilguvchilarni ana shul tariqa mukofotlagaymiz, darhaqiqat u (Ilyos) Bizning mo‘min bandalarimizdandur» — deydi» («Vas-Soffoti» surasi, 131—132-oyatlar).

Ibn Mas’ud va Ibn Abbosdan naql qilinadiki, ular «Ilyos alayhissalom — bu Idris alayhissalomdurlar» — deb aytishgan erkan.

23-bob. Idris alayhissalom va ul kishining Nuh alayhissalomning otalariga bobo ekanliklari xususida

Idris alayhissalom Nuh alayhissalomning bobolari bo‘lganlar, deb ham aytishadi. Olloh taolo: «Biz uni (Idris alayhissalomni) oliy maqomga ko‘tardik», — deydi («Maryam» surasi, 57-oyat).

Abu Zarr raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday deb marhamat qildilar: «Men Makkada ekanligimda uyimning shifti (tomi) yerilib, Jabroil alayhissalom tushdilar. So‘ng, ko‘kragimni yorib, ichini zamzam suvi birlan yuvdilar. Keyin, hikmatu iymon to‘la oltin jom keltirib, uni ko‘kragim ichiga bo‘shatdilar. So‘ng, ko‘kragimni yopdilar-da, qo‘limdan ushlab osmonga ko‘tarildilar. Eng yaqin osmonga (osmonning yerga yaqin qavatiga) yetib kelganlarida Jabroil alayhissalom osmonning (mazkur qavati) qorovuliga: «(Eshikni) ochingiz!» — dedilar. Qorovul: «Kimsiz?» — dedi. Jabroil alayhissalom: «Bu men — Jabroilman», — dedilar. Qorovul: «Yoningizda biror kishi bormi?» — dedi. Jabroil alayhissalom: «Yonimda Muhammad sallallohu alayhi va sallam borlar», — dedilar. Qorovul: «Huzurlariga yuborilib erdimi?» (ya’ni, «Olloh taolo sizni ul zotni osmonga olib chiqmog‘ingiz uchun huzurlariga yuborib erdimi?») — dedi. Hazrat Jabroil: «Ha, shunday», — dedilar. Shundan so‘ng, qorovul (eshikni) ochdi. Biz osmonga (osmonning eng yaqin qavatiga) chiqqanimizda bir kishiga kuzimiz tushdi. O’shal kishining o‘ng tomonlarida ham, chap tomonlarida ham odamlar turgan bo‘lib, o‘ng tomonlaridagilarga qarasalar, kular, chap tomonlaridagilarga qarasalar, yig‘lar erdilar. O’shal kishi menga: «Ey adolatpesha (muttaqiy) payg‘ambar, ey adolatpesha (muttaqiy) o‘til, xush kelibsiz!» — dedilar. Men: «Yo Jabroil alayhissalom, bul kishi kim?» — dedim. Hazrat Jabroil: «Bu kishi Odam alayhissalomdurlar, ung va chap tomonlaridagi anavi odamlar ersa, ul kishining avlodlarining ruhlaridur. Bulardan o‘ng tomondagilari jannat ahli, chap tomondagilari ersa, do‘zax ahlidur. Shul boisdan ul kishi o‘ng tomonlariga qarasalar, (xursand bo‘lib) kuladilar, chap tomonlariga qarasalar, (achinib) yig‘laydilar», — dedilar. Ksyin, Hazrat Jabroil men birlan (yanada balandroq) ko‘tarilib, ikkinchi osmonga (osmonning ikkinchi qavatiga) yetib keldilar-da, uning qorovuliga: «(Eshikni) ochingiz!» — dedilar. Shunda qorovul birinchi osmon qorovuli ne degan bo‘lsa, shunday dedi (ya’ni, Hazrat Jabroil bir-lan birinchi osmon qorovuli o‘rtasida qanday savol-javob bo‘lib utgan bo‘lsa, bu yerda ham shunday savol-javob bo‘lib utdi). So‘ng, u eshikni ochdi».

«Janob Rasululloh, — deydilar Anas raziyallohu anhu, — osmonlarda Idris, Muso, Iso va Ibrohim alayhissalomlarni uchratganlarini zikr qilgan erdilar, ammo Odam alayhissalomning manzillari birinchi osmonda va Ibrohim alayhissalomning manzillari oltinchi osmonda ekanligi yodimda-yu, qolganlarning manzillari nechanchi osmonda ekanligi sira xotiramda qolmabdi».

Anas raziyallohu anhu (yana) bunday deydilar: «Jabroil alayhissalom (Janob Rasululloh birlan birga) Idris alayhissalomning yonlaridan o‘tib ketayotganlarida, Idris alayhissalom (Janob Rasulullohga): «Ey adolatpesha payg‘ambar, ey adolatpesha birodar, xush kelibsiz!» — deb aytibdilar. Janob Rasululloh bunday deb erdilar: «Shunda men: «Bul kishi kim?» — dedim. Hazrat Jabroil: «Idris alayhissalomdurlar», — dedilar. Keyin, Muso alayhissalomning yonlaridan o‘tdim, ul kishi (menga): «Ey adolatpesha payg‘ambar, ey adolatpesha (muttaqiy) birodar, xush kelibsiz!» — dedilar. Men: «Bu kishi kim?» — dedim. Hazrat Jabroil: «Bul kishi Muso alayhissalomdurlar», — dedilar. So‘ng, men Iso alayhissalomning yonlaridan o‘tdim, ul kishi: «Ey adolatpesha payg‘ambar, ey adolatpesha (mugtaqiy) birodar, xush kelibsiz!» — dedilar. Men: «Bul kishi kim?» — dedim. Hazrat Jabroil: «Bul kipsh Iso alayhissalomdurlar», — dedilar. Keyin, Ibrohim alayhissalomning yenlaridan o‘tdim, ul kishi: «Ey adolatpesha (muttaqiy) payg‘ambar, ey adolatpesha (muttaqiy) o‘g‘il, xush kelibsiz!» — dedilar. Men: «Bul kishi kim?», — dedim. Hazrat Jabroil: «Bul kishi Ibrohim alayhissalomdurlar», — dedilar».