* * *
Mistoh o‘ta faqir bir odam edi. Qarindoshligi tufayli Hazrati Abu Bakr (r.a.) uning holidan xabar olib turardi. O’zi shu oilaning moddiy yordami bilan qornini to‘ydirsada, yana o‘zi bu bo‘htonni yoyuvchilarning oldingi safidan joy olib, har yerda gapirib yursa... bundan ortiq pastkashlik bo‘ladimi?!
Hazrati Abu Bakr bu chirkin iftiro (bo‘xton) qarshisida erib bitdi go‘yo. Qanday bunaqa bo‘hton qilinadi! Ayniqsa, bu xonadonning tuzini yegan, bu oilani yaqindan bilgan odam bunday chirkin xarakatga qanday qilib qurol bo‘la qoldiykin?! Boshqalarning yo‘li boshqa. Mistohning bu ishga aralashib qolgani yanada alamli va achinarli edi.
— Ortiq bu uydan Mistoh aslo yordam ko‘rmaydi. Vallohi, unga bu oiladan yordam berilmaydi! — dedi Hazrati Abu Bakr qasam ichaicha.
Bir oyga yaqin vaqtdan buyon oilasining do‘zax azobini ko‘rayotganiga sabab bo‘lgan hodisa qarshisida mardlarcha boshini ko‘tarib: «Yo‘q! Ming bora yo‘q! Oyishani men yaxshi bilaman, u bunday qilolmaydi!» deyishi kerak bo‘lgan Mistoh munofiqlar yoqqan olovga otashkurak olib yugurgan va bu olovni qo‘zg‘ab, battar shiddatli tus oldirgan edi...
Hazrati Oyisha (r.a.) bu xabardan qattiq ta’sirlandi. Ahvoli yanada og‘irlashdi, yelkalari cho‘kib qoldi. Qaytadan to‘shakka cho‘zildi. Tinmay ko‘zyosh to‘kardi. Keyinchalik xotiralarini aytib: «Bu yig‘idan o‘pkalarim irib ketdi, deb o‘ylardim», degani tarixlardan ma’lum.
— Onajon, Olloh sizni kechirsin, odamlar naxot shunchalikka borishsa?!
Ummu Rumon g‘amgin bir ovozda javob berdi:
— Uzingni qo‘lga ol, qizim! Shubhasiz, eri yaxshi ko‘radigan xotinning kundoshlari bo‘lsa, bunday voqealar ham bo‘lib turadi. Odamlar og‘izlariga siqqan gapni gapiraveradilar.

HODISANI OYDINLASHTARISH

Oradan bir oyga yaqin vaqt o‘tganiga karamay, bu noxush ish haqida biror vahiy kelavermadi. Janobimiz (s.a.v.) bu mavzuda bir necha erkak va ayol bilan gaplashdilar. Bular Oyisha onamizni juda yaqindan taniganbilgan kishilar edi.
Hafsa, Ummu Salama va Zaynab onalarimiz:
— Yo Nabiyalloh, biz uning biror nojo‘ya xatti-harakatini ko‘rmadik, — deyishdi.
Usoma ibn Zayd:
— Yo Rasululloh, oilangiz haqida bilganimiz faqat va faqat yaxshilikdir. Siz uni himoyangiz ostiga oling, —dedi.
Ali ibn Abu Tolibdan so‘raldi. Hazrati Ali:
— Ey Ollohning rasuli, ayol ko‘p. Siz uning o‘rniga boshqa birisini topa olasiz. Ahvolni cho‘ridan ham so‘rab-surishtirsangiz, yaxshi bo‘lardi, u to‘g‘risini aytadi, — dedi.
Barira ismli cho‘ri chaqirildi. «Oyisha haqida nimalar deysan?» deb so‘raldi. Go‘yo to‘g‘risini ayttirishga majbur qilayotgandek, Hazrati Ali uni birikki tarsaki urdi ham.
— Janobimizga to‘g‘risini aytib berasan, — dedi. Cho‘ri:
—Vallohi, uni faqatgina yaxshi deb bilaman. Shu paytgacha unda biror kusur ko‘rmadim. Faqat, ba’zan hamir qorganimda, qarab turing, desam, uxlab qolardilar, echki kelib hamirni yeb qo‘yardi, — dedi.
Hazrati Alining (r.a.) bu xatti-harakati Oyisha onamizga yokmadi va keyinchalik sodir bo‘lgan «Jamal urushi» ga qadar davom etgan o‘zaro kelishmovchiliklariga sabab bo‘ldi.
Rasululloh (s.a.v.) eng oxiri Hazrati Umarning (r.a.) fikrini so‘radilar.
—   Yo Nabiyalloh, Oyishani sizga kim nikohladi?
—   Olloh taolo.
— Erini aldaydigan, yomon yo‘lga kirib ketadigan ayolni Olloh taolo sizga nikohlashiga ishonasizmi?! Buyuk Umar (r.a.) bu javobni bergach, yuzini ko‘kka qaratdi: — Subhanaka, haza buhtanun aziym (Ollohim, Seni har turli kamchiliklardan iok deb bilaman. Bu katta bir bo‘htondir), — dsdi.
Bu sas samimiy edi... Bu sas mushriklik paytida ham riyokorligi bo‘lmagan qalb tuyg‘ularining ifodasi edi. Vaholanki, Hazrati Oyisha e’tibordan qolsa, o‘zining qizi Hafsa hurmate’tibor qozonar va Rasulullohga yaqinligi yana bir daraja ortar edi. Biroq o‘rtada  oyoqosti qilinishi joiz bo‘lmagan bir xaq bor. Abadiyatgacha ketadigan buyuk sharafni o‘ziga kafolatlab qo‘ygan bir adolat tuyg‘usi bor. Ulug‘vorlik shunaqa pallada haqiqiy ko‘rinadi. Rasulullohga (s.a.v.) eng katta bo‘hton uyushtirildi. Uni zng buyuk insonga yarashadigan bir tarzda kutib olish kerak edi. Bu azim mas’uliyatni ko‘tara olish uchun «Xattobning o‘g‘li Buyuk Umar» bo‘lish lozim! Bu borada u bilan bo‘y o‘lchashadigan, u bilan hayotmamot kurashiga bel bog‘lay oladigan hech bir yigit onasidan tug‘ilmagan. Qiyomatgacha ham bunaqasi tug‘ilmaydi.
Xasson ibn Sobitlar, Mistoh ibn Asosalar, Hamna binti Jahshlar, Sa’d ibn Ubodalar... bular uning oldida hech!
291
Bu buyuklikning mukofotini koinotni yaratgan Ulug‘ Mavloning o‘zi berajak. Bu mukofotning bir belgisi sifatida Umarning tilidan to‘kilgan «Subhanaka...» jumlasini ayni shu shaklda Qur’onida indirish bilan uning bu erishilmas buyukligini Kitobida abadiy sharaf vasiqasi tarzida tasbit etajak.

* * *
O’sha kunlari Abu Ayyub Ansoriy bilan xotini Ummu Ayyub o‘rtasida bunday suhbat bo‘lib o‘tgani naql qilinadi:
— Odamlar Oyisha haqida nima gaplar aytib yuri
shibdi bilasanmi, ey Abu Ayyub?!
—   Ha, eshitib turibman.
—   Xo‘sh, nima fikrdasan?
—   Sen shunday gunoh ish qilarmiding?! Ummu Ayyub seskanib ketdi:
—   Olloh asrasin, aslo!
— Shuni yaxshi bilginki, Oyisha sendan yaxshiroq xotindir.

* * *
Bu maslahat va surishtiruvlardan keyin Faxri koinot (s.a.v.) masjidda jamoatga qarata bunday xitob etdilar:
— Ey insonlar! Ba’zilarga nima bo‘ldi o‘zi?! Tap tortmay menga oilam haqida aziyat va jafo yetkazyaptilar?! Oilam haqida noto‘g‘ri gaplarni gapirib yuribdilar. Men oilam haqida faqat yaxshilik bilaman, yomonlik va fasodni bilmayman. Keyin, bu ishni shunday bir odam haqida so‘ylayaptilarki, men undan faqat yaxshilik ko‘rganman. Uyimga kirgan bo‘lsa, mutlaqo men bilan birga kirgan.
Avs qabilasi raisi Usayd ibn Huzayr o‘rnidan turdi:
— Yo Nabiyalloh, sizni xafa qilgan bu odamlar Avs qabilasidan bo‘lsa, bizga ma’lum qiling, darhol ta’zirini beraylik. Agar birodarlarimiz bo‘lmish hazrajliklardan bo‘lsa, ularga ham kerakli darsni berib qo‘yaylik.
Hazraj qabilasining raisi Sa’d ibn Uboda o‘rnidan turdi:
— Bekorlarni aytibsan, ularni o‘ldirolmaysan. Ham bu gapni sen ularning Hazrajdan ekanini bilganing uchun aytding. Agar sening qabilangdan bo‘lishsa edi, bu gaplarni ayta olmas eding! — deya baqirdi.
Bu razilliklarni qilganlar o‘z qabilasidan ekanini bilaturib, Sa’d bin Ubodaning indamaganini nima desa bo‘ladi?!
— Aslida, bo‘lmag‘ur gaplarni aytayotgan sensan, ey munofiq! Bu yerda turib olib munofiqlarni himoya qila boshlading!
Bu so‘zlar masjidning ichida va Faxrul mursaliyn janobimizning huzuri saodatlarida katta tortishuvning boshlanishiga sabab bo‘ldi. Agar Rasululloh oraga kirib, ikki tomonni tinchlantirmasalar, eski kunlarda bo‘lgani kabi qilichlar qinidan sug‘urilishi muqarrar edi.
Masjidda ochilgan bu masala o‘sha joyda qaytadan yopildi.

VAHIY KELTIRGAN OYDINLIK

Janobimiz (s.a.v.) Hazrati Abu Bakrning uyiga bordilar. Oyisha hali ham yig‘lar edi.
— Ey Oyisha, el orasida yurgan gaiso‘zlar qulog‘ingga yetgandir. Ollohdan qo‘rq, mabodo bir yomon ish qilgan bo‘lsang, Ollohga tavba et. Olloh taolo qullarining tavbasini qabul qiladi.
Ko‘zyoshlari shashqator Hazrati Oyisha mahzun nigohini onasiga, so‘ng otasiga qaratdi. Ular ham xomush edilar. Bir so‘z aytishga hollari yo‘q.
— Mening nomimdan Rasululloh janobimizga javob bersalaringizchi!
Otaona baravariga:
— Vallohi, nima deb javob qilishni ham bilmayapmiz, — deyishdi.
Shunda Hazrati Oyisha Payg‘ambar janobimizga o‘girilib dedi:
— Vallohi, siz aytgan narsa uchun Ollohga tavba Qilmasman. Olloh taolo mening bunday gunohdan uzoq ekanimni biladi. Agar men odamlar aytib yurgan gaplarni tasdiqlasam, umuman bo‘lmagan bir narsani e’tirof etgan bo‘laman. Inkor etganim sayin esa, siz menga ishonmaysiz. Ammo men Yusuf Payg‘ambarning (a.s.) da Dasi nima degan bo‘lsa, o‘shani aytaman: «Menga lozimi chiroyli sabrdir. Sizlar aytayotgan narsaga qarshi yolg‘iz Olloh taolodangina yordam so‘ralur».
Hazrati Oyisha so‘zlarini tugatdi. Oradan hech qancha vaqt o‘tmay birdan Rasulullohni (s.a.v.) vahiy xolati qamrab oldi. Kiyimlarining bir qismi yuzlariga tashlandi, boshlari ostiga yostiq qo‘yildi.
Vahiy, hoynahoy, Hazrati Oyisha haqida bo‘lsa kerak! Shu damda uning yuzida na qo‘rquv, na tashvish alomatlari bor edi. Axir, Olloh taolo begunoh quliga gunox yuklamaydiku! Otasiga, onasiga yana bir-bir qarab chiqdi. Keyinchalik bu xotirasini so‘zlar ekan, o‘shanda ularni «xuddi manamana jonlari chiqadigan darajada hayajonli» holda ko‘rganini aytgan edi.
Sayyidul anbiyodan (s.a.v.) vaxiy holati ketgach, peshonalarida yirik ter tomchilari to‘plandi. Terlarni artar ekanlar:
—   Mujdalar bo‘lsin senga, ey Oyisha, Olloh taolo sening pok, toptoza ekaningni ma’lum qildi! — dedilar.
—   Olloh taologa beadad hamdu sanolar aytaman! — deya qarshiladi bu mujdani Hazrati Oyisha (r.a.).
Janobimiz oyatlarni o‘qiganlarida, Hazrati Oyisha bilan otaonasi sevinch ko‘zyoshlariga g‘arq bo‘lishdi. So‘ngra masjidga chiqdilar. Nur surasidan bo‘lib tushgan oyatlarni u yerdagi mo‘minlarga ham o‘kib berdilar:
«Shakshubhasiz, bu bo‘htonni (vujudga) keltirgan kimsalar o‘zlaringizdan bo‘lgan bir to‘dadir. Uni sizlar o‘zlaringiz uchun yomonlik deb o‘ylamanglar, balki u sizlar uchun yaxshilikdir. Ulardan (ya’ni, bo‘htonchilardan) har bir kishi uchun o‘zi kasb qilgan gunoh(ga yarasha jazo) bordir. Ularning orasidagi (gunoxning) kattasini ko‘targan kimsa uchun ulug‘ azob bordir. (Ey mo‘minlar,) sizlar (bu bo‘htonni) eshitgan paytingizda mo‘min va mo‘minalar bir-birlari haqida yaxshilikni o‘ylab: «Bu ochiq bo‘htonku!» desalar bo‘lmasmidi?! Bas, agar guvoh keltira olmasalar, u holda Olloh nazdida ular yolg‘onchidirlar. Agar sizlarga dunyo va oxiratda Ollohning fazlu marhamati bo‘lmasa edi, albatta, sizlarni tinmay so‘zlagan narsa — bo‘htonlaringiz sababli ulug‘ azob ushlagan bo‘lur edi. O’shanda sizlar uni tildantilga olib, og‘izlaringiz bilan o‘zingiz aniq bilmagan narsani so‘ylar va buni yengil ish deb o‘ylar edingizlar. Holbuki, u Olloh nazdida ulug‘ (gunoh)dir. Uni eshitgan paytingizda: «Bu (mishmishni) so‘zlash biz uchun joiz emas. Ey pok Parvardigor, bu ulug‘ bo‘xtonku!» desalaringiz bo‘lmasmidi?! Agar mo‘min bo‘lsangizlar, hargiz unga o‘xshagan narsalarga qaytmasliklaringizni Olloh sizlarga pandnasihat qilur. Va Olloh sizlarga o‘z oyatlarini bayon qilur. Olloh ilm va hikmat sohibidir. Albatta, imon keltirgan kishilar o‘rtasida buzuqliklar yoyilishini istaydigan kimsalar uchun dunyoda ham, oxiratda ham alamli azob bordir. Olloh bilur, sizlar bilmassizlar. Agar sizlarga Ollohning fazlu marhamati va Ollohning Mehribon va Rahmli ekani bo‘lmasa edi (albatta, U Zot sizlarga bu qilmishlaringiz uchun azobni naqd qilgan bo‘lur edi). Ey mo‘minlar, shaytonning izidan ergashmanglar. Kim shaytonning izidan ergashsa, bas, albatta, (shayton) buzuqlik va yomonlikka buyurur. Agar sizlarga Ollohning fazlu marhamati bo‘lmasa edi, sizlardan biron kishi (biron gunohdan) pok bo‘lmas edi. Lekin Olloh (fazlu marhamati bilan) O’zi xoxlagan kishini poklar. Olloh eshitguvchi, bilguvchidir». (Nur, 21).
Oyatlar o‘qilar ekan, eshitayotganlardan har kim bir oydan beri davom etib kelayotgan bu mojaroda o‘zini qanday tutganini o‘ylay boshladi. Hazrati O’mar (r.a.) yo‘lini tutib, pokiza ko‘nglini yana xuddi o‘sha porloqligicha, o‘sha sofligicha saqlaganlar bor edi. Ular tashda ham, Ulug‘ Mavlogagina ayon bo‘lgan ko‘ngillarida ham chirkin mishmishga o‘rin bermadilar. Katta bir imtihondan muvaffaqiyatli o‘tishning mukofotini (bular) imtihon sohibi Ulug‘ Mavlodan Unga eng muhtoj bo‘linadigan bir kunda, quvonaquvona olajaklar. Haqiqiy ma’noda xursand qilinajaklar.
Lekin imtihondan o‘tolmagan, vijdoni endigina uyg‘onib, bezovta bo‘layotganlar ham bor edi. «Bu ayol bunday ishlarni qiladigan xilidan bo‘lsa, Nabiyyi zishon unga bu darajada qiymat berarmidilar?!» deya olmaganlari uchun ichichini kemirayotganlar edi ular.
Rasulullohning (s.a.v.) buyruklari bilan Xasson ibn Sobit va Mistoh ibn Asosa xalq o‘rtasida ochiqoydin mishmish tarqatganlari, pok bir ayolga xunuk bo‘hton uyushtirganlari uchun yerga yotqizilib, sakson darradan urilib, jazolandi. Bu jazo xalqning ko‘z o‘ngida ijro etildi.
Payg‘ambarimiz zavjalari bo‘lmish Hazrati Zaynabning singlisi Hamna ham ayollar oldida ayni jazoni oldi.
Bu bo‘xtonni o‘ylab chiqargan va fitna olovini yoqqan Ibn Salulga nisbatan ham xuddi shunday jazo qo‘llandi. Bundan tashqari, u Nur surasi to‘rtinchi oyatining amri ila «va hech qachon guvohliklari qabul etilmasligi» jazosiga ham loyiq ko‘rildi. Ayni jazoning qolgan uch musulmonga nisbatan qo‘llanibqo‘llanilmaganini bilmaymiz. Chunki bu bo‘htonni chiqargan Ibn Saluldir, boshqalar esa bilmasdan bu bo‘htonga ergashgan edilar.

* * *
Bu masala haqida bir shoir bunday she’r to‘qidi:
«Muxaqkaqki, Xasson, Hamna va Mistoh u xunuk, yomon gapni aytganlari uchun loyiq bo‘lgan jazoni tortdilar. Buyuk Arsh Sohibini g‘azabga keltirajak alamli azobga duchor qilindilar».
Xasson pushaymon bo‘ldi. Tilini tiyolmagani uchun o‘zidan xafa bo‘ldi va keyinchalik Hazrati Oyisha haqida yozgan bir she’rida bunday dedi:
«Uning qabilasi Luayy ibn Ka’bdan tarqagan, oliy himmatli, doim sharafli bo‘lgan, ustun, taniqli bir qabila. U tarbiyali ayoldir. Olloh uning tabiatini yoqimli qilgan, har turli yomonliklardan pokiza qilib yaratgan nomus va iffat sohibasi, uyiga bog‘li, hech bir shubha bilan kirlanmagan; qalbi tozalarning g‘iybatini qilib, etini yeyishdan hazar qiladi. Men sizlar aytgan narsalarni har ne qadar aytgan bo‘lsam ham, ular mening ichichimdan kelgan so‘zlar emas edi. Chunki mening Rasulullohning ahli baytlariga bo‘lgan ssvgim, hurmatim majlislarning bezagi bo‘ladi. Aytilgan u so‘zlar ularni bulg‘ay olmaydi. U gaplar boryo‘g‘i bir mishmishchining lofidan iboratdir».

* * *
Rasuli akram janobimiz Hazrati Abu Bakrga — qizi sha’niga uyushtirilgan bo‘hton tufayli bir oy davomida naq dunyo jahannamida kolgan bu nur yuzli zotga Ollohning amrini o‘qib berdilar:
«Sizlardan fazl va kengkatta (moldavlat) egalari qarindoshlariga, miskinlarga va muhojirlarga Olloh yo‘lida infoq-ehson qilmaslikka qasam ichmasin, balki (ularni) afv qilib, kechirsinlar! Olloh sizlarni mag‘firat qilishini istamaysizlarmi?! Olloh Mag‘firatli, Mehribondir». (Nur, 22).
Bu oyat asosan Hazrati Abu Bakr hakida nozil bo‘lgan edi. Bir on o‘ylanib qoldi Abu Bakr. Olloh taolo mo‘minu mo‘min bo‘lmagan barcha insonlarning rizqini berib turibdi, o‘z zotini inkor qilganlarni ham hech hisobga olmay, sonsiz ne’mat yog‘dirmokda. Olloh yo‘lida yurgan buyuklarga esa, bu yo‘lda harakat etish, shunaqa odob egasi bo‘lish yarashadi. Olloh taolo unga bu amrni yuborgach, endi boshqacha ish tutsa bo‘lmaydi ham. Teran bir samimiyatla oliyliklar olamiga yuzlangan ko‘ngil bilan:
— Ha, Ollohimning meni mag‘firat qilishini istayman, — dedi.
Shu bilan qasam buzildi. Bundan keyin Mistoh hech narsa bo‘lmaganday yana bu oilaning dasturxonidan qorin to‘yg‘izajak, yana u oilaning ne’matidan bahramand bo‘lajak. Va bu xol endi bir umrga, o‘limigacha davom etajak...

* * *
Hazrati Oyisha (r.a.) endi tinmay oqqan ko‘zyoshlarini artishga imkon topgan, huzurga qovushgan edi. Bunday hodisa natijasi o‘laroq o‘zi haqida maxsus vahiy kelishini u sira kutmagan edi, har narsani bilguvchi Oliy Mavlo Habibi Adibiga boshqa bir yo‘l bilan, masalan, bir tush orqali muammoni hal etsa kerak, deb o‘ylardi.
Bundan keyin namozlarida uning pokiza ekanini ifodalovchi bu oyatlarni o‘zgacha nash’a va shukr tuyg‘usi ichida o‘qiyajak, eng og‘ir kunlarida yordamga kelgan Rabbining bu ne’matiga so‘ngsiz hamd va sanolar aytajak.
Bunaqa qayg‘uli bir voqea natijasida bo‘lsa ham, Payg‘ambar oilasiga kerakli hurmatni ko‘rsatgani ochiq namoyon bo‘lgan Safvon esa, orzu qilgan huzuriga qovushgan bir inson edi. Endi unga shubha ko‘zi bilan qarash munofiqlik alomati hisoblanadi. Bu oyatlar tushganidan so‘ng ham Hazrati Oyishaga yoki Safvonga til tekkizish kufr hayotiga qaytish, islomiyatning sharafli doirasidan chiqish, Olloh ochiqravshan bildirgan oyatlardagi ahkomni inkor etish demak edi.
Bu alamli hodisaning sharafli qahramonlariga yuz yillar berisidan ko‘ngil to‘la salomlar, so‘ngsiz hurmat va muhabbatlarimizni yetkaz, Ollohim!..

TUSH CHINGA AYLANAYOTIR

Bani Mustaliq g‘azosida so‘nggi taqsimga ko‘ra, Sobit ibn Qaysning hissasiga tushgan Juvayriya bir muddat uning yonida xizmatchilik qilib yurdi. Bir qabila raisining qizi bo‘laturib, xizmatchilikka tushish unga juda og‘ir botardi. Ahvolini sohibiga tushuntirdi, haq evaziga ozod etilishini so‘radi. Sobit uning taklifini ijobiy qabul qildi.
Belgilangan muddat ichida ma’lum miqdordagi pul to‘lansa, Juvayriya qullikdan qutuladi. Sobitdan ruxsat so‘rab, Rasululloh janobimizning huzurlariga bordi.
Eshikni ochgan Hazrati Oyisha bu ayolni ko‘rishi bilan beixtiyor ichidan bir zirkirash o‘tdi. Bu zirqirashni keyinchalik o‘zi ushbu jumla bilan tilga keltirgan: «Ey voh! Nabiyyi akram janobimiz bu xotinni ko‘rsalar, unga uylanmasdan qo‘ymaydilar...»
Chindan Juvayriya bu so‘zlarni ayttirishga loyiq darajada chiroyli edi.
Ruxsat berilgach, Juvayriya ichkari kirdi, o‘zini tanitdi. Ahvolini arz qildi, yordam istab kelganini aytdi. Rasuli kibriyo:
— Yaxshi, bundan ham xayrli bir yo‘lni tanlashni xohlaysanmi? — deb so‘radilar.
— U qanday yo‘l ekan?
— Ozod bo‘lishing uchun tayinlangan badalni men to‘layman va seni nikohlab olaman.
— Men roziman.
Shunday qilib, Juvayriya xonim jangdan uch kun oldin ko‘rgan tushining quyosh kabi ochiqlikka chiqqan kunlarga yetdi. Usha kunlari u yigirma yoshda edi. Qisqa vaqt ichida Janobi Mavlo unga ham Islom dinini nasib etdi, ham olamlar Sultoni janobimizning xotinlari, «Mo‘minlarning onasi» bo‘lish baxtiga erishtirdi!
Nariyokda esa, Bani Mustaliq kabilasining raisi Xoris ibn Ziror mag‘lubiyat alami tarqalgach, suyukli qizi Juvayriyani asirlikdan qutqarish uchun ancha miqdorda tuya to‘pladi va Madinaga qarab yo‘l oldi. Haydab kelayotgan tuyalarining hammasini berib, qizini qaytarib olmoqchi edi.
Yo‘lda dam oldi. O’tirdi, ovqatlandi. Ittifoqo, nigohlari tuyalarga qadaldi. Qiymati ancha baland va ancha yoqimli hayvonlar edi... «Urtada hozircha hech qanday
savdo bo‘lganicha yo‘q. Shu ikki tuyani bu yerga yashirayin. Qaytishda olib ketaman...» dedi ichida. Va ikki tuyani «Akiq vodiyi» deyiluvchi vodiydagi odam oyog‘i yetmas bir joyga yashirdi. Yo‘lida davom etdi. Nihoyat, Madinaga yetib keldi. To‘g‘ri Payg‘ambarimizning huzurlariga bordi. O’zini tanitdi:
—   Qizimni qutqarish uchun keldim. Evaziga mana bu tuyalarni beraman. Marhamat, qabul qilib ol va qizimni menga qaytar, — dedi.
—   Xo‘p, Aqikda qoldirib kelingan ikki tuya nima bo‘ladi unda?!
Xoris birdan hayratga tushdi. Bo‘lishi mumkin emas, qaerdan bilaqoldi?! Yashin tezligida xayolidan o‘tgan bu so‘roqlardan keyin egilgan boshini ko‘tardi:
— Men... men ularni Aqiqqa qo‘yganimni Ollohdan boshqa kimsa ko‘rmagan edi, bunga aminman. Yana shunga amin bo‘ldim, buni senga Olloh bildirgan. Sen Ollohning payg‘ambari ekaningga guvohlik beraman!
Shu tarika Xoris aqliga kelmagan, xayolidan ham o‘tkazmagan dinga uchbesh soniya mulohaza qildiyu kirdiqoldi. Qizi haqidagi xushxabarni ham shu yerda eshitdi. Ham Haq yo‘lini topgan, ham Hak yo‘lining eng buyuk Yo‘lboshchisiga qaynota bo‘lishdek ulkan baxtga erishgan edi u. Bunday baxtli safarga chiqargani uchun Mavloga shukrlar aytdi.
Endi u bir muddat Madinada qolajak, yangi qabul qilgan dini haqida ma’lumotlar olib, ibodatini o‘rgangach, yurtiga qaytajak.
Bu baxtli nikohning yana bir quvonchli natijasi shu bo‘ldiki, g‘azoda qo‘lga tushgan butun asirlar ozodlikka chiqdi. Muhojirlar ham, ansorlar ham: «Rasululloh janobimizning qarindoshlarini qo‘l ostimizda qul sifatida tutib turolmaymiz», deyishdi va hammalarini ozod qilib yuborishdi. Hech kutilmaganda hurriyatlarini qo‘lga kiritgan bu insonlar ko‘rsatilgan go‘zal muomalalardan xursand bo‘lishdi va Islom dinini mamnuniyat bilan qabul etish baxtiga erishishdi.

BIR AHLOQSIZLIK NAMUNASI

Makkaga kelgan bir yo‘lovchi Bani Mustaliq bilan madinaliklar o‘rtasida chiqqan to‘qnashuv haqida gapirib qoddi. Aytishicha, musulmonlardan hech kim talafot ko‘rmabdi, birgina Hishom ibn Suboba ismli kishini anglashilmovchilik tufayli musulmonlarning o‘zlari o‘ldirib qo‘yishibdi.
299
Bu xabar eshituvchilardan biriga qattiq ta’sir qildi, hatto vujudini titratib yubordi. O’t chaqnagan ko‘zlari, g‘ijirlagan tishlari uning xayolidan yaxshi narsalar kechmayotganini ko‘rsatardi.
Bu odam o‘ldirilgan Hishomning ukasi Miqyas edi. Vaqt o‘tkazmay yo‘lga chiqdi. Madinaga keldi.
— Islom dinini qabul qilish uchun keldim, ey Ollohning rasuli, — dedi.
Uning kelishidan barcha shodlandi. Islom dini tushuntirildi, shahodat kalimasini aytib, musulmon bo‘ldi. Ko‘p o‘tmay, Miqyas akasining xato yo‘l bilan o‘ldirilgani fikrini ilgari surib, evaziga haq istadi. Albatta, bunday talabga uning haqqi bor edi. Rasululloh (s.a.v.) unga badal to‘lashni buyurdilar.
Hishomni kim o‘ldirgani aniq emas edi. Shuning uchun Najjor o‘g‘illari o‘zaro kelishib, yuzta tuya to‘plashdi va hammasini unga topshirishdi. Miqyas hayotidan xursand edi. Yillar davomida ter to‘ksa ham topolmasdi buncha boylikni! Yo‘lda o‘ziga yordam bergan odamni o‘ldirdi. Tuyalarini oldiga soldi. Ham boy bo‘lganini, ham akasining intiqomini olganini tarannum etuvchi bir she’r o‘qib, Makkaga yo‘l oldi.
U sodir etgan jinoyat ma’lum bo‘lganida va bu xabar Rasuli akramga (s.a.v.) yetkazilganida, Miqyas allaqachon yarim yo‘lni bosib o‘tgan edi...