А иболи Ò›арз олиш жоиз бсладиган зарурат Ò³олати нима?
Савол: Мен ксп йиллардан бери А оссисда ишлайман. Шу ерни фуÒ›аросиман. Ò²озир Ò›ийин аÒ³волда Ò›олдим, ишларим орÒ›ага сурилиб кетди. Анча Ò›арзга кириб Ò›олдим.
Ò²аÒ›дорлар Ò³ар куни пулини ссраб келишспти. Ò²озир сотадиган Ò³еч нарсам йсÒ›. Бир танишим таклиф Ò›иласпти. Банк орÒ›али пул олиб Ò›арзларингни бериб юбор, кейин ишлаб берасан, деспти. Илтимос, бунинг Ò³укми Ò›андай бслади? Шуни айтиб берсангиз. АллоÒ³ сизлардан рози бслсин.
А.
Жавоб: АллоÒ³ таоло сизнинг мушкулларингини осон Ò›илсин. Òšийин кунда таÒ›во, сабр, схши хулÒ› ва солиÒ³ амаллар билан туриш АллоÒ³нинг ёрдамига йсл очади. Ислом шариати инсоннинг золим томонидан бирор ишга мажбурланиши (الإكراه) ёки ста муÒ³тожликка (الضرورة) тушиб Ò›олиш Ò³олатларини Ò³исобга олган. Бундай пайтда айрим Ò³аром амаллар мубоÒ³га (жоизлик) айланади. Аммо сизнинг вазистингиз бу икки Ò³олатдан биронтасига тсÒ“ри келмаса керак, валлоÒ³у аълам. Мажбурлик инсоннинг бирор таÒ›иÒ›ланган ишни бошÒ›а биров томонидан Ò›срÒ›итиш йсли билан мажбуран Ò›илдиришдир. Мажбурлик Ò³олати деганда агар бир Ò³аром ишни Ò›илмаса (ёки бир фарз бслган ишни Ò›илса) Ò³алок бслиш ёки бирор аъзосидан айрилиш хавфига дуч келиб Ò›олган бслади. Саволда таърифланган аÒ³вол мажбурликлик смас, кспроÒ› зарурат (الضرورة) Ò³олатига схшаб кетади. Шунинг учун зарурат Ò³олати Ò³аÒ›ида бир оз тсхталамиз. АллоÒ³ таоло айтади:
{ "¦ ÙÙŽÙ…ÙŽÙ†Ù Ø§Ø¶Ù’Ø·ÙØ±Ù‘ÙŽ غَيْرَ بَاغ٠وَلَا عَاد٠Ùَلَا Ø¥ÙØ«Ù’Ù…ÙŽ عَلَيْه٠إÙنَّ اللَّهَ غَÙÙورٌ رَØÙيمٌ } (البقرة/173)
""¦ Бас, кимки мажбур бслиб Ò›олиб, зулм Ò›илмаган ва Ò³аддан ошмаган Ò³олда еса, унга бирор гуноÒ³ йсÒ›. Албатта АллоÒ³ Ò’афурдир, А аÒ³иймдир". (БаÒ›ара/173).
{ وَقَدْ Ùَصَّلَ Ù„ÙŽÙƒÙمْ مَا ØÙŽØ±Ù‘ÙŽÙ…ÙŽ عَلَيْكÙمْ Ø¥Ùلَّا مَا Ø§Ø¶Ù’Ø·ÙØ±ÙرْتÙمْ Ø¥Ùلَيْه٠} (الأنعام/119)
"А аббингиз сизларга Ò³аром Ò›илган нарсаларини батафсил баён Ò›илди. Мажбурлик Ò³олатингиз учун рухсат берди". (Анъом/119). Уламолар шу каби бир Ò›атор далилларга суснган Ò³олда инсоннинг зарурат Ò³олатига тушиб Ò›олган вазистда риболи Ò›арз олиши жоиз сканини айтишган. (Аммо бу фаÒ›ат Ò›арз олувчи одам учундир. А иболи Ò›арз бериш сса Ò³еч Ò›ачон жоиз бслмайди). БироÒ› жоизлик масаласидаги снг муÒ³им нуÒ›та шундаки, заруратнинг маъноси, чегараси ва меъёри нима билан слчанади? Ксп одамлар сз бошларига келган Ò›ийинчиликларни зарурат ва мажбурлик, деб сйлашади. Ò²аÒ›иÒ›атда ундай бслмайди. Хсш, Шариатда зарурат, деб нимага айтилади? Зарурат Ò³олатини тушунтириш учун уламолар зарурат билан сÒ³тиёжни бир-бирига таÒ›Ò›ослайдилар.
قال أبو عبد الله الزركشي رØÙ…Ù‡ الله :
ÙØ§Ù„ضرورة : بلوغه ØØ¯Ù‘اً إن لم يتناول الممنوع هلك أو قارب كالمضطر للأكل ØŒ واللبس بØÙŠØ« لو بقي جائعاً أو عرياناً لمات ØŒ أو تل٠منه عضو ØŒ وهذا ÙŠØ¨ÙŠØ ØªÙ†Ø§ÙˆÙ„ Ø§Ù„Ù…ØØ±Ù… .
ÙˆØ§Ù„ØØ§Ø¬Ø© : كالجائع الذي لو لم يجد ما يأكل لم يهلك ØŒ غير أنه يكون ÙÙŠ جهد ومشقة ØŒ وهذا لا ÙŠØ¨ÙŠØ Ø§Ù„Ù…ØØ±Ù‘ÙŽÙ… .(المنثور ÙÙŠ القواعد - 2 / 319 (.
Абу АбдуллоÒ³ Аз-Заркаший раÒ³имаÒ³улллоÒ³ айтган: "Зарурат инсоннинг таÒ›иÒ›ланган нарсани истеъмол Ò›илмаса Ò³алок бсладиган ёки шунга сÒ›ин Ò³олатга етишидир. Бунинг мисоли ейишга ёки кийишга ста муÒ³тож бслиб Ò›олган одамдирки, бу одам агар оч ёки сланÒ“оч Ò›олса албатта слади ёки бирор аъзоси ишдан чиÒ›ади. Бу одам учун Ò³аром нарсани тановул Ò›илиш жоиз бслади. АÒ³тиёжнинг мисоли сса ейишга нарса тополмаган оч инсоннинг Ò³олатидир. У Ò³озир емаса Ò³алок бслмайди, аммо Ò›аттиÒ› Ò›ийналиб Ò›олади. Бу одамга Ò³аром ейиш жоиз смас". (Ал-Мансур фил-Ò›авоид - 2/319). Демак, бир инсон риболи Ò›арз олмаса Ò›ийналиб Ò›олади, деб айтиласпти. Аммо бу Ò›ийинчиликнинг миÒ›дори зарурат даражасига етадими ёки йсÒ›ми? Бу саволга тсÒ“ри жавоб топилиши лозим. "Ислом: савол-жавоб" саÒ³ифасида катта Ò›арзга ботиб Ò›олган ва уларни тслай олмагани учун судланиб, узоÒ› йиллик Ò›амоÒ› жазосига Ò³укм Ò›илинган одамнинг саволи келтирилган. У одам: "ÒšамоÒ›дан Ò›утулиб Ò›олишим учун банкдан Ò›арз олишим мумкинми?", деган савол билан мурожаат Ò›илган. Унга берилган жавобда жумладан бундай дейилади:
كما لم ÙŠÙهم كثيرون معنى الضرورة ØŒ ÙØ±Ø§ØÙˆØ§ ÙŠØ¨ØØ«ÙˆÙ† عن البنوك والمؤسسات الربوية من أجل الاقتراض Ø¨ÙØ§Ø¦Ø¯Ø© ربوية ØŒ دون أن يكون منهم Ø¨ØØ« عن طرق Ù…Ø¨Ø§ØØ© ÙŠØªØØµÙ„ون Ùيها على الأموال اللازمة ØŒ ومن الطرق التي Ø£Ø¨Ø§ØØªÙ‡Ø§ الشريعة ÙÙŠ Ø§Ù„ØØµÙˆÙ„ على المال لعادمه : العمل Ø§Ù„Ù…Ø¨Ø§Ø ØŒ والاستدانة من شخص دون ربا ØŒ وشراء سلعة بالأقساط وبيعها نقداً ØŒ ÙˆÙ„ÙŠÙØ¹Ù„Ù… أن كثيراً من هؤلاء قد يكون لهم الØÙ‚ ÙÙŠ الزكاة ØŒ Ùلا بأس من طلبهم ذلك من المؤسسات التي تقوم على جمع زكاة المسلمين .
والذي نراه ÙÙŠ مسألتك : أنه إن أمكنك Ø§Ù„ØØµÙˆÙ„ على المال بالطرق الشرعية Ø§Ù„Ù…Ø¨Ø§ØØ© : Ùلستَ معذوراً بأخذ قرض٠ربوي ØŒ وإن كنتَ تستطيع تقسيط المبلغ الذي عليك : Ùلستَ معذوراً أيضاً ØŒ ÙØ¥Ù† لم يمكنك Ø§Ù„ØØµÙˆÙ„ على المال بطريق Ù…Ø¨Ø§Ø ÙˆÙƒØ§Ù† يترتب على عدم Ø¯ÙØ¹Ùƒ للمبلغ ØŒ دخولك السجن Ùنرجو أن تكون من المعذورين المضطرين للتعامل بالربا ØŒ ولا إثم عليك ØŒ وإنما الإثم على من أقرضك بالربا ØŒ وعلى من علم Ø¨ØØ§Ù„Ùƒ ولم يساعدك مع استطاعته .
ويجب أن تعلم أن العلماء يقولون " إن الضرورة تقدَّر بقدرها " ØŒ ومعنى ذلك - ÙÙŠ ØØ§Ù„تك -: أنه لا يجوز لك أن تأخذ من البنك إلا القدر الذي به تسلم من الضرر والأذى
"Шунингдек, ксп одамлар зарурат маъносини тушунмайдилар ва фоизли Ò›арз олиш учун рибо билан ишлайдиган банклар ва муассасаларни Ò›идирадилар. Улар керакли маблаÒ“ни мубоÒ³ йсллар билан Ò³осил Ò›илиш имконистларини Ò›идирмайдилар. Шариат мол топишда Ò³алол Ò›илган йсллардан баъзилари: Ò³алол меÒ³нат Ò›илиш, рибосиз Ò›арз олиш, бирор молни пулини бслиб-бслиб бериш шарти билан сотиб олиб, кейин уни наÒ›дга сотиш. Яна шуни Ò³ам сслатиш лозимки, бундай одамларнинг ксплари закот олишга Ò³аÒ›ли бсладилар. Улар мусулмонларнинг закотларини тсплайдиган муассасаларга мурожаат Ò›илишлари мумкин. Сизнинг масалангизда биз тсÒ“ри деб билган йсл шуки, агар сиз Шариат мубоÒ³ Ò›илган йсллар билан пул топишга имконингиз бслса, риболи Ò›арз олишда узрли саналмайсиз. Агар зиммангиздаги маблаÒ“ни бслиб-бслиб тслашга Ò›одир бслсангиз Ò³ам сизга узр йсÒ›. Агар молни мубоÒ³ йсл билан топишнинг имкони бслмаса ва Ò›арзни тсламаслик оÒ›ибатида Ò›амоÒ›Ò›а тушишингиз аниÒ› бслса, рибо билан муомала Ò›илишда узрли бсласиз, деб умид Ò›иламиз ва сизга гуноÒ³ йсÒ›. Бу Ò³олатда гуноÒ³ сизга риболи Ò›арз берган одамга ва сизнинг шу Ò³олатингизни билиб ва Ò›одир бсла туриб ёрдам бермаган одамгадир. Сиз сна шуни билишингиз лозимки, уламолар айтадилар: "Зарурат сз миÒ›дори билан слчанади". Бунинг маъноси шуки, сизга банкдан азист ва зарардан Ò›утулишга кифос Ò›иладиган миÒ›дордан ортиÒ“ини олиш жоиз смас". (islamqa.com/ar/ref/94823)
ЮÒ›оридагилардан хулоса Ò›иладиган бслсак, сизнинг Ò³олатингиз, Шариат ксрсатган зарурат доирасига тсÒ“ри келмаса керак, валлоÒ³у аълам. Сиз Ò›ийинчилик бслса Ò³ам Ò³алол меÒ³нат Ò›илишингиз, аÒ³волингизни очиÒ› ва тслиÒ› баён Ò›илган Ò³олда бирон кишидан Ò›арз олишингиз, бирор турдаги молни пулини кейинроÒ› ёки бслиб-бслиб тслаш шарти билан (насисга) сотиб олиб, наÒ›дига сотишингиз, закот билан ёрдам берувчи ташкилотлардан ёрдам ссрашингиз, биродарларга айтиб мусулмонлардан холис ёрдам олишингиз мумкин. Бу саналган йсллар Ò³ам мусулмон инсон учун АллоÒ³ берган имконистлардир. Сиз бошингизга келган бу синовлар учун Ò³еч кимга аччиÒ› Ò›илмасдан, АллоÒ³ учун сабр Ò›илган Ò³олда Унинг таÒ›дирига рози бслсангиз ва таÒ›вода собит турсангиз, Унинг Ўзи албатта сизга ёрдам ва мадад ато Ò›илади. Маълумки, инсонга келадиган мусибатлар унинг гуноÒ³ ва хатолари туфайли бслади. Шундай скан, тилни доимо истиÒ“фор ва зикр билан банд стиш Ò“ам ва кулфатларнинг тезроÒ› бартараф стилиш сабабларининг бошидир. АллоÒ³дан Ò³аммамизга Ò³идост ссраймиз. А асулуллоÒ³га салавот ва саломлар йсллаймиз.
Манба: Ислом Овози