Mug‘iyra ibn Shu’ba raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Ummatimdan bir guruhi o‘zlariga Olloh taoloning amri kelgunga qadar ham (yani, Qiyomatga qadar ham) g‘alaba qilishda davom etadilar va ular (o‘zlariga qarshi turganlar ustidan) g‘olib chiqquvchidurlar» — deb marhamat qildilar».

Muoviya raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Men Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning bunday deganlarini eshitdim: «Ummatimdan bir guruhi Olloh taoloning amrini ado etishda davom etadilar, na o‘z hollariga tashlab qo‘yib yordam bermaganlar va na qarshi chiqqanlar ularga zarar keltira olurlar! Ular Olloh taoloning amri kelganda ham (ya’ni, Qiyomat bo‘lganda ham) shul yo‘sinda kurashayotgan bo‘ladilar».

Muoz raziyallohu anhu: «O’shal ummat Shomda», — deydilar.

Shubayb raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Bir qo‘y sotib olib kelgil!» — deb Urvaga bir dinor berdilar. Urva (bozorga borib) o‘shal bir dinorga ikki qo‘y sotib oldilar. So‘ng, qo‘ylardan birini bir dinorga sotdilar-da, Janob Rasulullohga bir dinor birlan bir qo‘yni olib kelib berdilar. Shunda ul zot Muozning savdo-sotiq ishlariga baraka tilab, duo qildilar. Shundan so‘ng Muoz, hattoki tufroq sotib olsa ham, foyda ko‘radirgan bo‘ldi».

Urva raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «(Olloh taolo yo‘lida g‘azot qilguvchi) otning yoliga to Qiyomat ajru savob bog‘lab qo‘yilgan»— , deb marhamat qildilar».

Urva raziyallohu anhu: «Men Janob Rasulullohning hovlilarida yetmishta ot turganini ko‘rganman», — deydilar.

Ibn Umar raziyalpohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «(Olloh taolo yo‘lida g‘azot qilguvchi) otning yoliga to Qiyomat ajru savob bog‘lab qo‘yilgan» — deb marhamat qildilar».

Anas raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «(Olloh taolo yo‘lida g‘azot qilguvchi) otning yoliga (to Qiyomat) ajru savob bog‘lab quyilgan» — deb marhamat qildilar».

Abu Hurayra raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday deb marhamat qildilar: «Ot uch (xislatga ega): u bir kishi uchun savob (keltirur), ikkinchisi uchun (qashshoqlik va gunohdan asrovchi) to‘siq (bo‘lur), uchinchisi uchun ersa gunoh (orttirur). Oti savob keltiradirgan kishi shuki, u o‘z otini Olloh taolo yo‘lida (jihod qilmoq uchun) hozirlab, so‘ng uni bemalol o‘tlay oladirgan darajada uzun arqon birlan yaylovga bog‘lab qo‘ygan kishidur. O’shal ot, garchi arqoni uzilib ketib, u yoqdan-bu yoqqa irg‘ishlab shataloq otsa-da, ul qoldirgan izu tezaklardan egasiga ajru savoblar yetur va hattoki u o‘z otining bir ariq bo‘yiga borib suv ichmog‘iga qarshilik qilmasa ham, ajru savoblar olur. Oti (qashshoqlik va gunohdan) asrovchi kishi shuki, u  (o‘zi ham) tirikchilik qilishi, (o‘zgalarga ham) manfaat yetkazishi uchun ot boqadi va shuning birlan birga u o‘z otining na bo‘ynidagi va na ustidagi Olloh taoloning haqini unutadi (ya’ni, oti tufayli topayotgan daromadi uchun zakot berishni ham, uni Olloh taolo yo‘lida jihod qilishi uchun minishi kerakligini ham, ustiga ortiqcha yuk ortmasligi lozimligini ham unutmaydi). Shu boisdan ham uning oti (qashshoqlik va gunohdan asrovchi) to‘siqdur. Endi, oti (tufayli o‘ziga) gunoh (orttiruvchi) kishi xususiga kelsak, u maqtanchoqlik, riyokorlik va Islom ahliga xiloflik qilib ot boqadi. Shuning uchun ham uning oti gunohovardur».
So‘ng, Janob Rasulullohdan eshaklar haqida so‘raldi. Shunda ul zot bunday deb aytdilar: «Bul xususda ma’no jihatidan barcha narsalarga taalluqli qisqa oyati karimadan bo‘lak biror (maxsus) oyat menga nozil qilinmagan, o‘shal oyat budur: «Bas, kim zarracha yaxshilik qilsa, (oxiratda unint savobini) ko‘rur va kim zarracha yomonlik qilsa, (oxiratda uning jazosini) ko‘rur». («Zalzala» surasi, 7—8-oyatlar. Ya’ni, mazkur oyati karima o‘zining umumiy ma’nosiga ko‘ra, inson tugul, hattoki hayvonlarga ham yaxshilik qilmoqni, ularni urib, ortiqcha yuk ortib, suvsiz va yemsiz qoldirib qiynamaslikni taqozo qiladi).

Anas ibn Molik raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va. sallam erta tongda Xaybarga kelganlarida uning ahli belkuraklarini olib chiqib, (o‘z ekinzorlarida ishlashayotgan erdi). Ular (Janob Rasululloh boshliq musulmonlar qo‘shinini) ko‘rib qolishgach: «Ana Muhammad, ana (musulmonlar) qo‘shini!» — deya shosha-pisha qo‘rg‘on tomon yugurib ketishdi. Shunda ul zot qo‘llarini ko‘tarib: «Ollohu akbar! Xaybar xarob bo‘ldi! Agar biz biror qavmning yeriga kelib tushsak, (bul haqda bir-birini) ogohlantiruvchilarning tonggi noxush bo‘lur!» - deb aytdilar».

Abu Hurayra razmyallohu anhu rivoyat qiladilar. «Yo Rasulalloh, men Janobingizdan juda ko‘p hadis eshitaman-u, ammo unutib qo‘yaman», — dedim. Shunda ul zot: «Choponingni yerga yozgil!» — dedilar, men uni yerga yozdim. Sung, ul zot muborak qo‘llari birlan (Olloh taoloning tuganmas fazlidan olib), choponimga solib qo‘ydilar. Keyin: «Choponingni bag‘ringga bos!» — dedilar, men uni bag‘rimga bosdim. Shundan so‘ng, men birorta hadisni unutmaydirgan bo‘ldim».

Bismillahir rohmanir rohim.

1-bob. Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning sahobalari fazilatlari haqida

Musulmonlardan kimki Rasululloh sallallohu alayhi va sallamga (payg‘ambarlik davrlarida) bir soat bo‘lsa ham hamrohlik qilgan bulsa yoki ul zotni bir lahza bo‘lsa ham ko‘rgan bo‘lsa (ya’ni, birrov bo‘lsa ham uchrashgan bulsa), Janoblarining sahobalaridan hisoblanur.

Abu Sa’id al-Xudriy raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday deb marhamat qildilar: «Shunday bir zamon keladiki, unda insonlardan bir guruhi g‘azot qiladilar. Shunda ularga: «Oralaringizda Rasululloh sallallohu alayhi va sallamga sahobalik qilgan bormi? — deyiladi. Ular: «Ha, bor», — deyishadi. Shundan so‘ng, o‘shal kishiga (ya’ni, o‘shal kishi tufayli) zafar muyassar bo‘ladi. Keyin, yana shunday bir zamon keladiki, unda ham insonlardan bir guruhi g‘azot qiladilar. Shunda ularga: «Oralaringizda Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning sahobalariga sahobalik qilgan bormi?» — deyiladi. Ular: «Ha, bor», — deyishadi. Shundan so‘ng, o‘shal kishiga zafar muyassar bo‘ladi. Keyin, yana shunday bir zamon keladiki, unda ham insonlardan bir guruhi g‘azot qiladilar. Shunda ularga: «Oralaringizda Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning sahobalarining sahobalariga sahobalik qilgan bormi?» — deyiladi. Ular: «Ha, bor», — deyishadi. Shundan so‘ng, o‘shal kishiga zafar muyassar buladi». [Ya’ni, mazkur hadisda uch toifa kishilarning — Janob Rasulullohning sahobalarining, ul zotning sahobalariga sahobalik qilganlarning (tobi’unlarning) hamda ul zotning sahobalarining sahobalariga sahobalik qilganlarning (atbo’ut-tobi’iynlarning) fazilatlari nazarda tutilgandur].

Imron ibn Husayn raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Mening eng yaxshi ummatim menga zamondosh ummatimdur, so‘ng ulardan keyingilari, so‘ng ulardan keyingilari» — deb marhamat qildilar. Janob Rasululloh o‘zlari yashayotgan asrdan ikki yoki uch asr keyin (yoxud undan ham keyinroq) bo‘ladirgan voqealarni nazarda tutib gapirdilarmi, yo‘qmi, buni aniq bilmayman-u, ammo ul zotning yana bunday deb aytganlari esimda: «So‘ng, sizlardan keyin shunday bir qavm dunyoga keladiki, ular yolg‘on guvohlik beradilar, omonatga xiyonat qiladilar va va’da berib, ustidan chiqmaydilar. Ularning alomatlari shuki, yog‘ bosgan (semiz) bo‘ladilar».

Abdulloh raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Odamlarning (ummatimning) yaxshisi menga zamondosh bo‘lganlaridur, so‘ng ulardan keyingilari, so‘ng ulardan keyingilari. Keyin, shunday bir qavm dunyoga keladiki, ularning guvohliklari qasamlaridan va qasamlari guvohliklaridan oldinda bo‘ladi (ya’ni, doimo yolg‘on gapirganlaridan odamlar ularga ishonmaydi. Shul boisdan ham ular odamlarni ishontirmoq uchun guvohlik bergach, qasam ichadilar yoki qasam ichib, so‘ng guvohlik beradilar)» — deb marhamat qildilar».

2-bob. Muhojirlarning, xususan ulardan Abu Bakr Abdulloh ibn Abu Qahhofa at-Tamimiy raziyallohu anhuning maqtovga sazovor xislatlari, amali solihlari hamda fazilatlari haqida

Olloh taoloning qavli: «(Shuningdek, ul o‘ljalar) o‘z diyorlaridan haydab chiqarilgan va mol-mulklaridan (mahrum qilingan) faqir muhojirlarniki hamdurki, ular Ollohdan fazlu marhamat va rizolik istarlar hamda Olloh va uning Rasuliga madad berurlar, ana o‘shalar (iymonlarida) sodiq zotlardur» («Hashr» surasi, 8-oyat).

Olloh taoloning qavli: «Agar sizlar unga (payg‘ambarga) yordam qilmasangizlar, Ollohning (o‘zi) unga yordam qilur» («Olloh taolo biz birlan birgadur» degan qavligacha», «Tavba» surasi, 40-oyat).

Oisha, Abu Sa’id va Ibn Abbos raziyallohu anhum: «G’orda Rasululloh sallallohu alayhi va sallam birlan birga bo‘lgan kishi Abu Bakr erdilar», — deydilar. (Ya’ni, yuqoridagi oyatda nazarda tutilgan, mushriklardan qochib g‘orga berkinib olgan ikki zot Janob Rasululloh birlan Abu Bakr as-Siddiq erdilar).

Baro raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Abu Bakr raziyallohu anhu (otam) Ozibdan o‘n uch dirhamga egar sotib oldilar. Shunda Abu Bakr as-Siddiq (otam) Ozibga: «(O’g‘lingiz) Baroga buyuringiz, egarni uyimgacha ko‘tarishib borsin!» — dedilar. (Otam) Ozib: «Yo‘q, toki Rasululloh sallallohu alayhi va sallam birlan siz ikkalangiz Makkadan (qochib) chiqqaningizda va mushriklar ikkingizni qidirishganda ne qilganingizni aytib bermas erkansiz, (o‘g‘limga bunday deb buyurmayman)», — dedilar. Shundan so‘ng, Abu Bakr as-Siddiq bunday deb rivoyat qildilar: «Biz (Janob Rasululloh va men) ikkalamiz Makkadan chiqib, tun bo‘yi va ertasiga soya tik turadirgan vaqtgacha (ya’ni, Quyosh qoq tepamizga keltuncha) yo‘l yurdik. So‘ng, men dam olmog‘imiz uchun biror soya joy bormikan, deb atrofga nazar tashlab erdim, nariroqda bir katta tosh (yoki qoya) ko‘rindi. Uning oldiga borib qarasam, ostida bir parcha soya bor erkan. Keyin, men o‘shal soya tushib turgan yerni tekisladim-da, Janob Rasululloh yotib orom olsinlar, deb (po‘stak) to‘shab quydim. So‘ng, men ul zotga: «Yo Rasulalloh, keling, yonboshlang!» — dedim, ul zot yonboshladilar. Keyin, men nariroq borib, biror kishini uchratarmikanman, degan maqsadda atrofimni kuzata boshladim. Bir mahal qarasam, bir cho‘pon biz soya joy qidirganimiz kabi salqin yer axtarib boyagi katta tosh tomon qo‘ylarini haydab kelayotir. Men undan: «Ey yigit, sen kimning cho‘ponisan?» — deb so‘radim: U: «Quraysh qabilasiga mansub falonchining cho‘poniman» — deb uning ismini aytdi, men uni tanidim. Men unga: «Qo‘ylaring ichida suti bor sovlig‘ing bormi?» — dedim. U: «Ha, bor», — dedi. Men: «Bizga bir oz sut sog‘ib bermaysanmi?» — dedim. U: «Mayli», — dedi. Men: «Unday bo‘lsa, sog‘ib ber!» — dedim. U qo‘ylaridan birini ushladi. So‘ng, men unga qo‘yning yelinini changu g‘ubordan tozalamoqni buyurdim, keyin o‘zining kaftlarini ham tozalamoqni amr qildim. Shunda u kaftlarini bir-biriga urib: «Mana shunday qilibmi?» — dedi. So‘ng, u menga (bir chelakka) quyuq (yog‘li) sut sog‘ib berdi. Men Janob Rasululloh uchun og‘ziga latta tiqin tiqilgan bir idish tayyorlab qo‘ygan erdim, sutni o‘shanga quydim-da, sovisin deb unga suv qo‘shdim. So‘ng, uni Janob Rasulullohga olib bordim, qarasam hanuz uxlab yotgan erkanlar, uyg‘onishlarini poylamoqqa qaror qildim. Uyg‘onganlaridan keyin: «Yo Rasulalloh, ichingiz!» — dedim, ul zot ichib erdilar, ko‘p mamnun bo‘ldim. Keyin: «Yo Rasulalloh, yo‘lga tushish vaqti bo‘lmadimi?» dedim. Ul zot: «Ha, (vaqt) bo‘ldi» — dedilar. So‘ng, biz yo‘lga tushdik, bizni qidirayotganlardan birortasi ham bizga yetib ololmadi, faqat Suroqa ibn Molik ibn Ja’sam otida yetib keldi. Men: «Yo Rasulalloh, ta’qibchilardan biri bizga yetib  oldi», — dedim. Ul zot: «G’am chekmangiz, Olloh taolo biz birlan!» — dedilar».

Abu Bakr raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Men g‘orda ekanligimda (ya’ni, Janob Rasululloh birlan birga mushriklardan qochib, g‘orga berkinib olganimizda) Janob Rasulullohga: «Agar ulardan (ya’ni, bizni qidirib kelgan mushriklardan) birortasi oyoqlari ostiga nazar tashlaganda, bizni (ya’ni, izimizni) ko‘rib qolgan bo‘lur erdi», — dedim. Shunda ul zot: «Ey Abu Bakr, siz nima deb uylayotirsiz, bu yerda tanho ikkimiz bormiz, deb xayol qildingizmi, uchinchimiz Olloh taolodur!» — dedilar».

3-bob. Janob Rasulullohning: «Abu Bakrning eshiklaridan bo‘lak barcha eshiklarni yopib tashlangizlar!» — deb aytganlari haqida

Abu Sa’id al-Xudriy raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam odamlarga xitob qilib: «Darhaqiqat, Olloh taolo (bu) dunyodagi va o‘z huzuridagi bandalari orasidan bir bandani afzal ko‘rdi. Men (ham) Olloh taolo huzuridagi (ya’ni, Olloh taolo afzal ko‘rgan) o‘shal bandani afzal ko‘rdim», — dedilar. Shunda Abu Bakr yig‘lab yubordilar. Biz: «Nechun Abu Bakr Janob Rasululloh Olloh taolo afzal ko‘rgan bandani afzal kurganlari uchun yig‘layotirlar?» — deb taajjub qildik. Rasululloh sallallohu alayhi va sallam Abu Bakrni afzal ko‘rguvchi, Abu Bakr ersalar ul zotni barchamizdan ko‘ra yaxshiroq bilguvchi kishi erdilar. Shul boisdan ham Janob Rasululloh: «Mening uchun o‘zining suhbati va mol-dunyosi borasida eng ishonchli kishilardan biri Abu Bakrdurlar. Agar rabbimdan bo‘lak (yana) bir kishini (o‘zimga) do‘st tutadirgan bo‘lsam, Abu Bakrni do‘st tutgan bo‘lur erdim. Ammo, (musulmonlar uchun Olloh taolodan ortiqroq do‘st yo‘q bo‘lib, ular orasida) Islom birodarligi-yu muhabbati (mavjud bo‘lmog‘i kerak). Masjidda Abu Bakrning eshiklaridan bo‘lak birorta eshik qolmasin!» — dedilar, (ya’ni, har kim masjid hovlisiga o‘z hovlisidan eshik ochib olgan erdi, Janob Rasululloh ana o‘shal eshiklarni nazarda tutyaptilar)».