Abu Sa’id al-Xudriy raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «(Zinhor) mening sahobalarimni so‘kmangizlar! Garchi sizlardan qaysi biringizdir Uhud tog‘idek oltin sadaqa qilgan bo‘lsangiz ham, u ulardan birining na muddiga va na mikyoliga (ya’ni, mening birgina sahobamning kichik bir fazilatiga ham, kichik bir qilgan amali solihiga ham) barobar kelmas!» — dedilar».

Abu Muso al-Ash’ariydan naql qilinadiki, ul kishi uylarida tahorat olgach, tashqariga chiqdilar. Abu Muso: «Bugun Rasululloh sallallohu alayhi va sallamga bir xizmat qilayin, kunimni ul zot birlan o‘tkazayin!» — deb niyat qildim», — deydilar. So‘ng, Abu Muso masjidga borib, Rasululloh sallallohu alayhi va, sallamni so‘radilar. Masjiddagilar: «Bu yerdan chiqib, hov anavi tarafga ketdilar», — deyishdi. Abu Muso bunday deydilar: «Men masjiddan chiqib, ortlaridan qidirib bordim, bilsam, Bi’ru Arisga (sahnida qudug‘i bor bir boqqa) kirib keggan erkanlar. Ul zot hojatlarini bajarib bo‘lib, tahorat olgunlariga qadar boqqa kirmay, uning xurmo shoxlaridan qilingan eshigi oldida (kutib) o‘ltirdim. Keyin, o‘rnimdan turib, ul zot tomon yo‘naldim. Qarasam, quduq taxtasining o‘rtasida, izorlarini shimarib, oyoqlarini quduq ichiga osiltirib o‘ltiribdilar. Qoshlariga borgach, ul zotga salom berdim. So‘ng, yana eshik oldiga borib o‘ltirdim. O’zimga o‘zim: «Bugun Rasulullohga bir eshikbonlik qilayin!» — dedim. Shu asnoda Abu Bakr raziyallohu anhu kelib, eshikni taqillatdilar. Men: «Kim bu?» — dedim. Ul kishi: «Abu Bakrman», — dedilar. Men: «Shoshmay turingiz!»— dedim-da, ul zotning qoshlariga borib: «Yo Rasulalloh, Abu Bakr kelib, ichkariga kirmoqqa izn so‘rayotirlar», — dedim. Ul zot: «Ijozat ber va jannati ekanliklarini aytib, xushnud qil!» — dedilar. Men eshik oldiga borib, Abu Bakrga: «Kiringiz, Janob Rasululloh sizning jannati ekanligingizni bashorat qildilar», — dedim. Abu Bakr boqqa kirdilar-da, Janob Rasulullohning o‘ng tomonlariga borib, ul zot singari izorlarini shimargach, oyoqlarini quduq ichiga osiltirib o‘ltirdilar. Men yana eshik oldiga borib o‘ltirdim. Men boya birodarim (Abu Burda)ni: «Tahorat qilib, so‘ng ortimdan yetib olgil!» — deb uyda qoldirib kelgan erdim. Shul bois: «Agar Olloh taolo falonchiga (ya’ni, birodarimga) yaxshilikni ravo ko‘rgan bo‘lsa, u bu yerga kelur» — deb endi xayolimdan o‘tkazgan erdim hamki, bir kishi eshikni itara boshladi. Men: «Kim bu?» — dedim. Ul kishi: «Umar ibn al-Xattobman»,— dedilar. Men: «Bir oz kutib turingiz!» — dedim-da, Janob Rasulullohning qoshlariga borib salom berdim. So‘ng: «(Yo Rasulalloh), Umar ibn al-Xattob kelib, ichkariga kirmoqqa ruxsat so‘rayotirlar», — dedim. Ul zot: «Ijozat ber va jannati ekanliklarini aytib, xushnud qil!» — dedilar. Men (eshik oldiga) borib, ul kishiga: «Kiringiz, Janob Rasululloh sizning jannati ekanligingizni bashorat qildilar», — dedim. Hazrat Umar ichkariga kirdilar-da, Janob Rasulullohning chap yonlariga borib, oyoqlarini quduq ichiga osiltirib o‘ltirdilar. Men yana (eshik oldiga) qaytib borib o‘ltirdim. Xayolan: «Agar Olloh taolo falonchiga (ya’ni, birodarimta yaxshilikni iroda qilsa, u bul yerga kelur» — deb erdim hamki, (yana) kimdir kelib, eshikni itara boshladi. Men: «Kim bu?»— dedim. Ul kishi: «Usmon ibn Affonman»,— dedilar. Men: «Bir oz kutib turingiz!» — dedim-da, Janob Rasulullohning qoshlariga borib, (Usmon ibn Affonning ichkariga kirmoqqa izn surayotganlarini) ma’lum qildim. Ul zot: «Ijozat ber va boshlariga tushadirgan musibat oqibatida (shahid bo‘lajaklarini hamda shul tufayli) jannatga kirajaklarini aytib, xushnud qil!» — dedilar. Men Hazrat Usmonning oldilariga borib: «Kiringiz, Rasululloh sallallohu alayhi va sallam boshingizga tushadirgan musibat oqibatida (shahid bo‘lib), jannatga kirajagingizni bashorat qildilar», — dedim. Hazrat Usmon kchkariga kirib, (quduq labidagi) taxtada o‘ltirgali joy qolmaganini ko‘rdilar-da, (quduqning Janob Rasulullohga) qarama-qarshi tarafiga borib o‘ltirdilar».

Sa’id ibn al-Musayyib: «Men bu voqeani (ya’ni, Janob Rasulullohning o‘ng tomonlarida Abu Bakr, chap tomonlarida Umar va oyoq tomonlarida Usmon raziyallohu anhumning o‘ltirganlarini) ularning qabrlarining qay tartibda joylashishiga yo‘ydim», — deydilar».

Anas ibn Molik raziyallohu aihu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam, Abu Bakr, Umar va Usmon Uhud tog‘iga chiqishib erdi, u (azbaroyi xursand bo‘lganidan) titrab ketdi. Shunda ul zot: «Ey, Uhud, tek tur, chunki payg‘ambar va hamisha rostgo‘y (Abu Bakr) hamda ikki shahid (Umar va Usmon) ustingdadur!» — dedilar.

Abdulloh ibn Umar raziyallohu anhu rizoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday deb marhamat qildilar: «Bir mahal men (tushimda) bir quduq labida turib, undan (suv) tortib olayotgan erdim, oldimga Abu Bakr va Usmon kelishdi. Keyin, Abu Bakr chelakni (qo‘limdan) olib, bir (yoki ikki) chelak suv tortib oldilar, ammo tortishlari zaif bo‘ldi (ya’ni, suv kam chiqdi). Olloh taolo ul kishini mag‘firat qilsin! So‘ng, (Umar) ibn al-Xattob chelakni Abu Bakrning qo‘llaridan olib erdi, u kattakon chelakka aylandi. Men odamlar orasida uningdek baquvvat va mohir kishini ko‘rgan ermasman! U (shul qadar ko‘p) suv tortib oldiki, hatto odamlar (o‘z tuyalari uchun) qo‘ralar qurdilar, (ya’ni, suv mo‘lligidan o‘shal yerda muqim bo‘lib qoldilar)».

Ibn Abbos raziyaplohu anhu rivoyat qiladilar: «Men qavm orasida turib erdim. Barchamiz (jasadlari) chorpoyalariga yotqizib qo‘yilgan Umar ibn al-Xattobga Olloh taolodan rahmat tilab, duo qilayotgan erdik. Bir mahal ortimda turgan kishi qo‘lini yelkamga quyib turib, (Hazrat Umarga qarata): «Olloh taolo sizni (g‘ariqi) rahmat qilsin! Men Olloh taolo sizni ikki do‘stingiz (Janob Rasululloh va Abu Bakr) birlan birga qilsin! (ya’ni, Janob Rasululloh va Abu Bakr qabrlari yonidan joy ato etsin!) deb niyat qilurman. Chunki, men Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning: «Men Abu Bakr va Umar birlan birga erdim, Abu Bakr va Umar birlan unday qildim, bunday qildim, Abu Bakr va Umar birlan birga u yerga bordim, bu yerga bordim» — deb aytganlarini ko‘p eshitgandurman. Shul boisdan men: «Olloh taolo sizni ikki do‘stingiz birlan birga qilsin!» — deb tilak qilurman», — dedi. Ortimga o‘girilib qarasam, bu Ali ibn Abu Tolib raziyallohu anhu erkanlar».

Urva ibn az-Zubayr raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Men Abdulloh ibn Amrdan mushriklar Rasululloh sallallohu alayhi va sallamga yetkazgan eng qattiq ozor xususida so‘radim. Shunda u bunday dedi: «(Bir kuni) men Uqba ibn Abu Mu’iytni ko‘rdim. U Rasululloh sallallohu alayhi va sallam namoz o‘qib turganlarida oldilariga keldi-da, ridosini bo‘yinlariga tashlab, ul zotni qattiq bo‘g‘di. Shul asnoda Abu Bakr kelib qolib, ul zotni Uqbadan himoya qildilar-da: «Mening rabbim Ollohdur, men sizlarga rabbimdan aniq ko‘rsatmalar olib keldim, deb aytguvchi kishini ham o‘ldirasizlarmi?!» — dedilar».

7-bob. Umar ibn al-Xattob raziyallohu anhuning manoqiblari (maqtovga sazovor sifatlari va amali solihlari) xususida

Jobir ibn Abdulloh raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Men tushimda jannatga kirganimni ko‘rdim. Qarasam, qarshimda Abu Talhaning xotini Rumayso’ («Rumayso’» o‘shal xotinning laqabi bo‘lib, uning mijjalarida doimo yiringga o‘xshash modda to‘planib turgan) turibdi. Shu asnoda ohista qadam tovushi qulog‘imga chalindi. «Kim bu?» — dedim. (Farishta): «Bu Biloldur», — dedi. (Balki, Hazrat Bilolning o‘zlari: «Bu men, Bilolman»— deb aytgan bo‘lishlari ham mumkin). Keyin, men (jannatda) bir (muhtasham) qasrni ko‘rdim, uning hovlisida bir yosh qiz turgan erdi. «Bu (qasr) kimniki?» — dedim. (Farishta): «Umarniki», — dedi. Keyin, men qasrga kirib, uni tamosho qilmoqchi bo‘ldim-u, ammo sening (ya’ni, Umarning) rashkchi erkanligingni eslab, (kirmadim)», — dedilar. Shunda Hazrat Umar: «Yo Rasulalloh, ota-onam sizga fido bo‘lsinlar, sizdan rashk qilamanmi?!» — dedilar».

Bu yerda Abu Hurayra raziyallohu anhu shu mazmundagi bir hadisni rivoyat qilganlar.

Hamza otalaridan naql qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Men uxlab yotganimda (ya’ni, tushimda) sut ichdim, hatto uning tirnoqlarim atroflaridan oqib chiqayottanini ko‘rdim. So‘ng, ortib qolganini Umar ibn al-Xattobga berdim», — dedilar. Shunda (sahobalar): «Buni nimaga yo‘ydingiz, yo Rasulalloh?» — deyishdi. Ul zot: «Ilmga», — dedilar».

Bu yerda Abdulloh ibn Umar raziyallohu anhu Janob Rasulullohning Hazrat Abu Bakr va Umar birlan birga quduqdan suv  tortib olishgani xususidagi tushlarini takroran rivoyat qilganlar.

Muhammad ibn Sa’d ibn Abu Vaqqos otalaridan naql qiladilar: «Umar ibn al-Xattob Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning huzurlariga kirmoqqa ijozat so‘radilar. Shunda Janob Rasulullohning huzurlarida bir guruh Quraysh ayollari bo‘lib, ular bir-birlariga navbat bermay, bor ovozlari birlan ul zotga so‘zlashayotgan erdilar. Hazrat Umar ichkariga kirmoqqa ruxsat so‘raganlarida ular o‘rinlaridan turishib, shosha-pisha ro‘mollarini yopinib olishdi. Sung, Janob Rasululloh Hazrat Umarga ruxsat berdilar. Ul kishi ichkariga kirib, Janob Rasulullohning kulib turganlarini ko‘rgach: «Yo Rasulalloh, Olloh taolo sizni umringiz bo‘yi kuldirsin!» — dedilar. Janob Rasululloh: «Huzurimdagi ayollarning ichkariga kirmoqqa izn so‘raganingni eshitishib, shosha-pisha ro‘mollarini yopinib olishganidan taajjub qildingmi?» — dedilar. Hazrat Umar: «Yo Rasulalloh, siz ularning hayo qilmoqlariga haqliroqsiz!» — dedilar. Sung, ayollarga o‘girilib: «Ey o‘ziga o‘zi dushmanlar, mendan uyalib, Janob Rasulullohdan uyalmaysizlarmi?» — deb aytdilar. Ayollar: «Ha, shunday, chunki siz Janob Rasulullohga nisbatan dag‘also‘z va qo‘polroqsiz!» — deyishdi. Janob Rasululloh: «Ey Ibn al-Xattob! Jonim qo‘lida bo‘lgan zot haqi, agar shayton yo‘lingdan chiqib qolsa, (qo‘polligingdan) boshqa yo‘lga burilib ketgay», — dedilar».

Abdulloh: «Hazrat Umar Islomga kirganlaridan buyon tobora izzatli (qudratli) bo‘lib bormoqdamiz», — deydilar.

Bu yerda Hazrat Alining Hazrat Umarni: «Olloh taolo sizni ikki do‘stingiz birlan birga qilsin!» — deb duo qilganlari xususidagi hadis takroran keltirilgan.

Bu yerda Janob Rasulullohning Abu Bakr, Umar va Usmon raziyallohu anhum birlan birga Uhud tog‘iga chiqqanlari haqidagi hadis takroran keltirilgan.

Zayd ibn Aslam rivoyat qiladilar: «Ibn Umar otamdan Hazrat Umarning ba’zi fazilatlari xususida so‘rabdilar. Shunda otam: «Men Rasululloh sallallohu alayhi va sallam vafot qilganlaridan to xalifalik Umar ibn al-Xattobga o‘tgunga qadar (otangizdan ko‘ra) jiddiyroq va saxovatliroq kimsani ko‘rmadim», — debdilar».

Anas raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Bir kishi Rasululloh sallallohu alayhi, va sallamga Qiyomat xususida savol berib: «Qiyomat qachon?» — dedi. Janob Rasululloh (unga): «Qiyomatga qanday hozirlik ko‘rib qo‘ygansan?» — dedilar. U: «Olloh taolo birlan uning Rasuliga bo‘lgan muhabbatimdan bo‘lak hech qanday tayyorgarligim yo‘q», — dedi. Janob Rasululloh: «Sen o‘zing sevganlar birlan birgasan», — dedilar. Biz Janob Rasulullohning «Sen o‘zing sevganlar birlan birgasan» degan gaplariga quvonganchalik hech narsaga quvonmagan erdik. Men ham Janob Rasulullohni, Hazrat Abu Bakr va Hazrat Umarni sevaman. Garchi men ular qilgan amali solihlarni qilmagan bo‘lsam-da, ularga bo‘lgan muhabbatim tufayli (oxiratda) ular birlan birga bo‘lmog‘imni orzu qilurman!».

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Sizlardan ilgarigi ummatlar orasida gapirguvchilar bo‘lgan erdi. Agar mening ummatim orasida ham shunday bir kishi chiqsa, u Umar bo‘lur», — dedilar».

Abu Salama (yuqoridagi hadisni oydinlashtirmoq uchun) quyidagicha qo‘shimcha qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Sizlardan ilgari o‘tgan Banu Isroilga mansub kishilar orasida, o‘zlari payg‘ambar bo‘lmay turib, gapiruvchi kishilar bo‘lgandur. Agar mening ummatimdan shunday kishi chiqadirgan bo‘lsa, u Umar bo‘lur», — dedilar». (Ya’ni, bunday kishilar, o‘zlari payg‘ambar bo‘lmasalar-da, farishtalar tomonidan ilhomlantirilib, biror haqiqatni karomat qilurlar).

Bu yerda bo‘ri bilan cho‘pon o‘rtasidagi voqea xususidagi hadis takroran keltirilgan.

Abu Sa’id al-Xudriy raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Men uxlab yotgan erdim, (tushimda) ko‘ylak kiyib olgan odamlar menga namoyon qilindi. Ba’zi ko‘ylaklar (etagi) ko‘krakka qadar tushib turibdi, boshqalari ersa (kaltaligidan) ko‘krakka ham yetmaydi. So‘ng, menga Umar ibn al-Xattob namoyon qilindi, u (uzun) kuylak kiyib olgan bo‘lib, (etagini) sudrab borar erdi», — dedilar. Shunda sahobalar: «Yo Rasulalloh, buni nimaga yo‘ydingiz?» — deyishdi. Ul zot: «Dinga», — dedilar». (Ya’ni, bu yerda ko‘ylak dinga tashbih qilingan bo‘lib, u odam avratini yopib, sharmandaliqdan asragani kabi, din ham odamni parvardigor oldida sharmisor bo‘lmoqdan hamda jahannam o‘tidan saqlagaydur).

Bu yerda Janob Rasululloh quduq ichiga oyoqlarini osiltirib o‘ltirganlarida Abu Bakr va Umar raziyallohu anhum ikki yonlariga, Hazrat Usmon ersalar ro‘paralariga kelib o‘ltirganlari haqidagi hadis takroran keltirilgan.

Abdulloh ibn Hishom: «Biz Rasululloh sallallohu alayhi va sallam Hazrat Umarning qo‘llarini ushlab turib (gaplashayotganlarida) yonlarida erdik», — deydilar.