83-bob. Pulini keyinroq bsrish sharti birlan yegulik (sotib) olmoq haqida

Oisha raziyallohu anho: «Janob Rasululloh bir yahudiydan yegulik (sotib) olib, garovga sovutlarini qoldirdilar», — deydilar.

84-bob. Agar xurmoni xurmoga sotmoqchi bo‘lsa, yaxshisini tanlab olurmi?

Abu Sa’id al-Xudriy va Abu Hurayra raziyallohu anhumo rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bir odamni Xaybarga amir (yoki soliq yig‘uvchi) etib tayinladilar. U nuqul sarxil xurmolar keltirdi. Shunda Janob Rasululloh: «Xaybarning hamma xurmolari sarxil erkanmi?»— dedilar. U: «Yo‘q, Rasulalloh, biz ikki so’ yomon xurmo urniga bir so’ yaxshi xurmo va uch so’ yomon xurmo o‘rniga ikki so’ yaxshi xurmo olurmiz», — dedi. Janob Rasululloh e’tiroz bildirib: «Bunday qilma, yomon xurmoni dirhamga sotib, so‘ng ul dirhamga yaxshi xurmo xarid qil!» — dedilar».

85-bob. Meva tukkan xurmo daraxtini yoki ekin ekilgan yerni sotish yoxud ijaraga berish haqida

Nofi’ raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Meva tukkan har qanday xurmo daraxti sotilsa-yu, mevasi xususida shartlashilmagan bo‘lsa, uning o‘shal yilgi mevasi sotuvchinikidur. Qul va ekin ekilgan yerga nisbatan ham shul hukm taalluqlidur».

86-bob.Ekinni biror yegulikka chamalab sotish haqida

Ibn Umar raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bog‘ning xom hosilini, agar u xurmo bo‘lsa, pishgan xurmoga, agar u uzum bo‘lsa, mayizga, agar u ekin bo‘lsa, biror oziq-ovqat mahsulotiga chamalab sotishdan qaytardilar».

87-bob. Xurmo daraxtining o‘zinigina sotish haqida

Ibn Umar raznyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam bunday dedilar: «Kimki xurmo daraxtini msvaga kirgach, sotsa-yu, ammo xaridor uning hosili xususida shartlashmagan bo‘lsa, o‘shal yilgi hosil sotgan kishinikidur».

88-bob. Xom hosilni sotish xususida

Anas ibn Molik rivoyat qiladilar: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam hali urilmagan, boshog‘idan tozalanmagan bug‘doyni o‘rib olingan, boshog‘ini tozalab qo‘yilgan bug‘doyga sotishni, meva va donlarni pishmay turib sotishni, matoni qorong‘ida ushlatib, lekin taxini ochdirmay hamda matoni ushlatmay va taxini ochib ko‘rsatmay sotishni va pishgan xurmoni xom xurmoga sotishni man’ qildilar».

Humayd rivoyat qiladilar: «Anas raziyallohu anhu: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam daraxtdagi xom xurmoni toki unga rang kirmaguncha pishgan (uzib olingan) xurmoga sotishni man’ qildilar», — dedilar. Shunda biz Anasga: «Xurmoga rang kirishi nima?» — dedik. Anas: «Qizarib, sarg‘ayib pishishidur. Menga aytinglar-chi, agar Olloh taolo hosilga ofat yuborib, uni nobud qilsa, birodaringizning (xom xurmoingiz badaliga bergan) mablag‘ini qandayin o‘zlashtirib olursizlar?!» — dedilar».

89-bob. Xurmoning etini (ya’ni, po‘stini olib tashlab, faqat yumshoq joyini) sotmoq hamda tanovul qilmoq haqida

Ibn Umar raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Men Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning huzurlarida bo‘ldim, shunda ul zot xurmo etini tanovul qilayotgan erdilar. Janob Rasululloh (sahobalarga qarata): «Daraxtlar orasida shunday bir daraxt borki, mo‘min kishi (iymonini tark qilmagani) yanglig‘ (barglarini tark qilmas)», — dedilar. Men: «O’shal daraxt xurmodur, deb aytmoqchi bo‘ldim-u, ammo ul zotning huzuridagilar ichida eng yoshi bo‘lganim uchun istihola qilib indamadim. (Hech kim javob bermagach), ul zotning o‘zlari «Ul daraxt xurmodur», — dedilar».

90-bob. Shaharlar aholisining savdo-sotiq, ijara, gazlama o‘lchovi, tarozuda tortish, (vaqf, vasiyat, pul, nafaqa va boshqalar)ga doir (shar’iy hukm chiqarilmagan) masalalarini ularning o‘zlari o‘zaro biladirgan qonun-qoidalar va (o‘rtalaridagi) urf-odatlarga binoan, maqsadi barchaga ma’lum xulq-atvorlarini hisobga olgan holda hal qilib bergan kishilar xususida

Rasululloh sallallohu alayhi va sallam Hind (Ummu Muoviya)ga: «(Ering Abu Sufyonning molidan) insofan (ya’ni, urfga ko‘ra) o‘zing birlan bolalaringga yetarlicha olgil!» — deb marhamat qilganlar.

Olloh taolo: «Kimki (ya’ni, yetim saqlayotgan kishi) faqir bo‘lsa, (etimning molidan) insofan (ya’ni, urf taqozo qilgancha, adolat birlan) yesin!» — deydi.

Hasan (bir kuni) Abdulloh ibn Mirdosning eshaklarini kiraga (ijaraga) olayotib: «Necha pul berurman?» — dedilar. Abdulloh ibn Mirdos: «Ikki doniqa» — dedilar. So‘ng, Hasan eshakni minib ketdilar. Keyin, yana kelib: «Eshak, eshak», — dedilar-da, Abdulloh birlan pulini kelishmay, eshakni minib ketaverdilar, (chunki odatdagidek, yana ikki doniqa, jami — yarim dirham berishlarini bilur erdilar). So‘ng, bir odamdan Abdullohga yarim dirham berib yubordilar.

Anas ibn Molik raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Abu Tayba Rasululloh sallallohu alayhi va sallamga qortiq soldi. Keyin, Janob Rasululloh unga bir so’ xurmo bermoqni amr qildilar hamda uning bo‘ynidagi to‘lovni bir oz kamaytirmoqlarini egalariga buyurdilar».

Bu yerda Hind (Ummu Muoviya) haqlaridagi hadis takrorlangan.

Oisha raziyallohu anho rivoyat qiladilar: «Olloh taoloning «Qaysiki odam (valiy) boy bo‘lsa, (adolatsizlikdan) parhez qilsin, bordi-yu qambag‘al bo‘lsa, insofu adolat birlan yesin!» degan oyati karimasi yetim qiz asrayotgan kishi haqida nozil qilingan bo‘lib, agar yetim qiz go‘zal bo‘lsa, unga shar’iy mahr bermasdan uylanmoqchi bo‘lur va agar xunuk bo‘lsa, moli qo‘ldan ketmasin, deb o‘zi ham uylanmay, birovga ham erga bermay yurur. Shul boisdan Olloh taolo valiylarning bunday qilmoqlarini man’ qilib, «Agar valiy kambag‘al bo‘lsa, yetimning molidan insofu adolat birla yesin!» deb amr qildi».

91-bob. Sherikning o‘z sherigi ulushini sotib olmog‘i haqida

Jobir raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam har qanday taqsimlanmagan (umumiy) mulkka nisbatan shuf’a (huquqini) joriy qildilar. Agar umumiy mulk taqsimlanib, chegaralari belgilangan bo‘lsa, unda shuf’a (huquqi) yo‘qdur».

92-bob. Taqsimlanmagan (umumiy) yer, hovli va mollar (tovarlar)ni sotmoq xususida

Bu yerda yuqoridagi hadis takrorlangan.

93-bob. Bir kishi bir odamning haqiga o‘zidan ruxsat so‘ramay narsa sotib olib qo‘yganda o‘shal odamning uni rozi bo‘lib olib ketgani xususida

Ibn Umar raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam bunday dedilar: «Uch kishi yo‘lda ketayotgan erdi, birdan yomg‘ir yog‘ib qolib, tog‘dagi bir g‘orga kirib berkinishdi. Shu payt, tog‘dan bir katta tosh (qoya) dumalab tushib, g‘orning og‘zini tusib qo‘ydi. Shunda ular bir-birlariga: «Olloh yo‘lida biror xayrli ish qilgan bo‘lsangizlar, o‘shani o‘rtaga qo‘yib parvardigorga iltijo qilingizlar, zora u g‘orning og‘zini ochsa!» — deyishdi. Ulardan biri: «Yo Olloh, mening keksayib qolgan ota-onam bor erdilar. O’zim ersam qo‘ychivonlik qilardim. Har kuni yaylovdan qaytgach, quylarni sog‘ib, sutini avval ota-onamga, so‘ng bolalarim va ahli ayolimga berardim. Bir kuni yaylovda kech qolib ketdim, kelsam, ular uxlab qolishibdi. Odatdagidek, quylarni sog‘ib, sutini ota-onamning huzurlariga olib bordim-u, ularni uyg‘otishga botinolmay turib qoldim. Bolalarim ersa (sut so‘rab) oyoqlarim ostida talpinib yig‘lashardi. Shu ahvolda tong ottirdik. Yo Olloh, agar bilsang, bu ishni seni yuz-xotir qilib qilgan erdim. Bizga g‘orning og‘zini bir oz ochgil, toki biz osmonni ko‘raylik!» — deb iltijo qildi. Shunda Olloh taolo g‘orning og‘zini bir oz ochdi. Keyin, ularning ikkinchisi: «Yo Olloh, agar bilsang, men amakimning qizlaridan birini erkaklar ayollarni yaxshi kurgandek qattiq sevardim. U (ya’ni, amakimning qizi menga): «Yuz dinor bermaguningcha maqsadga erisholmaysan», — dedi. Men yuz dinor topib uning oldiga bordim-da, o‘zimni oyoqlari orasiga olib erdim: «Ollohdan qyorqgil, muhrni halollab ochgil!» — dedi. Shunda men darhol o‘rnimdan turib, undan nari ketdim. Yo Olloh, agar bilsang, men bu ishni seni yuz-xotir qilib qilgan erdim. Bizga g‘orning og‘zini (kattaroq) ochgil!» — dedi. Olloh taolo g‘or og‘zining uchdan ikki qismini ochdi. So‘ng, ulardan uchinchisi: «Yo Olloh, agar bilsang, men bir kishini bir faraq (3 so’) makkajo‘xoriga yollab erdim. Ish tugagach, haqini berdim, ammo u olmay ketib qoldi. Keyin, men o‘sha (bir faraq) makkajo‘xorini ekib, dehqonchilik qildim, hosilini sotib, puliga bir sigir va molga qarab turish uchun bir xizmatkor (qul) sotib oldim. Bir kuni o‘sha yollangan odam kelib, haqini mendan talab qildi. Men: «Bor, anavi sigir va uning boquvchisi senga!» — dedim. U menga: «Meni masxara qilayotirsanmi?» — dedi. Men: «Yo‘q, masxara qilmayotirman, o‘sha sigir va uning boquvchisi senga, ularni olib ketaver!» — dedim. Yo Olloh, agar bilsang, men bu ishni seni yuz-xotir qilib qilgan erdim. G’orning og‘zini butunlay ochgil!» — deb iltijo qildi. Shunda Olloh taolo g‘orniig ogzini butunlay ochdi».